Η ιογενής ηπατίτιδα εξακολουθεί να μαστίζει εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους στον πλανήτη και να αποτελεί τεράστιο πρόβλημα δημόσιας υγείας. Στην Ελλάδα εκτιμάται ότι 80.000 άνθρωποι πάσχουν από Ηπατίτιδα C, εκ των οποίων 65.000 δεν το γνωρίζουν. Υπολογίζεται ακόμη ότι 200.000 άνθρωποι είναι φορείς της Ηπατίτιδας Β. Ωστόσο, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΟΠΥΥ, από το 2014 έως σήμερα, έχουν λάβει αγωγή με τα νέα θεραπευτικά σχήματα, μόλις 10.990 άτομα.
Η ευαισθητοποίηση του κοινού, η ενημέρωση για τους τρόπους μετάδοσης, πρόληψης, έγκαιρης διάγνωσης και θεραπείας, αλλά και η ενεργοποίηση των αρμόδιων φορέων για την υλοποίηση δράσεων που θα οδηγήσουν στην εξάλειψη των ιογενών μορφών Β και C, ήταν ο εφετινός στόχος της Παγκόσμιας Ημέρας Ιογενούς Ηπατίτιδας (την περασμένη Τρίτη, 28 Ιουλίου).
Η ηπατίτιδα C είναι σήμερα ιάσιμη
Λίγες ημέρες πριν, δημοσιεύτηκε η έκθεση της Boston Consulting Group με τίτλο «Winning the Race to Eliminate Hepatitis C: accelerating efforts together to reach the World Health Organization’s 2030 elimination targets». Η έκθεση (ολόκληρη μπορείτε να τη διαβάσετε στον ιστότοπο: Winning the Race to Eliminate Hepatitis C», Boston Consulting Group, 2020 – bcg.com), επιδιώκει να «ταρακουνήσει»τα συστήματα Υγείας ως προς την επιβράδυνση την οποία καταγράφουν στην επίτευξη του στόχου που ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είχε θέσει, προκειμένου να επιτύχει την εξάλειψη της ιογενούς ηπατίτιδας μέχρι το 2030 – έναν στόχο τον οποίο είχαν προσυπογράψει τα κράτη-μέλη του ήδη από το 2016. Παρά ταύτα, σύμφωνα με την έκθεση, μόλις 11 από τις 29 χώρες που μελετήθηκαν φαίνεται ότι παραμένουν σε τροχιά εξάλειψης. Αντιθέτως, στην πλειοψηφία των χωρών ελάχιστη πρόοδος έχει σημειωθεί από το 2017 και μετά.
Η ιογενής ηπατίτιδα C, μια λοιμώδης νόσος του ήπατος, ευθύνεται κυρίως για την ανάπτυξη κίρρωσης και ηπατοκυτταρικού καρκίνου. Εκτιμάται ότι το 2016 399.000 άτομα στον κόσμο έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας της νόσου. Αν και δεν υπάρχει εμβόλιο για τον ιό της ηπατίτιδας C, οι νεότερες αντι-ιικές θεραπείες μπορούν να θεραπεύσουν τον ιό σε περισσότερους από το 95% των ασθενών και έτσι α) να μειώσουν σημαντικά τον κίνδυνο θνησιμότητας από τη νόσο και β) να συμβάλουν στην εξάλειψη του ιού και στη – σταδιακή – εκρίζωση της νόσου στην κοινότητα (WHO, Hepatitis C, Factsheet, https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/hepatitis-c).
Η καταπολέμηση της ιογενούς ηπατίτιδας συμπεριλαμβάνεται στους στόχους των Ηνωμένων Εθνών για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη και ο ΠΟΥ έχει αναπτύξει σειρά οδηγιών για να βοηθήσει τα κράτη-μέλη του να τον επιτύχουν. Αν τα κράτη-μέλη εφαρμόσουν τις οδηγίες του ΠΟΥ όπως τις έχουν προσυπογράψει, οι ειδικοί εκτιμούν ότι σε λιγότερο από μία δεκαετία θα είναι εφικτό οι περισσότεροι από 71 εκατομμύρια άνθρωποι που ζουν με ηπατίτιδα C να διαγνωστούν και στην πορεία, με τη διασύνδεση με την κατάλληλη για αυτούς φροντίδα, να ιαθούν.
Πιο συγκεκριμένα, ο ΠΟΥ έχει θέσει ως στόχο για την εξάλειψη της ηπατίτιδας C τα κράτη-μέλη του να επιτύχουν έως το 2030:
– 90% μείωση στα νέα περιστατικά ιογενούς ηπατίτιδας C.
– 90% των ατόμων που ζουν με ηπατίτιδα C να έχουν διαγνωστεί.
– 80% των διαγνωσμένων ασθενών να λαμβάνουν την κατάλληλη για αυτούς θεραπεία.
Κατακτώντας αυτούς τους στόχους μπορεί να επιτευχθεί 65% μείωση σε θανάτους που σχετίζονται με την ηπατική λειτουργία.
Η θέση της Ελλάδας
Η έκθεση αναγνωρίζει τα σημαντικά βήματα που η Ελλάδα έκανε νωρίς στον αγώνα κατά της ιογενούς ηπατίτιδας, με τη σύνταξη Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου ήδη από το 2017 και την ανάπτυξη μητρώου ασθενών για την πρόσβαση των ατόμων με ηπατίτιδα C σε θεραπεία με στόχο την ίαση. Από την άλλη, η έκθεση υπογραμμίζει την απουσία ανανέωσης του Σχεδίου, το οποίο έχει καταστεί ουσιαστικά ανενεργό, δεδομένης και της αναστολής λειτουργίας της Επιτροπής Παρακολούθησης της Υλοποίησής του, όπως και την απουσία ενός οργανωμένου συστήματος καταγραφής των αποτελεσμάτων των επιμέρους παρεμβάσεων του Σχεδίου.
Συνολικά, η Ελλάδα φαίνεται να υπολείπεται των χωρών που η έκθεση χαρακτηρίζει ως «πρωτοπόρους» (leaders) στον δρόμο της εξάλειψης. Η μελέτη αναδεικνύει, όμως, και μια σημαντική ευκαιρία για τη χώρα, η οποία θα μπορούσε γρήγορα να καλύψει το χαμένο έδαφος με στοχευμένες, ολοκληρωμένες παρεμβάσεις σε πληθυσμούς που διαβιούν σε κλειστές κυρίως κοινωνίες ή δομές, όπως π.χ. χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών, σε θεραπεία υποκατάστασης ή στον δρόμο, κρατούμενοι στα σωφρονιστικά καταστήματα, άστεγοι που διαβιούν προσωρινά σε δομές φιλοξενίας κ.λπ. Στα άτομα αυτά η διεθνής εμπειρία και τα παραδείγματα καλών πρακτικών που η μελέτη παρουσιάζει επιτάσσουν το σύστημα Υγείας να προσφέρει άμεσα και αποτελεσματικά φροντίδα (έλεγχος, διάγνωση και θεραπεία) εκεί όπου μπορεί να τα εντοπίσει.
Κώστας Μπακογιάννης
Τέσσερις δράσεις στην «καρδιά» του προβλήματος
Ο στόχος του Δήμου Αθηναίων δεν είναι μόνο να αντιμετωπίσει θεραπευτικά τις ιογενείς ηπατίτιδες αλλά η δημιουργία των συνθηκών ώστε να μειωθεί η εμφάνισή τους. Είναι διπλός και σημαντικός ο στόχος, που τον επιτυγχάνουμε με τα εξής βήματα:
1. Με τη δημιουργία, εν μέσω πανδημίας, ενός εκ των μεγαλύτερων ξενώνων Μεταβατικής Φιλοξενίας Αστέγων Τοξικοεξαρτημένων στην Ευρώπη, που παρέχει όχι μόνο τα στοιχειώδη, δηλαδή φαγητό, νερό, ύπνο, ντους και σύνεργα ασφαλούς χρήσης, αλλά και πρόσβαση στην πρωτοβάθμια περίθαλψη και στα θεραπευτικά προγράμματα απεξάρτησης στο πλαίσιο της συνεργασίας του δήμου μας με τους επιστήμονες και τους ειδικούς του ΚΕΘΕΑ και του ΟΚΑΝΑ.
2. Με την υλοποίηση προγράμματος πρόληψης για τη μείωση των θανάτων από υπερβολική δόση και τη μείωση των επιβλαβών συνεπειών από τη χρήση ουσιών, σε συνεργασία με το «Bloomberg Philanthropies», στο πλαίσιο της δράσης «Partnership for Healthy Cities».
3. Με τους Χώρους Εποπτευόμενης Χρήσης, που μετά τη θεσμοθέτησή τους ο Δήμος Αθηναίων σχεδιάζει να λειτουργήσει, τους επόμενους μήνες, μονάδες που θα παρέχουν στους χρήστες ουσιών ένα περιβάλλον όπου θα μπορούν, σε συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας, να έρχονται σε επαφή με χρήσιμα για αυτούς προγράμματα και υπηρεσίες.
4. Με τη διαρκή, έμπρακτη στήριξη και την αιγίδα του δήμου μας, από το 2018, στο ολιστικό πρόγραμμα εξάλειψης ιογενών ηπατιτίδων «Αριστοτέλης», το οποίο υλοποιείται στην Αθήνα από τον Σύλλογο Ασθενών Ηπατος Ελλάδος «Προμηθέας», την Ελληνική Επιστημονική Εταιρεία Ερευνας AIDS και Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενων Νοσημάτων και το ΕΚΠΑ.
Ο κ. Κώστας Μπακογιάννης είναι δήμαρχος Αθηναίων.
Ανδρέας Ξανθός
Μείζων στόχος της δημόσιας υγείας
1. Η εξάλειψη της ηπατίτιδας C είναι ένας μείζων στόχος δημόσιας υγείας που έχει τεθεί διεθνώς από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ειδικά μετά την ανακάλυψη και ευρεία κυκλοφορία των σύγχρονων και αποτελεσματικών φαρμάκων για τη νόσο. Η εκρίζωση μιας χρόνιας νόσου που μεταδίδεται αιματογενώς και συχνά οδηγεί σε κίρρωση ήπατος και ηπάτωμα έχει τεράστια υγειονομική, οικονομική και κοινωνική αξία.
2. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ και η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Υγείας έκαναν το κρίσιμο και αποφασιστικό βήμα: με τη συνδρομή ειδικών επιστημόνων και των συλλόγων ασθενών συγκρότησαν Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ηπατίτιδα C, το οποίο όμως δεν έμεινε στα χαρτιά, αλλά υλοποιήθηκε. Εγινε για πρώτη φορά στη χώρα διαπραγμάτευση τιμής αυτών των ακριβών φαρμάκων, υπήρξε σοβαρή έκπτωση, δημιουργήθηκε κλειστός προϋπολογισμός στον ΕΟΠΥΥ, μπήκαν σε θεραπεία χιλιάδες ασθενείς και μειώθηκε δραστικά ο επιπολασμός της νόσου στην ελληνικό πληθυσμό. Τώρα χρειάζεται αντιμετώπιση της υποδιάγνωσης (έλεγχος αντισωμάτων σε συγκεκριμένες ηλικιακές ομάδες), αποζημίωση του γονοτυπικού ελέγχου, ευχερής πρόσβαση των χρόνιων φορέων HCV στη νέα γενιά φαρμάκων με τα διευρυμένα κριτήρια της Επιτροπής ΗΤΑ.
Ο κ. Ανδρέας Ξανθός είναι τομεάρχης Υγείας της ΚΟ του ΣΥΡΙΖΑ και πρώην υπουργός Υγείας.
Γεώργιος Παπαθεοδωρίδης
Το Εθνικό Σχέδιο εξάλειψης πρέπει να συνεχιστεί
1. Με βάση τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, εξάλειψη της ιογενούς ηπατίτιδας σε όλες τις χώρες σημαίνει σημαντική μείωση της συχνότητάς της, ώστε το 2030 να έχουμε τουλάχιστον 90% λιγότερες νέες λοιμώξεις, 80% των υπαρχόντων ασθενών θεραπευμένους και 65% λιγότερους θανάτους σε σχέση με την υπάρχουσα κατάσταση. Ως υπάρχουσα κατάσταση θεωρούνται τα επιδημιολογικά δεδομένα κάθε χώρας κατά την προετοιμασία Εθνικού Σχεδίου. Στη χώρα μας υπάρχει Εθνικό Σχέδιο Εξάλειψης μόνο της Ηπατίτιδας C, που ετοιμάστηκε το 2017 και άρχισε να εφαρμόζεται το 2018, ενώ δεν υπάρχει ακόμη Εθνικό Σχέδιο Εξάλειψης της Ηπατίτιδας Β.
2. Βάσει του Εθνικού Σχεδίου για την ηπατίτιδα C, πολύ σημαντική είναι η διαθεσιμότητα ασφαλών και αποτελεσματικών φαρμάκων που επιτυγχάνουν εκρίζωση του ιού σχεδόν σε όλους τους ασθενείς, αλλά δεν είναι αρκετή, αφού πάνω από 70% των ασθενών παραμένουν αδιάγνωστοι. Βασικό βήμα για μείωση της υποδιάγνωσης στον γενικό πληθυσμό θεωρείται η εμφάνιση παραθύρου υπενθύμισης για εξέταση ηπατίτιδας C σε όσους έχουν γεννηθεί μεταξύ 1945-1980 στο σύστημα της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης, που ξεκίνησε την 1/2/2019, αλλά δεν έχει ποτέ αξιολογηθεί. Πολύ σημαντικά είναι επίσης τα στοχευμένα προγράμματα εξάλειψης της ηπατίτιδας C σε ομάδες υψηλούς κινδύνου (χρήστες ναρκωτικών, κρατούμενοι κ.λπ.).
Στην Ελλάδα, έχουμε ένα καλό Εθνικό Σχέδιο Εξάλειψης της Ηπατίτιδας C, του οποίου η εφαρμογή πρέπει να συνεχιστεί και επεκταθεί, ενώ πρέπει να ξεκινήσει άμεσα η δημιουργία και εφαρμογή Εθνικού Σχεδίου Εξάλειψης της Ηπατίτιδας Β!
Ο κ. Γεώργιος Παπαθεοδωρίδης είναι καθηγητής Παθολογίας – Γαστρεντερολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, διευθυντής Πανεπιστημιακής Γαστρεντερολογικής Κλινικής, Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών «Λαϊκό», πρόεδρος-συντονιστής Επιτροπής για την Υλοποίηση και Παρακολούθηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Ηπατίτιδα C, πρόεδρος Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων.
Βασίλης Κοντοζαμάνης
Πρόσβαση των ασθενών στα νεότερα φάρμακα
Η εξάλειψη της ηπατίτιδας C συμπεριλαμβάνεται στις στρατηγικές βελτίωσης της συνολικής δημόσιας υγείας. Σήμερα, με τις νεότερες διαθέσιμες αντι-ιικές θεραπείες είναι εφικτή η πρόληψη θανάτων από τη νόσο και η τελική εξάλειψή της.
Παράλληλα όμως απαιτούνται συντονισμένες ενέργειες σε όλους τους άξονες για την εκρίζωση της νόσου, όπως αυτοί αποτυπώνονται στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ηπατίτιδα του C του υπουργείου Υγείας: πρόληψη, διάγνωση, θεραπεία και παρακολούθηση.
Η κυβέρνηση, κάνοντας ένα βήμα προς την εξάλειψη της νόσου, διασφαλίζει την απρόσκοπτη πρόσβαση των ασθενών στα νεότερα φάρμακα για την ηπατίτιδα C, θέτοντας σε ισχύ επιτυχή συμφωνία διαπραγμάτευσης για τα έτη 2020-2022. Παράλληλα, προέβη σε κοστολόγηση της εξέτασης για τον γονότυπο της ηπατίτιδας C και της ελαστογραφίας ήπατος που είναι απαραίτητες για τον καθορισμό της θεραπείας.
Ο κ. Βασίλης Κοντοζαμάνης είναι υφυπουργός Υγείας.
Βάνα Σύψα
«Στοίχημα» οι αδιάγνωστοι ασθενείς
1. Η εξάλειψη των ιογενών ηπατιτίδων ως πρόβλημα δημόσιας υγείας στη χώρα μας σημαίνει ότι θα πρέπει να υλοποιήσουμε δράσεις που θα έχουν ως στόχο αφενός μεν τη μείωση των νέων λοιμώξεων από τους ιούς ηπατίτιδας B (ΗΒV) και ηπατίτιδας C (ΗCV) και αφετέρου τη μείωση των θανάτων που σχετίζονται με τα νοσήματα αυτά. Επομένως ο στόχος είναι η πρόληψη και η θεραπεία.
Υπάρχει μια σημαντική διαφορά στα δύο αυτά νοσήματα: για την ηπατίτιδα B υπάρχει εμβόλιο αλλά όχι θεραπεία που να οδηγεί σε ίαση, ενώ στην ηπατίτιδα C δεν υπάρχει εμβόλιο αλλά οι νέες θεραπείας οδηγούν σε πλήρη ίαση άνω του 90% των ασθενών. Η θεραπεία μπορεί να λειτουργήσει επιπλέον και ως μέσο πρόληψης, μια και τα άτομα που επιτυγχάνουν ίαση δεν μπορούν να μεταδώσουν σε άλλους.
2. O υποχρεωτικός εμβολιασμός των παιδιών για την ηπατίτιδα Β είχε ως αποτέλεσμα πολύ υψηλά επίπεδα εμβολιαστικής κάλυψης στη χώρα μας, αλλά θα πρέπει να ενισχυθεί μέσω προγραμμάτων εμβολιασμού σε παιδιά Ρομά και παιδιών προσφύγων. Μια και στη χώρα μας οι χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών αποτελούν την κύρια γνωστή ομάδα μετάδοσης της ηπατίτιδας C, η πρόληψη μεταφράζεται σε δράσεις όπως διανομή καθαρού ενέσιμου εξοπλισμού και διασύνδεση των χρηστών σε θεραπευτικά προγράμματα για τα ναρκωτικά. Το σημαντικότερο στοίχημα αποτελεί η εύρεση των αδιάγνωστων ασθενών και η διασύνδεσή τους σε θεραπεία. Αυτό απαιτεί μια συστηματική και σταθερή προσπάθεια στα επόμενα έτη. Εξάλλου το σύνθημα για την εφετινή ημέρα ηπατίτιδας είναι η εύρεση των «χαμένων εκατομμυρίων», δηλαδή η εύρεση των αδιάγνωστων ασθενών και η διασύνδεσή τους σε θεραπεία. Ειδικά για τους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών, έχουν υλοποιηθεί για τον σκοπό αυτόν τα τελευταία έτη προγράμματα σε χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη (προγράμματα ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ HCV-HIV και ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ).
Η κυρία Βάνα Σύψα είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ.
Γιώργος Καλαμίτσης
Στο επίκεντρο οι ευάλωτοι πληθυσμοί
H εξάλειψη της Ηπατίτιδας C μπορεί να επιτευχθεί όταν στο επίκεντρο των προσπαθειών μας βάλουμε τους ευάλωτους πληθυσμούς. Η οικονομική κρίση το προσεχές φθινόπωρο, αν και μικρότερης διάρκειας, θα είναι οξύτατη και πρόκειται πρωτίστως να πλήξει τις ήδη περιθωριοποιημένες ομάδες, όπως αστέγους, χρήστες ενδοφλέβιων ουσιών και έγκλειστους σε σωφρονιστικά καταστήματα. Αν και το ποσοστό διάγνωσης της HCV στις ομάδες αυτές βρίσκεται σε ικανοποιητικά επίπεδα, εν τούτοις η διασύνδεσή τους στη θεραπεία είναι σχεδόν αμελητέα. Στο πλαίσιο αυτό, υπάρχει άμεση ανάγκη υλοποίησης ολιστικών προγραμμάτων δημόσιας υγείας, τα οποία θα διασφαλίζουν την ομαλή πρόσβαση των ομάδων αυτών στη θεραπεία τους, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες, τις δυσκολίες και τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν στην καθημερινότητά τους. Στη λογική αυτή, γίνεται επιτακτική ανάγκη η επανεκκίνηση της Επιτροπής του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την εξάλειψη της ιογενούς ηπατίτιδας έως το 2030.
Ο κ. Γιώργος Καλαμίτσης είναι πρόεδρος του Συλλόγου Ασθενών Ηπατος Ελλάδος «Προμηθέας».
Κυριάκος Σουλιώτης
Να λειτουργήσουμε με γνώμονα την «ολιστική φροντίδα»
Τα «συστατικά» της εξάλειψης της ηπατίτιδας C είναι κοινά για όλες τις χώρες του κόσμου και έχουν οριστεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ): 90% μείωση των νέων λοιμώξεων, 90% των ατόμων που ζουν με ηπατίτιδα να έχουν διαγνωστεί και 80% των διαγνωσμένων ατόμων να λαμβάνουν θεραπεία, ώστε να επιτευχθεί μείωση κατά 65% των σχετιζόμενων με την ηπατίτιδα θανάτων μέχρι το 2030. Αυτό που ως σύστημα οφείλουμε να εξετάσουμε είναι γιατί, αν και έχουμε ρυθμίσει το ζήτημα της αποζημίωσης των θεραπειών για όλους τους ασθενείς, υστερούμε στην επίτευξη των στόχων αυτών. Σύμφωνα και με τις δικές μας σχετικές μελέτες, το πιο σημαντικό πρόσχωμα είναι η δυσκολία των ατόμων που ζουν με ηπατίτιδα και ανήκουν στις πιο ευάλωτες ομάδες (χρήστες ναρκωτικών στον δρόμο ή σε θεραπεία υποκατάστασης, κρατούμενοι σωφρονιστικών ιδρυμάτων, άστεγοι, άτομα που διαμένουν σε κλειστές δομές κ.λπ.) να κάνουν χρήση του δικαιώματος που η πολιτεία, ορθώς, έχει διασφαλίσει σε όλους ανεξαιρέτως. Είναι, λοιπόν, κρίσιμο να λειτουργήσουμε με γνώμονα την «ολιστική φροντίδα» και, αντί να περιμένουμε να έρθουν τα άτομα αυτά στο σύστημα, να πάμε το σύστημα Υγείας, με όλες του τις υπηρεσίες (ελέγχου, διάγνωσης και θεραπείας), σε αυτά, με την υποστήριξη και της ψηφιακής Υγείας. Η ηπατίτιδα μπορεί να αποτελέσει εξαιρετικό υπόδειγμα για να σχεδιαστούν και να υλοποιηθούν τέτοιου είδους παρεμβάσεις από το Α έως το Ω, οι οποίες είναι σίγουρο ότι θα μας φανούν χρήσιμες και σε άλλες έκτακτες καταστάσεις…
*Ο κ. Κυριάκος Σουλιώτης είναι αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Υγείας, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.
