Τον Σεπτέμβριο, στη Νέα Υόρκη, η συνάντηση γνωριμίας του Κυριάκου Μητσοτάκη με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δημιούργησε προσδοκίες στην ελληνική πλευρά. Στο πολύχρωμο, κοσμοπολίτικο περιβάλλον της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, ένα ηλιόλουστο πρωινό, όλα έμοιαζαν πιθανά. Τρεις μήνες μετά, στο μουντό Λονδίνο, όπου το ΝΑΤΟ γιόρτασε τα 70 χρόνια από την ίδρυσή του σε μια ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα, οι φιλοφρονήσεις ανάμεσα στους ηγέτες έγιναν ξαφνικά περιττές, προτού ο έλληνας Πρωθυπουργός βρεθεί για δεύτερη φορά αντιμέτωπος με τον τούρκο πρόεδρο.

Στο μεταξύ, η καλή πίστη της ελληνικής κυβέρνησης είχε εξανεμιστεί· οι παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου συνεχίστηκαν, οι προσφυγικές ροές αυξήθηκαν, η Τουρκία κατέθεσε στον ΟΗΕ τις συνενταγμένες της «Γαλάζιας Πατρίδας» και κατόπιν υπέγραψε μνημόνιο με τη Λιβύη για την οριοθέτηση ΑΟΖ. Η συνάντηση της περασμένης Τετάρτης έγινε πολύ δύσκολη, αλλά προηγουμένως ο κ. Μητσοτάκης ξεκαθάρισε τη θέση του με μια ασυνήθιστα σκληρή, για τα δεδομένα του ΝΑΤΟ, ομιλία, τονίζοντας ότι η προώθηση διεθνών συμφωνιών οι οποίες παραβιάζουν το διεθνές δίκαιο και τα νόμιμα δικαιώματα των χωρών της Συμμαχίας αντίκειται στις θεμελιώδεις αρχές της και ότι η Ελλάδα αναμένει από τους γείτονές της να σεβαστούν τα κυριαρχικά της δικαιώματα.

Αμετακίνητος Σουλτάνος

Η αλλαγή στη στάση του έλληνα πρωθυπουργού δεν επηρέασε τον κ. Ερντογάν, ο οποίος έμεινε αμετακίνητος στις θέσεις του επικαλούμενος και εκείνος το διεθνές δίκαιο. «Πέρασαν λιγότεροι από 3 μήνες από τη συνάντησή μας στη Νέα Υόρκη όπου συζητήσαμε τρόπους για τη βελτίωση των σχέσεών μας. Εγώ δεν σε προκάλεσα, εσύ με προκαλείς συνεχώς» του είπε ο κ. Μητσοτάκης, αριθμώντας τις τουρκικές ενέργειες που αμφισβητούν τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας: την κατάθεση στον ΟΗΕ γεωγραφικών συντεταγμένων για τα εξωτερικά όρια της τουρκικής υφαλοκρηπίδας στην Ανατολική Μεσόγειο. Την υπογραφή μνημονίου με τη Λιβύη που αποτελεί «ωμή παραβίαση» των δικαιωμάτων της Ελλάδας. Την άρνηση της τουρκικής ακτοφυλακής να συνεργαστεί με την ελληνική για τον έλεγχο των μεταναστευτικών ροών. «Αυτά μόνο επανεκκίνηση των σχέσεών μας δεν δείχνουν. Αν πράγματι θέλετε να κάνουμε επανεκκίνηση, όπως είχατε πει, πρέπει να το δείχνουμε έμπρακτα» πρόσθεσε.

Ο τούρκος πρόεδρος ακολούθησε την τακτική της Νέας Υόρκης, καλύπτοντας με ασάφεια και οικογενειακές αναφορές τις προθέσεις του. Την πρώτη φορά ανέδειξε στη συζήτηση τον ρόλο του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, τώρα ενδιαφέρθηκε για τη δημαρχία του Κώστα Μπακογιάννη επειδή ήταν συμφοιτητής με τον γιο του στο Χάρβαρντ. Η ελληνική αντιπροσωπεία, όμως, ήταν καλύτερα προετοιμασμένη για να αντιμετωπίσει τον κ. Ερντογάν. Ο σχετικός φάκελος είχε εμπλουτιστεί με τα νέα δεδομένα και την προηγούμενη ημέρα πραγματοποιήθηκε σύσκεψη του Πρωθυπουργού με τον Νίκο Δένδια, τον Νίκο Παναγιωτόπουλο, την Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου και τον Αλέξανδρο Διακόπουλο που ήταν παρόντες στη συνάντηση, η οποία διήρκεσε μιάμιση ώρα.

Το Μεταναστευτικό

Το μεταναστευτικό ήταν ένα από τα κυρίαρχα θέματα της συνάντησης. Ο κ. Ερντογάν κατηγόρησε την ΕΕ ότι δεν τηρεί τη Δήλωση που υπέγραψε με την Τουρκία για το Μεταναστευτικό. «Εμείς κάνουμε ό,τι μπορούμε. Εσείς δεν τηρείτε τη συμφωνία» του απάντησε ο κ. Μητσοτάκης, προσθέτοντας ότι η χώρα μας θα αυξήσει τις επιστροφές και η Τουρκία θα πρέπει να ελέγξει τα κυκλώματα των διακινητών και να ενεργοποιήσει την ακτοφυλακή της. Ο κ. Ερντογάν επέμενε ότι η ΕΕ αθετεί το μέρος της συμφωνίας που σχετίζεται με τη χρηματοδότηση της Τουρκίας και ζήτησε να πιέσει και η Ελλάδα προς αυτή την κατεύθυνση ως μέλος της  Ευρωπαϊκής Ενωσης.

«Το Μεταναστευτικό αποτελεί αγκάθι στις σχέσεις Ελλάδας – Τουρκίας – ΕΕ» συμφώνησε ο έλληνας Πρωθυπουργός. «Οι ροές, όμως, έχουν αυξηθεί σημαντικά σε σύγκριση με το 2017 και το 2018» σημείωσε και πρόσθεσε ότι η Ελλάδα είναι πρόθυμη να στηρίξει την πλήρη εφαρμογή της συμφωνίας ΕΕ – Τουρκίας, γιατί είναι «αμοιβαία ωφέλιμη», όπως και το αίτημα της Τουρκίας για πρόσθετη οικονομική βοήθεια. Ο τούρκος πρόεδρος παραδέχθηκε ότι είναι προτιμότερο να μη ρίξει καμία από τις δύο χώρες λάδι στη φωτιά για το Μεταναστευτικό και σε αυτό το πνεύμα κινήθηκαν οι δηλώσεις του, γεγονός που δημιουργεί αισιοδοξία στην ελληνική πλευρά ότι μπορεί τελικά να υπάρξει ουσιαστική πρόοδος στο θέμα αυτό.

Η συμφωνία με Λιβύη

Το άλλο μεγάλο θέμα ήταν το μνημόνιο που υπέγραψε η Τουρκία με τη Λιβύη. Ο κ. Μητσοτάκης τόνισε στον συνομιλητή του ότι «η συμφωνία με τη Λιβύη είναι νομικά άκυρη. Είναι σαν να λέει ότι η Ελλάδα και η Κρήτη δεν έχουν ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα. Αυτό δεν πρόκειται να το δεχθώ. Και δεν πρόκειται να το δεχθεί ούτε η ΕΕ» είπε στον κ. Ερντογάν, ο οποίος, σύμφωνα με πληροφορίες, στην αρχή της συζήτησης εμφανίστηκε απολογητικός, μολονότι δεν μετακινήθηκε ούτε εκατοστό από τις θέσεις του, και ύστερα από λίγες ώρες η τουρκική Βουλή ενέκρινε τη συμφωνία με τη Λιβύη. Η ελληνική πλευρά ζήτησε να λάβει γνώση της συμφωνίας Τουρκίας – Λιβύης, παρατηρώντας ότι αυτό θα γίνει ούτως ή άλλως όταν κατατεθεί το κείμενο στη Βουλή της γειτονικής χώρας. Ο κ. Ερντογάν αρνήθηκε να το δώσει και είπε χαριτολογώντας «θα μπορούσατε να το πάρετε από τον πρεσβευτή της Λιβύης αλλά τον απομακρύνετε» – πράγματι ο πρεσβευτής απελάθηκε την Παρασκευή.

Ποντάρει σε διεθνή απομόνωση της Αγκυρας

Η ελληνική κυβέρνηση ποντάρει στη διεθνή απομόνωση της Τουρκίας, ενώ θα εντείνει τις πιέσεις προς τη Λιβύη, το Υπουργικό Συμβούλιο της οποίας ενέκρινε τη συμφωνία με την Τουρκία, τονίζοντας ότι δεν υπάρχει αντισυμβαλλόμενο μέρος με νομιμοποίηση για να το επικυρώσει στη Λιβύη. Την ερχόμενη Πέμπτη ο πρόεδρος της Βουλής της Λιβύης Αγκίλε Σάλεχ Ισα Γκουαϊντέρ, ο οποίος πρόσκειται στον στρατηγό Χαφτάρ και με επιστολή του στον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ και στον Γενικό Γραμματέα του Αραβικού Συνδέσμου υποστήριξε ότι η συμφωνία Τουρκίας – Λιβύης αποτελεί «απειλή για το λιβυκό κράτος» και ότι η χώρα του δεν έχει θαλάσσια σύνορα με την Τουρκία, θα έχει συνάντηση στην Αθήνα με τον Πρόεδρο του ελληνικού Κοινοβουλίου Κ. Τασούλα. Την περασμένη εβδομάδα ο κ. Δένδιας πήγε στο Κάιρο, σε μια προσπάθεια ενίσχυσης των ερεισμάτων της χώρας στην περιοχή, ενώ το Ισραήλ πήρε υποστηρικτική θέση για την Ελλάδα.  

Ο κ. Μητσοτάκης αναμένεται να θέσει το θέμα με την Τουρκία στη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ (12-13 Δεκεμβρίου), ενώ θα επιδιώξει να συζητήσει τις εξελίξεις σε κατ’ ιδίαν επαφές με τον Εμανουέλ Μακρόν και την Ανγκελα Μέρκελ

Ο κ. Μητσοτάκης αναμένεται να θέσει το θέμα στη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ (12-13 Δεκεμβρίου), ενώ θα επιδιώξει να συζητήσει τις εξελίξεις σε κατ’ ιδίαν επαφές στο περιθώριο της Συνόδου με άλλους ευρωπαίους ηγέτες, όπως τον Εμανουέλ Μακρόν και την Ανγκελα Μέρκελ, με την οποία βρίσκεται σε συνεχή επαφή για το Μεταναστευτικό για τη χάραξη νέας ευρωπαϊκής πολιτικής με τροποποίηση του Κανονισμού του Δουβλίνου και την αναλογικότερη κατανομή των αιτούντων άσυλο σε όλα τα κράτη-μέλη. Δεν είναι χωρίς σημασία, πάντως, η σύνδεση από τον κ. Ερντογάν του Μεταναστευτικού με την υπόθαλψη από την Ελλάδα κούρδων τρομοκρατών και γκιουλενιστών, ρίχνοντας ευθύνες στον ΣΥΡΙΖΑ.

Στο Μέγαρο Μαξίμου εκτιμούν ότι η συνάντηση του Πρωθυπουργού με τον κ. Ερντογάν δεν είχε μόνο αρνητικά σημεία, αλλά και θετικές πτυχές. Στη μία αναφέρθηκε ο κ. Μητσοτάκης στη Βουλή: «Παρά την ένταση», είπε, «που υπάρχει στη σχέση μας με τη γειτονική χώρα, υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης της κατάστασης, ειδικά στον τρόπο με τον οποίο διαχειριζόμαστε το πρόβλημα του Μεταναστευτικού. Η άλλη πλευρά αναγνώρισε δημόσια την πίεση που δέχεται η Ελλάδα». Η άλλη αφορά την αποσαφήνιση του πλαισίου συζήτησης με την Τουρκία, που επανατοποθετείται στο θέμα της οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας. Ο κ. Μητσοτάκης μελετά όλες τις κινήσεις που μπορεί να κάνει η κυβέρνηση, ακόμα και τολμηρά σενάρια, το πολιτικό κόστος των οποίων απέτρεψε τους προκατόχους του.

«Ανιστόρητα και αγεωγράφητα τα κείμενα της Αγκυρας»

Ο κ. Μητσοτάκης στη συνάντηση του Λονδίνου δεν είχε διάθεση για αστεία και επέμεινε με αυστηρότητα στη διαφωνία του για τον καθορισμό θαλασσίων ζωνών με τη Λιβύη. Την Παρασκευή, μιλώντας στη Βουλή, επισήμανε ότι «τα κείμενα που επικαλείται η Αγκυρα για τις θαλάσσιες ζώνες ούτε παράγουν νομικό αποτέλεσμα, ούτε πρόκειται τελικά να κυρωθούν. Οχι μόνο γιατί είναι αγεωγράφητα και ανιστόρητα, καταργώντας από τον χάρτη ελληνικά νησιά. Αλλά και γιατί οδήγησαν την Τουρκία σε μια πρωτοφανή διπλωματική απομόνωση: Ηνωμένες Πολιτείες, Ρωσία, Ευρωπαϊκή Ενωση, Αίγυπτος και Ισραήλ καταδίκασαν τη στάση της Τουρκίας μέσα σε δύο μόλις εικοσιτετράωρα! Ακόμα και μέσα στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, το οποίο πάντα τηρούσε «ίσες αποστάσεις» στις διαφορές μας με την Τουρκία, ισχυρές χώρες κατέκριναν τη στάση της γειτονικής χώρας. Με πρώτο τον γάλλο πρόεδρο Μακρόν».

Η ατζέντα με Τραμπ στις 7 Ιανουαρίου

Στο μεταξύ, το πρωθυπουργικό επιτελείο προετοιμάζει την επίσκεψή του στην Ουάσιγκτον, όπου στις 7 Ιανουαρίου θα πραγματοποιηθεί η συνάντηση του κ. Μητσοτάκη με τον Ντόναλντ Τραμπ. Στη συνάντηση αυτή θα τεθούν όλα τα ζητήματα που αφορούν τις δύο χώρες και ασφαλώς το θέμα των σχέσεων Ελλάδας – Τουρκίας, παρότι ο πρόεδρος των ΗΠΑ εκφράζεται δημοσίως πολύ θερμά για τον κ. Ερντογάν, σε αντίθεση με τη στάση που τηρεί το υπουργείο Εξωτερικών της Αμερικής.

Σύμφωνα με την ανακοίνωση του Λευκού Οίκου, η ατζέντα της συζήτησης θα περιλαμβάνει τους τρόπους προώθησης των μακροχρόνιων στρατηγικών συμφερόντων των δύο χωρών για την ενίσχυση της σταθερότητας, της ευημερίας και της συνεργασίας σε όλα τα Βαλκάνια και την Ανατολική Μεσόγειο, την ασφάλεια των τηλεπικοινωνιών, ειδικά σε σχέση με την τεχνολογία 5G, την αντιμετώπιση της κακοήθους επιρροής στην περιοχή κ.ά. Για την τεχνολογία 5G υπάρχει σύγκρουση ΗΠΑ – Κίνας, αλλά ο κ. Μητσοτάκης διαμηνύει σε όλους τους συνομιλητές του ότι θα συνταχθεί με την ευρωπαϊκή «γραμμή» στο θέμα αυτό. Η συζήτηση με τον κ. Τραμπ θα έχει και οικονομικό αντικείμενο, ενώ σε ό,τι αφορά τα εξοπλιστικά προχωρεί η αναβάθμιση των F-16. Την ερχόμενη εβδομάδα, μάλιστα, αναμένεται να ψηφιστεί στη Βουλή το νομοσχέδιο του υπουργείου Εθνικής Αμυνας που τροποποιεί τη σύμβαση της προηγούμενης κυβέρνησης, για την οποία είχαν εγερθεί ερωτήματα έμμεσης επαναφοράς των αντισταθμιστικών ωφελημάτων.