Δεν είναι μάλλον συνηθισμένο φαινόμενο το γεύμα δύο ανδρών με… λάχανο να γίνεται θέμα συζήτησης παγκοσμίως. Και όμως αυτό συνέβη πριν από λίγες ημέρες όταν ένας επιστήμονας και ένας δημοσιογράφος τοπικού ραδιοφωνικού σταθμού στη Σουηδία έκατσαν στο τραπέζι για να φάνε ζυμαρικά με λάχανο στο οποίο είχε… πέσει «γενετικό ψαλίδι» και συγκεκριμένα το επονομαζόμενο CRISPR-Cas9. Ηταν πιθανότατα η πρώτη φορά που ένα λαχανικό τροποποιήθηκε με τον «γενετικό ελβετικό σουγιά», καλλιεργήθηκε, μαγειρεύτηκε και έφτασε στο… στομάχι ανθρώπων.

Ο Στέφαν Γιάνσον, καθηγητής Φυτικής Κυτταρολογίας και Μοριακής Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Ουμέο της Σουηδίας ήταν ο οικοδεσπότης του ιδιαίτερου γεύματος το οποίο, παρότι «έθρεψε» μόλις δύο στόματα, αποτελεί, σύμφωνα με τον δημιουργό του, σημαντικό βήμα προς ένα μέλλον στο οποίο η επιστήμη θα παρέχει τόσο στους αγρότες όσο και στους καταναλωτές σε ολόκληρο τον κόσμο πιο ανθεκτικά λαχανικά.

Ο «ελβετικός σουγιάς της γενετικής τροποποίησης»

Το CRISPR (Clustered regularly interspaced short palindromic repeats)-Cas9 είναι ουσιαστικώς ένα πολύπλοκο ακρωνύμιο (αλλά και όνομα- «σιδηρόδρομος») για έναν εύκολο αλλά άκρως στοχευμένο τρόπο τροποποίησης του γενετικού υλικού ενός οργανισμού. Η ανακάλυψη αυτού του εργαλείου δημοσιεύθηκε το 2012 από ερευνητές του Πανεπιστημίου Ουμέο και έκτοτε πολλοί ειδικοί κάνουν λόγο για έναν «ελβετικό σουγιά της γενετικής τροποποίησης» που μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Με το CRISPR-Cas9 οι επιστήμονες μπορούν είτε να αντικαταστήσουν ένα από τα δισεκατομμύρια «γράμματα» του γονιδιώματος ενός οργανισμού ή και να αφαιρέσουν μικρά τμήματα του DNA – διαδικασία που μοιάζει με το να επιμελείται κάποιος ένα κείμενο σε έναν επεξεργαστή κειμένων.

Οι πρώτες κλινικές εφαρμογές της μεθόδου βρίσκονται σε εξέλιξη. Ισως μπορούμε σύντομα να θεραπεύουμε κληρονομικές νόσους όπως η μυϊκή δυστροφία Duchenne με χρήση της συγκεκριμένης τεχνολογίας. Ωστόσο η κατάσταση διαφέρει στον αγροτικό τομέα αφού το ερώτημα στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν είναι αν οι ερευνητές μπορούν να δημιουργήσουν φυτά με το CRISPR οδηγώντας έτσι, όπως υποστηρίζουν, σε καλύτερη διαχείριση της καλλιεργήσιμης γης, αλλά αν θα τους επιτραπεί τελικώς να το πράξουν. Με άλλα λόγια τα φυτά των οποίων το γονιδίωμα έχει υποστεί παρέμβαση μέσω της χρήσης της μεθόδου CRISPR-Cas9 υπόκειται στη νομοθεσία για τους γενετικώς τροποποιημένους οργανισμούς ή όχι; Αν η απάντηση είναι καταφατική, τότε είναι παράνομο να καλλιεργηθούν τέτοια φυτά σε μεγάλα τμήματα του πλανήτη. Αν η απάντηση είναι αρνητική, τότε θα υπόκειται στη διακριτική ευχέρεια των ίδιων των αγροτών το αν θα καλλιεργήσουν τέτοιου είδους… CRISPRY φυτά.

Τι λένε οι αρμόδιες αρχές

Η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει αποφύγει μέχρι στιγμής να δώσει απάντηση στο ερώτημα, ωστόσο τον Νοέμβριο του 2015 το Σουηδικό Συμβούλιο για τη Γεωργία έκρινε ότι τα φυτά που έχουν υποστεί CRISPR δεν αποτελούν γενετικώς τροποποιημένους οργανισμούς με τη λογική ότι έχει αφαιρεθεί από αυτά ένα μόνο τμήμα DNA και δεν έχει εισαχθεί ξένο γενετικό υλικό εντός τους. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι τέτοια φυτά μπορούν να καλλιεργηθούν χωρίς προηγούμενη άδεια. Την άνοιξη του 2016, οι αμερικανικές αρμόδιες για το θέμα αρχές συμφώνησαν με τις σουηδικές. Σε εκείνη την περίπτωση ο οργανισμός για τον οποίον είχε τεθεί ζήτημα ήταν ένα μανιτάρι το οποίο είχε χάσει τμήμα του DNA του το οποίο το έκανε να καφετίζει.

Η πρώτη καλλιέργεια «ψαλιδισμένου» φυτού εκτός εργαστηρίου

Το καλοκαίρι που μόλις τελείωσε ήταν η πρώτη φορά που επετράπη φυτά στα οποία είχε χρησιμοποιηθεί το «γενετικό ψαλίδι» CRISPR-Cas9 – με τρόπο ώστε το φυτό να μην θεωρείται γενετικώς τροποποιημένο – να καλλιεργηθούν εκτός εργαστηρίου. Πρόκειται χωρίς αμφιβολία για την πρώτη φορά στην Ευρώπη και πιθανότατα σε ολόκληρο τον κόσμο (αν κάτι αντίστοιχο έχει λάβει χώρα σε άλλα μέρη του κόσμου έχει παραμείνει μέχρι στιγμής κρυφό, σημειώνουν οι ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Ουμέο). Αυτή τη φορά το λαχανικό ήταν λάχανο το οποίο χρησιμοποιήθηκε από τον καθηγητή Γιάνσον προκειμένου να μαγειρέψει ταλιατέλες με λαχανικά, βότανα και μπρουσκέτες.

Οι ερευνητές με χρήση του «ψαλιδιού» CRISPR-Cas9 αφαίρεσαν από το λάχανο μια πρωτεΐνη που ονομάζεται PsbS και η οποία αποτελεί ενός είδους «βαλβίδα ασφαλείας στη διαδικασία της φωτοσύνθεσης». Μετά τη γενετική παρέμβαση λάχανα τέτοιου είδους καλλιεργήθηκαν σε έναν κήπο έξω από το Ουμέο στα βόρεια της Σουηδίας. «Δεν έμοιαζαν διαφορετικά από τα κανονικά» ανέφερε σχετικά ο δρ Γιάνσον.

Ο ερευνητής Στέφαν Γιάνσον σέρβιρε το CRISPRY λάχανο με ζυμαρικά, άλλα λαχανικά, μυρωδικά καθώς και μπρουσκέτες (Credit: Stefan Jansson/Umea University)

Το εύγευστο γεύμα

Ο ερευνητής μαγείρεψε ένα τέτοιο λάχανο με ζυμαρικά για τον ρεπόρτερ Γκούσταβ Κλάριν. Στο μπλογκ του ο καθηγητής Γιάνσον έγραψε πως «προς μεγάλη μας ευχαρίστηση – και ως έναν βαθμό προς δική μου έκπληξη – το γεύμα ήταν πολύ καλό. Και οι δυο μας το απολαύσαμε. Ο Γκούσταβ θεώρησε μάλιστα ότι το λάχανο ήταν το πιο εύγευστο λαχανικό του πιάτου και εγώ συμφώνησα».

Σε κάθε περίπτωση ο ερευνητής αναφέρει πως το γεύμα αυτό είναι μόνο η απαρχή μιας νέας φάσης στη γεωργία στην οποία οι αγρότες θα μπορούν στο μέλλον να καλλιεργούν πιο υγιή και ανθεκτικά φυτά. Κάποιοι θα συμφωνήσουν μαζί του, όμως σίγουρα θα υπάρξουν και αντιδράσεις. Οψόμεθα…