Το κοινωνικό μοντέλο της Δανίας και οι προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ

Αυτή την εβδομάδα η Χίλαρι Κλίντον θα μιλήσει στο συνέδριο του Δημοκρατικού Κόμματος στη Φιλαδέλφεια, όπου θα αποδεχθεί και επίσημα την υποψηφιότητά της και θα παρουσιάσει το πρόγραμμα του κόμματος. Οταν το κάνει, θα περιγράψει, μεταξύ άλλων, και το όραμά της για το κοινωνικό συμβόλαιο στην Αμερική. Θα είναι μια σημαντική στιγμή. Η σχέση των Αμερικανών με την κυβέρνησή τους αποτελεί ένα φλέγον ζήτημα σήμερα και δύο από τους συνυποψηφίους της Κλίντον –ο Ντόναλντ Τραμπ, ο Ρεπουμπλικανός υποψήφιος, και ο Σοσιαλδημοκράτης Μπέρνι Σάντερς – την έχουν, ο καθένας με τον τρόπο του, αμφισβητήσει σε αυτόν τον τομέα.

Οταν ο Σάντερς υπερασπίστηκε το κράτος πρόνοιας της Δανίας στη διάρκεια ενός ντιμπέιτ τον Οκτώβριο του 2015, η Κλίντον τον περιέπαιξε απαντώντας: «Δεν είμαστε Δανία». Πράγματι, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι Δανία. Αλλά ο Σάντερς ορθά διερωτήθηκε τι είναι αυτό που κάνει τις σκανδιναβικές οικονομίες τόσο επιτυχημένες και τι μπορούν να μάθουν οι Αμερικανοί από αυτές. Η σύντομη απάντηση είναι ότι οι σκανδιναβικές χώρες προσφέρουν στους πολίτες τους εργασία με αξιοπρεπείς μισθούς και έτσι μπορούν να έχουν μια υγιή και ευτυχισμένη ζωή. Δεν χρειάζεται κάποιος να είναι οικονομολόγος για να καταλάβει ότι ο πλούτος μιας χώρας εξαρτάται, σε μεγάλο βαθμό, από το ποσοστό του πληθυσμού που απασχολείται σε παραγωγικές, υψηλής αξίας, θέσεις εργασίας.

Σύμφωνα με στοιχεία του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), οι πρώτες επτά χώρες στον κόσμο στους δείκτες απασχόλησης είναι κράτη πρόνοιας. Οι τέσσερις από αυτές είναι σκανδιναβικές: η Ισλανδία, η Σουηδία, η Νορβηγία και η Δανία (οι υπόλοιπες τρεις είναι η Ελβετία, η Νέα Ζηλανδία και η Γερμανία). Επιπλέον σε μόλις πέντε χώρες του ΟΟΣΑ οι γυναίκες συμμετέχουν στο εργατικό δυναμικό σε ποσοστό που ξεπερνά το 70%: στις τέσσερις σκανδιναβικές χώρες και στην Ελβετία. Συγκεκριμένα τα κράτη πρόνοιας έχουν επιτύχει να επεκτείνουν την αγορά εργασίας και στα τμήματα εκείνα του πληθυσμού που διαφορετικά δεν θα είχαν πρόσβαση σε καλά αμειβόμενη εργασία. Κάποια μέτρα δίνουν στους εργαζομένους περισσότερες ευκαιρίες. Κάποια άλλα διασφαλίζουν ότι οι εργαζόμενοι θα μπορέσουν να διεκδικήσουν αυτές τις ευκαιρίες.

Για παράδειγμα, τα κράτη πρόνοιας παρέχουν δωρεάν παιδεία για όλους και εκπαίδευση για την ανάπτυξη δεξιοτήτων σε κάθε ηλικία, κοινωνική ασφάλιση για τους ανέργους, έτσι ώστε μια προσωρινή περίοδος ανεργίας να μην καταλήξει σε προσωπική καταστροφή, και ανεπτυγμένα συστήματα φροντίδας για τα παιδιά, τους ηλικιωμένους και τα ευπαθή μέλη της κοινωνίας ώστε οι εργαζόμενοι να μην πρέπει να επιλέξουν μεταξύ της εργασίας και της φροντίδας των αγαπημένων τους.

Η ικανότητα αυτών των κρατών να προσφέρουν εργασία δεν υπονομεύεται από το ισχυρό κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας. Αντίθετα, ακριβώς επειδή η προσωρινή ανεργία δεν είναι καταστροφή για όσους τη βιώνουν, η αγορά εργασίας είναι πιο ευέλικτη και προβλέψιμη. Αυτό καθιστά πιο εύκολη την πρόσληψη και την απόλυση και πιο εύκολο για τους εργαζομένους να αναζητήσουν την καλύτερη εργασία με τον καλύτερο μισθό. Αυτή η προσέγγιση είναι ένας βασικός τρόπος άμυνας απέναντι στις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης και των ανοιχτών συνόρων. Η οργή για τις συνέπειες της παγκοσμιοποίησης μεγαλώνει και απειλεί τα θεμέλια των δυτικών κοινωνιών. Υπό αυτό το πρίσμα, το Brexit, η άνοδος των λαϊκιστικών κομμάτων σε όλη την Ευρώπη και του Τραμπ και του Σάντερς στην Αμερική δεν προκαλούν έκπληξη.

Οι σκανδιναβικές κοινωνίες δεν έχουν ανοσία στον λαϊκισμό, στον εθνικισμό ή στην εσωστρέφεια και κάθε χώρα έχει τα δικά της πολιτικά άκρα. Αλλά με χαμηλότερη ανεργία και χαμηλότερη ανισότητα τα προβλήματα είναι λιγότερο συχνά από αλλού –ειδικά από τις ΗΠΑ. Φυσικά, τα διευρυμένα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας απαιτούν υψηλότερους φόρους για να χρηματοδοτούν έναν μεγαλύτερο δημόσιο τομέα, η έκταση του οποίου πάντα αποτελεί αντικείμενο συζήτησης. Αλλά τα εκλογικά σώματα σε αυτές τις χώρες γενικά υποστηρίζουν αυτή την ιδέα γιατί τους επιτρέπει να κυνηγήσουν τα όνειρά τους. Για αυτόν τον λόγο τόσο πολλοί Σκανδιναβοί εργάζονται και γι’ αυτό υποστηρίζουν το υπάρχον σύστημα.