Είναι είκοσι χρόνια μετά τον θάνατο ενός μεγάλου αλλά ενδεχομένως αμφιλεγόμενου ηγέτη επαρκής χρόνος για να αξιολογηθεί αντικειμενικά η πολιτική του διαδρομή;
Aν το κριτήριο είναι η επιστημονική αρτιότητα και η ουδετερότητα μάλλον όχι.
Σε μια χώρα όμως όπως η Ελλάδα του 2016 που ακόμα αναζητά μετά από πολλά χρόνια πρωτοφανούς κρίσης τον πολιτικό της βηματισμό,ο πειρασμός της διερεύνησης του παρελθόντος και της αναζήτησης απαντήσεων για το τι πήγε στραβά είναι ανυπέρβλητος.
Παρόλο που κατά την άποψη μου η καθοριστική όξυνση των προβλημάτων τόσο στην Ελλάδα όσο και την Ε.Ε. γενικότερα συνδέεται άμεσα με την δημιουργία του ευρώ,η αφετηρία τους πάει πολύ πιο πίσω.
Ο Ανδρέας ήταν όντως ένας χαρισματικός πολιτικός.
Αυτό πλέον το ομολογούν ακόμα και οι τότε πολιτικοί του αντίπαλοι.
Όπως όμως έχει συμβεί και με άλλους τόσο σημαντικούς ανθρώπους τα μεγάλα χαρίσματα συνοδεύονται και από σημαντικές αδυναμίες.
Tη περίοδο 81 – 96 έγιναν σίγουρα πολλά και σημαντικά, που ουδείς καλοπροαίρετος μπορεί να αμφισβητήσει, μαζί φυσικά με αρκετά μοιραία λάθη.
Για το θέμα που μας αφορά,δηλαδή τη σημερινή κρίση και τα αίτια της είναι ξεκάθαρο ότι εάν είχε ξεκινήσει το 81 ένα πρόγραμμα τολμηρών μεταρρυθμίσεων,τότε που ο Ανδρέας ήταν πολιτικά κυρίαρχος και είχε την σχεδόν απόλυτη αποδοχή του κόσμου,η μοίρα της Ελλάδας θα ήταν διαφορετική.
Δυστυχώς όμως δεν συνειδητοποιήθηκε επαρκώς η ανάγκη δραστικών παρεμβάσεων στην οικονομία που να προσιδιάζουν με το νέο ανταγωνιστικό πλαίσιο λειτουργίας της όντας πλήρες μέλος της ΕΟΚ.
Ακόμα και με την καθυστερημένη υιοθέτηση του μετά τις εκλογές του 85,εάν είχε εφαρμοστεί το Πρόγραμμα Σταθεροποίησης (85 – 87), που τερματίσθηκε άδοξα με την παραίτηση Σημίτη στα τέλη του 87,παλι θα είχαν αποφευχθεί τα χειρότερα.
Παρόλο που το 1996 όταν πέθανε o Ανδρέας, οι μακροοικονομικοί δείκτες κινούνταν σε αποδεκτά επίπεδα, το παραγωγικό δυναμικό της χώρας παρά την παρέλευση μια ολόκληρης 15 ετιάς από το 81,δεν αναδιαρθρώθηκε ποτέ στον βαθμό που ήταν αναγκαίο.
Αντίθετα σταδιακά επικράτησε ένα κλίμα άκρατου καταναλωτισμού., το όποιο εξέθρεψαν σε μεγάλο βαθμό ευρωπαϊκοί πόροι που σπαταλήθηκαν.
Παράλληλα με κύρια ευθύνη των επίδοξων επιγόνων του, τότε μπήκαν και τα θεμέλια του κομματικού κράτους λόγω της επιδίωξης τους να δημιουργήσουν δικούς τους ‘μηχανισμούς’ επιρροής για την μετά Ανδρέα εποχή.
Τέλος η εξαιρετικά λανθασμένη ανάμειξη του νέου του οικογενειακού περίγυρου στο σύστημα διοίκησης τόσο της Κυβέρνησης όσο και του Κινήματος έβλαψε και τα δυο. Απέτρεψε δε την εξέλιξη του ΠΑΣΟΚ σε ένα σύγχρονο σοσιαλιστικό ευρωπαϊκό κόμμα.
Εν κατακλείδι,παρά το σημαντικό έργο του σε κάποιους τομείς, έχοντας λόγω της εξάχρονης μου θητείας στο στενό του επιτελείο πλήρη συναίσθηση τόσο των δυνατοτήτων του όσο και της μοναδικής σχέσης που διατηρούσε με τον κόσμο, το κυρίαρχο συναίσθημα που με διακατέχει είναι αυτό της μεγάλης χαμένης ευκαιρίας.
Για μια ανταγωνιστική οικονομία, για μια λειτουργική δημόσια διοίκηση, για σύγχρονους θεσμούς, για αποτελεσματική κοινωνική προστασία.
Όσο χαρισματικός και να είναι κάποιος ηγέτης εάν δεν υπάρχει πίσω του μια υψηλού επιπέδου ηγετική ομάδα, ένας αξιοκρατικός κομματικός μηχανισμός, μια δεξαμενή ικανών και έμπειρων στελεχών και ένα αξιόπιστο και καλά επεξεργασμένο σχέδιο που να μπορεί να κινητοποιήσει την κοινωνία, μόνος του κανείς δεν μπορεί να ‘σηκώσει’ τη χώρα πάνω του.
Τα συμπεράσματα αυτά είναι απολύτως επίκαιρα και σήμερα.
Καλό δε θα ήταν να τα λάβουν σοβαρά υπόψη όλοι. Τόσο οι εν ενέργεια όσο και οι επίδοξοι κυβερνήτες
Ειδικά σε μια εποχή που η όποια μεταπολιτευτική ‘αθωότητα’ έχει χαθεί από καιρό, ο χρόνος λειτουργεί αντίστροφα, η Ε.Ε. βιώνει και αυτή μια απίστευτη υπαρξιακή κρίση,η γειτονιά μας πυρπολείται και η κοινωνία είναι σε απόγνωση.
Ο ιστορικός του μέλλοντος θα μας κρίνει όλους αμείλικτα,άλλους φυσικά περισσότερο και άλλους λιγότερο. Χωρίς ελαφρυντικά.
Ο κ. Γιάννης Παπανικολάου ήταν τέως οικονομικός σύμβουλος του Πρωθυπουργού (1981-1987 και είναι αντιπρόεδρος της επιτροπής δοαλόγου του Ποταμιού
