Μετατρέποντας την παράδοση και τον πολιτισμό σε εφαλτήριο ανάπτυξης

Οταν η χώρα αλλάξει πορεία και από τη σημερινή οικονομική, παραγωγική, κοινωνική και δημογραφική συρρίκνωση κατευθυνθεί στην ανάπτυξη, μια σειρά μελετών δείχνουν ότι παραγωγικοί τομείς –όπως γεωργία, τουρισμός, μεταποιητική βιοτεχνία – βιομηχανία και μεταφορές –θα είναι οι κύριοι πυλώνες στήριξής της. Οπως συνέβη επανειλημμένα στο παρελθόν σε κρίσιμες περιόδους. Με την οριζόντια υποστήριξή τους από σύγχρονες εξελίξεις, γνώση και καινοτομία (Ερευνα, Τεχνολογία, Εκπαίδευση και Επιμόρφωση), τομείς όπως η Γεωργία και ο Τουρισμός μπορούν να οδηγήσουν άμεσα σε γρήγορη ανάπτυξη. Τονίζω το «γρήγορη» γιατί κανείς δεν πιστεύει πλέον ότι η χώρα μπορεί να αντέξει για πολλά χρόνια ακόμη στην τωρινή μίζερη και φθοροποιό κατάσταση. Μάλιστα, επανειλημμένα τόνισα (καταβάλλοντας και τις αντίστοιχες προσπάθειες εφαρμογής) ότι οι συνέργειες και οι δράσεις αλληλοϋποστήριξης μεταξύ των παραπάνω διαφορετικών τομέων μπορούν να κάνουν ακόμη πιο εύρωστη και σταθερή την ανάπτυξη.

Στους παραπάνω τομείς θα πρέπει να προσθέσουμε τη μακροχρόνια παράδοση και τον πολιτισμό, τα ήθη και τα έθιμα του τόπου μας. Η αλληλεπίδραση της αγροδιατροφικής μας παράδοσης, του πολιτισμού π.χ. με τη γεωργία, τον τουρισμό, τη βιομηχανία, την προστασία της υγείας και ιδιαίτερα την πρόληψη ασθενειών, θα κάνει πιο εύρωστους τους παραπάνω τομείς.

Αυτές οι αλληλεπιδράσεις θα προσδώσουν μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία στα προϊόντα και στις υπηρεσίες που προσφέρουν. Τονίζω βέβαια ότι παράδοση και πολιτισμός είναι ήδη πυλώνες ανάπτυξης. Κάντε μια βόλτα στους αρχαιολογικούς χώρους, στις εκκλησίες, στις θεατρικές παραστάσεις και στα φεστιβάλ το καλοκαίρι, στα μουσεία κ.τ.λ. και θα τα δείτε γεμάτα επισκέπτες.

Το καλοκαίρι στα Μετέωρα εντυπωσιάστηκα από τα εκατοντάδες πούλμαν, πολλά μάλιστα με Γιαπωνέζους, που δεν έβρισκαν πάρκινγκ. Επίσης η γαστρονομία καθορίζει κατά μεγάλο ποσοστό την επιλογή του τουριστικού στόχου: σαλάτες, ψάρια, όσπρια και λαδερά, χυμοί, πίτες και εξαιρετικά πρωινά, τα τυριά μας αλλά και το κρασί μας είναι ήδη δείγματα υποστήριξης του τουρισμού από τη γεωργία.

Και το αντίθετο, υποστήριξη δηλαδή της γεωργίας από τον τουρισμό. Τα περιθώρια είναι τεράστια. Τα κρασιά μας ακόμη δεν αξιοποιήθηκαν πλήρως στον τουρισμό. Το μεγάλο εύρος τοπικών και παραδοσιακών προϊόντων, όπως τα προϊόντα ΠΟΠ και ΠΓΕ, αποτελούν το πιο ισχυρό ατού σε ένα ιδιαίτερα ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον. Αυτό εννοώ συνέργεια μεταξύ γεωργίας και τουρισμού. Αλλωστε τι είναι τουρισμός; Μια μορφή εξαγωγών των αγροτικών προϊόντων όπου κάθε χρόνο 25 εκατ. ξένοι καταναλωτές αντί να τα περιμένουν στις ντόπιες αγορές τους, έρχονται και τα καταναλώνουν ή τα προμηθεύονται εδώ.

Πέραν της γαστρονομικής τους αξίας όμως η παράδοση και ο διατροφικός μας πολιτισμός εσωκλείουν ακόμη μεγαλύτερη σοφία και γνώση που μπορεί να αξιοποιηθεί. Θα μου επιτρέψετε να αναδείξω την επιδιατροφική αξία των τροφίμων μας για παράδειγμα.

Τι είναι η επιδιατροφική αξία ενός τροφίμου; Η κληρονομική μας ουσία, το DNA, δηλαδή το γενετικό μας κείμενο που είναι «γραμμένο» με 4 «γράμματα» και που ως πρόσφατα ξέραμε πως (όπως και στη γλώσσα μας) για να αλλάξει νόημα μια λέξη πρέπει να αλλάξει ένα η περισσότερα γράμματά της (π.χ. το καλός να γίνει κακός).

Πρόσφατα αποδείχθηκε ότι το DNA είναι τονισμένο κείμενο! Δηλαδή, μια λέξη μπορεί να αλλάξει νόημα χωρίς να αλλάξει κανένα γράμμα. Απλά η παρουσία ή η απουσία ή η θέση του τόνου μπορεί να αλλοιώσει το νόημα: καλός – κάλος. Πολλοί τύποι καρκίνου στον άνθρωπο οφείλονται σε τέτοιες επιγενετικές αλλαγές στα υπεύθυνα DNA. Χρειάζονται λοιπόν πολλοί τόνοι για την επιγενετική ρύθμιση. Το φολικό οξύ (βιταμίνη τύπου Β) προμηθεύει στο κύτταρο τους αναγκαίους τόνους. Τα ζωικά κύτταρα (συκώτι, κρέας κ.ά.) έχουν πολύ φολικό οξύ. Οι φυτικές τροφές γενικά δεν περιέχουν πολύ φολικό οξύ εκτός εξαιρέσεων. Τα αμύγδαλα έχουν κάποιες ποσότητες, πρωταθλητής όμως στο φολικό είναι το σουσάμι και τα παρασκευάσματά του.

Τι κάνουν οι διαρκώς νηστεύοντες από κρέας και γαλακτοκομικά μοναχοί του Αγίου Ορους; Πώς καλύπτουν την επιδιατροφική ανάγκη σε φολικό οξύ; Δεν λείπουν ποτέ χαλβάς, ταχινόσουπες, ταχινόκρεμες και φυσικά το πρωινό ταχινόμελο. Τι κάνουμε οι νηστεύοντες πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τη σαρακοστιανή νηστεία; Πριν από την έναρξη της νηστείας η παράδοση μας βάζει να τσικνιζόμαστε σε ψητά κοκορέτσια, παϊδάκια και κρεατικά… Με την έναρξη της σαρακοστής, την Καθαρά Δευτέρα, επιβάλλουν μόνο τον χαλβά, όπως και στο 40ήμερο της νηστείας. Ενώ με το που θα πει ο παπάς το «Χριστός Ανέστη» τρέχουμε στις μαγειρίτσες με συκωταριά αρνιού και φυσικά όλες τις ημέρες του Πάσχα είμαστε γύρω από κοκορέτσια, αρνιά κ.λπ.

Σίγουρα όλοι αυτοί, όπως και εμείς ως προχθές, σχεδόν δεν γνωρίζαμε τα επιγενετικά φαινόμενα ούτε υποψιαζόμασταν την επιδιατροφική αξία κάποιων τροφίμων. Αυτοί όμως με κάποιον τρόπο γνώριζαν. Αλλιώς δεν θα είχαν ενσωματώσει αυτές τις διατροφικές αξίες στην παράδοση και στον πολιτισμό. Να λοιπόν ένας ακόμη τρόπος, παραδόσεις – πολιτισμός να γίνουν στρατηγικά αναπτυξιακά μας πλεονεκτήματα.

Γεωργία και τουρισμός, αλλά και προστασία της υγείας προλαμβάνοντας ασθένειες και γλιτώνοντας έξοδα για δαπανηρές θεραπείες μπορούν να αλληλοϋποστηριχτούν. Πώς; Δείξτε στο συνεχώς διογκούμενο ποσοστό των σημερινών χορτοφάγων τουριστών ότι ναι, εμείς έχουμε αποδεδειγμένα σωστό χορτοφαγικό διατροφολόγιο, δοκιμασμένο μάλιστα για χιλιάδες χρόνια σε νηστεύοντες και στα χιλιάδες μοναστήρια ανά τους αιώνες! Να ένας τρόπος να μετατρέψουμε την παράδοση και τον πολιτισμό σε στρατηγικό πυλώνα. Πίσω στο μέλλον μας λοιπόν!

Θα μπορούσα να αναφέρω και άλλα παραδείγματα από την επιστήμη μου, της Γενετικής, όπως η πρόσφατη μεταγονιδιωματική που ανέδειξε τις προβιοτικές αξίες πολλών προϊόντων μας ή να αναφέρω την εξυπηρέτηση αναγκών μέσω της διατροφής σε πολλές άλλες ομάδες καταναλωτών (και τουριστών) πέρα των χορτοφάγων, όπως οι πάσχοντες από κοιλιοκάκη, νεφροπαθείς, εγκυμονούσες μητέρες, ηλικιωμένοι κ.λπ.

Οι Αγροτικές Συμπράξεις Καινοτομίας είναι τα κύρια εργαλεία υποστήριξης των αλληλεπιδράσεων αυτών. Και μια τέτοια πράγματι επιχειρείται στην Κεντρική Μακεδονία με τη σύμπραξη πολλών και ποικίλων φορέων. Κάτι σαν το παλιό υπουργείο Συντονισμού που κακώς καταργήθηκε θα ήταν σημαντική στρατηγική πολιτική τομή για την κατάλυση αυτών των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των φαινομενικά ασύνδετων παραγωγικών τομέων.

Ο κ. Αθανάσιος Τσαυτάρης είναι ομότιμος καθηγητής και ερευνητής τέως υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων.