Ιδέες στον 18ο αιώνα

Το στοιχείο που χαρακτήρισε την «πράσινη επανάσταση» μετά τις προεδρικές εκλογές στο Ιράν το 2009 ή την Αραβική Ανοιξη το 2011, τις πιο πρόσφατες μείζονες αντικαθεστωτικές εξεγέρσεις, ήταν η μαζική χρήση του Διαδικτύου και των κοινωνικών μέσων για τον συντονισμό, την οργάνωση και τη διάδοση των θέσεων των κινημάτων. Ο τεχνολογικός τρόπος του 21ου αιώνα μπορεί να μοιάζει ασύγκριτα αποτελεσματικός ως προς τη διασπορά των ιδεών, όπως όμως γράφει η Τζάνετ Πολάσκι, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου του Νιου Χάμσαϊρ, στο βιβλίο της «Revolutions without Borders» (εκδ. Yale University Press) οι ριζοσπάστες του παρελθόντος είχαν στα χέρια τους εξίσου ισχυρά εργαλεία: αντί του βίντεο τη φυσική τους παρουσία, αντί του twitter τα φυλλάδια.

Αναλύοντας στον «Guardian» το βιβλίο της Πολάσκι ο Γκάβιν Τζέικομπσον σημείωνε την περασμένη εβδομάδα ότι την εποχή του Διαφωτισμού, σε μια στιγμή της Ιστορίας που δεν υπήρχε ακόμη οργανωμένο διεθνές ταχυδρομικό σύστημα, «κείμενα και ιδέες κυκλοφορούσαν μεταξύ των εθνών ξεπερνώντας τα γλωσσικά χάσματα». Φορείς τους ήταν ακτιβιστές ή διανοούμενοι, συχνά πρωτεργάτες ενός «επαναστατικού τουρισμού», όπως ο βρετανός πολιτικός θεωρητικός Τόμας Πέιν (1737-1809), ο οποίος συμμετείχε τόσο στην Αμερικανική Επανάσταση του 1776 όσο και στη Γαλλική του 1789: φυλλάδια όπως τα «Common Sense» και «The Rights of Man», αντίστοιχα, διαβάστηκαν ευρύτατα και επηρέασαν τις εξελίξεις και στις δύο χώρες. Μέσο ισχυρότερης επίδρασης και ταχύτερης διάδοσης από τον τότε αναδυόμενο Τύπο, το φυλλάδιο συνέβαλε αποφασιστικά στις εξεγέρσεις της Γενεύης το 1782, στις ολλανδικές Ηνωμένες Επαρχίες το 1787, στο Βέλγιο κατά της αυστριακής κυριαρχίας το 1787-1789. Παρόμοια κείμενα, μάλιστα, υπογραμμίζει η Πολάσκι, συντίθενται, συζητούνται και καταναλώνονται σε μια νέα πολιτική σφαίρα, πέραν των καθιερωμένων θεσμών της εποχής –σε λέσχες, σαλόνια, ιδιωτικές κατοικίες.

Ωστόσο, το στοιχείο που αναδεικνύεται από τον Τζέικομπσον είναι η, αν και αργή για τα μέτρα τού σήμερα, παγκόσμια εν τούτοις διάδοση εννοιών και λεξιλογίου. Παρά την πολυμορφία, τις διαφορές στην έμφαση ή την ερμηνεία του εννοιολογικού οπλοστασίου, οι ριζοσπάστες του 18ου αιώνα μπορούσαν ήδη να επαίρονται για τη δική τους πρώιμη παγκοσμιοποίηση των ιδεών: «επαναστάσεις ξεσπούν σε όλη την επιφάνεια της παγκόσμιας σφαίρας», όπως διακήρυττε ένα φυλλάδιο την εποχή της βελγικής εξέγερσης.