Κοιτάζοντας ψηλά!

Περνώντας επάνω από τα σάπια μαδέρια και προσέχοντας μη βουλιάξει το πόδι σε κάποιο κενό στην είσοδο του κωπηλατοδρομίου στον Σχινιά, δεν φανταζόμουν ότι φεύγοντας από εκεί θα σκεπτόμουν πως ίσως έτσι να είναι καλύτερα.

Κυριακή πρωί αλλά είχαμε ξυπνήσει από τις πεντέμισι και στις επτά ψάχναμε για τον δρόμο που έβγαζε στο πρώτο σημείο παρατήρησης. Ο Σχινιάς μπορεί για το καλοκαίρι να είναι στο μυαλό μας μια απέραντη ταβέρνα με μπόλικο κουνούπι δίπλα στο κύμα, αλλά όταν φεύγουν με τις πρώτες ψύχρες και τις βροχές οι κολυμβητές, για όσους ενδιαφέρονται βέβαια, μεταμορφώνεται σε ένα εξαιρετικό παρατηρητήριο για πουλιά. Σχηματίζονται μικρές λίμνες και το νερό καθώς εισχωρεί στους απέραντους καλαμιώνες προσφέρει εξαιρετικό καταφύγιο στους ιπτάμενους συγκατοίκους μας στην Αττική. Το ίδιο συμβαίνει βέβαια και σε άλλα σημεία στην Ελλάδα, όπου ο κάθε μικρός ή μεγάλος νερόλακκος μπορεί να είναι σωτήριος για κάποια πουλιά, και αν δεις τους σχετικούς χάρτες συνειδητοποιείς ότι υπάρχουν τουλάχιστον τρεις μεγάλοι αεροδιάδρομοι επάνω από τη χώρα μας, ώστε εκτός από αυτά που μένουν μόνιμα, στις αντίστοιχες εποχές, φιλοξενούμε «ταξιδιώτες» από την Αφρική, τη Σουηδία, ακόμη και την Ασία.

Η μεγαλύτερη αποικία αργυροπελεκάνων βρίσκεται στη Μικρή Πρέσπα. Είναι μια από τις πρωτιές που αξίζει να διατηρήσουμε. Γίνονται προσπάθειες γι’ αυτό μέσα από ειδικό πρόγραμμα. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

Μέσα στην απόλυτη πρωινή ησυχία, με την πρωινή ομίχλη να έχει αρχίσει μόλις να διαλύεται, σε ένα κυριολεκτικά κινηματογραφικό τοπίο, από μια συγκεκριμένη θέση και αρκετά μακριά ώστε να μην ενοχλούμε, με δυνατά κιάλια, κάπου δώδεκα άνθρωποι παρατηρούσαμε το πηγαινέλα στην επιφάνεια του νερού. Ακολουθώντας γεωλόγους στις περιπλανήσεις τους μαθαίνεις να προσέχεις σημάδια επάνω στους βράχους και στην ακρογιαλιά την ιστορία των εδαφικών παλινδρομήσεων. Ακολουθώντας τους ανθρώπους που ασχολούνται με την άγρια χλωρίδα μαθαίνεις να κοιτάζεις κάτω και να προσέχεις γιατί μπορεί να ποδοπατάς κάτι πολύτιμο. Με τους ανθρώπους που ασχολούνται με την παρατήρηση των πουλιών μαθαίνεις να κοιτάζεις και επάνω και κάτω. Σκέπτομαι ότι με δυσκολία σηκώθηκα τα χαράματα αλλά συνειδητοποιώ πόσα θα έχανα αν είχα μείνει στο κρεβάτι μου.

Ο Σχινιάς για εμένα ήταν ένας χώρος ξένος και είχα χρόνια να τον επισκεφθώ. Καθώς προχωρούμε σε διάφορα παρατηρητήρια και μας αποκαλύπτονται διάφορα τοπία παύουμε να είμαστε εντελώς ξένοι με τον χώρο αυτόν. Εν τω μεταξύ τα χάνεις καθώς οι γύρω σου αναγνωρίζουν το ένα μετά το άλλο τα πουλιά, με τα πιο παράξενα ονόματα, που πετούν ή κολυμπούν στο βάθος του τοπίου. Ακόμη και μόνο από το κελάηδημά τους καταλαβαίνουν ποιο κρύβεται μέσα στα κλαδιά ή στα καλάμια. Είμαστε τυχεροί διότι κάποια στιγμή, εκτός από τα γεράκια στον ουρανό, κάνει την εμφάνισή του και ο μεγαλοπρεπής στικταετός, ένας από τους λίγους που έχουν παραμείνει εδώ στην Αττική. Πηγαίνουμε σε σημεία που δεν θα φανταζόμουν ότι υπάρχουν στην Αττική και παρατηρούμε και προσπαθούμε να αναγνωρίσουμε. Καταλαβαίνεις με χειροπιαστό τρόπο τη σημασία του νερού, των καλαμιών, των θάμνων και όταν πια φθάνουμε στο κωπηλατοδρόμιο εκεί η συγκέντρωση των «συναθλητών», οι οποίοι φαίνεται να συνυπάρχουν ειρηνικά με τους κωπηλάτες, είναι εντυπωσιακή. Μέσα και έξω από το νερό, στις μισοπαρατημένες εγκαταστάσεις, φτερουγίζουν ολόκληρα κοπάδια πουλιών. Αρχίζει να βρέχει, αλλά κανένας δεν τρέχει στα αυτοκίνητα για να προφυλαχθεί. Παρασύρεσαι από την κάψα της παρατήρησης, κάποιος βγάζει και χαρτί και καταγράφει. Είναι αδιανόητο για τον όχι μυημένο ότι όλα αυτά τα φτερωτά κοπάδια κάποιοι προσπαθούν να τα μετρήσουν, να κρατούν λογαριασμό, έχουν ο καθένας μια περιοχή όπου πρέπει να πηγαίνει μέσα στη χρονιά και να σημειώνει νέες αφίξεις και πιθανές απώλειες. Ξέρει από μακριά σε ποια δέντρα θα εμφανιστεί ποιο πτηνό, αναπτύσσει μια σπάνια ικανότητα ώστε και ένα φευγαλέο πέταγμα να γίνεται τελικά συγκεκριμένη παρατήρηση, φωτογραφία, επιστημονικό δεδομένο.

Ο πετρίτης, ένα αρπακτικό αρκετά σπάνιο, θα μας έλθει τον Απρίλιο και θα αποικίσει ερημονήσια, φωλιάζοντας σε εσοχές βράχων και κάτω από θάμνους. Το 80% των παγκόσμιων πληθυσμών φωλιάζει στα ελληνικά νησιά. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

Γνωρίζεις τοπία και χώρους σε όλη την Ελλάδα αλλά και κοντά στην πόλη όπου μένεις. Βρέθηκα στη μικρή λίμνη δίπλα στην Υλίκη, που είναι γεμάτη με φαλαρίδες και άλλα παρυδάτια πουλιά, ενώ από επάνω τεράστια κοπάδια κορμοράνων πλημμύριζαν τον ουρανό. Βραυρώνα, Βουρκάρι στα Μέγαρα, Ωρωπός, Πάρνηθα, είναι μερικά από τα σημεία παρατήρησης στην πρωτεύουσα, ενώ στη Στυμφαλία, στο Μεσολόγγι, στη Φιλιππιάδα και φυσικά στη Μακεδονία, με πρώτη τη λίμνη Κερκίνη, αλλά και στις Πρέσπες, στην Εδεσσα και στον υδροβιότοπο Αγρας – Βρυττών – Νησίου, τον κόλπο της Καλλονής στη Λέσβο, προσφέρονται αναρίθμητες ευκαιρίες παρατήρησης. Γενικά η Ελλάδα είναι σε αυτό το θέμα ένας πολύ τυχερός τόπος, πέρασμα για εκατοντάδες είδη αλλά και τόπος μόνιμης κατοικίας. Αν και μερικοί ακόμη μπορεί να πιστεύουν ότι οι πελεκάνοι ή και οι γλάροι τούς καταστρέφουν μια αμφίβολη πλέον ψαριά που τους απέμεινε για κάθε ημέρα, αγνοούν το πόσα χρήματα άλλες χώρες κερδίζουν από τους ανθρώπους που διακινούνται μόνο και μόνο για να βλέπουν και να φωτογραφίζουν τα πουλιά.

Ωστόσο και σε μόλις είκοσι λεπτών απόσταση από το κέντρο της Αθήνας, ένα άλλο κυριακάτικο πρωινό, συναντιέσαι στο Πάρκο Τρίτση, στη Δυτική Αθήνα, με ανθρώπους πρόθυμους να σου ανοίξουν τα μάτια, γιατί ξέρουν το έδαφος αλλά και τον ουρανό σαν την τσέπη τους. Εκεί η Ορνιθολογική Εταιρεία έχει μόνιμο «σπίτι». Τις καθημερινές οι άνθρωποί της δέχονται σχολεία και δίνουν στα παιδιά τα πρώτα ερεθίσματα και τις Κυριακές διοργανώνουν περιηγήσεις στον χώρο. Διότι μπορεί μερικοί να νομίζουν ότι είναι ένα συνηθισμένο πάρκο, για καρότσια, ερασιτέχνες δρομείς, φραπέ και «μαλλί της γριάς», αλλά στην πραγματικότητα έχει δημιουργηθεί ένας βιότοπος με πολλά είδη πουλιών, από κορμοράνους και φαλαρίδες ως γλάρους, φλώρους και φυλλοσκόπους, ακόμη και παπαγαλάκια που ξέφυγαν για πρώτη φορά γύρω στο 1996, όπως καταγράφτηκε από την Ορνιθολογική Εταιρεία, από τα ασφυκτικά κλουβιά όσων δεν καταλαβαίνουν τι θα πει φτερωτός έγκλειστος σε συρμάτινη φυλακή, ενώ γερακίνες και σαΐνια κόβουν κίνηση από ψηλά.

Ο τουρκοτσοπανάκος είναι από τις ατραξιόν για τους επισκέπτες της Λέσβου. Ο συγκεκριμένος, κρίνοντας από τον μαύρο σκούφο του, είναι ένας αρσενικός ενήλικος και προφανώς έχει αρκετή… όρεξη. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

Η φυσιολογία των πουλιών αφήνει έκπληκτους όσους ασχολήθηκαν μαζί τους, ενώ υπάρχουν ακόμη πολλά στοιχεία γύρω από την εξέλιξή τους που παραμένουν αινίγματα. Οπως το κλασικό, αν ήταν πλάσματα που λόγω της εξέλιξής τους κατέβηκαν πετώντας από τα δέντρα στη γη ή αντίθετα αν ανέβηκαν από το έδαφος στα κλαδιά. Οι μεν επιμένουν ότι εξελίχθηκαν από μικρούς κομψόγναθους, μικρού αναστήματος δεινοσαύρους, οι οποίοι άρχισαν να κάνουν άλματα, γιατί λίγο πιο ψηλά κυκλοφορούσαν έντομα που ήταν καλοί μεζέδες και τα έντομα είχαν εμφανιστεί ήδη 150 εκατομμύρια χρόνια πριν. Η αντίθετη θεωρία λέει ότι τα άλματα άρχισαν να γίνονται από επάνω προς το έδαφος, αφού η βαρύτητα προσέφερε απλόχερα τη δυνατότητα αυτή. Υπάρχει βέβαια και η τρίτη θεωρία, η λεγόμενη BAND (Birds Are Not Dinosaurs), η οποία επιμένει ότι ξεκίνησαν από το έδαφος αλλά στην αρχή δεν πετούσαν και χρησιμοποίησαν τα φτερά για να βοηθούν τους εαυτούς τους με κατάλληλες συσπάσεις να ανεβαίνουν σε επιφάνειες με κλίση ακόμη και 90 μοιρών.

Ο αρχαιοπτέρυξ, το απολίθωμα που έχει βρεθεί και αποτελεί την αποτύπωση ενός πλάσματος όμοιου με φτερωτό δεινόσαυρο, θεωρείται η απόδειξη της εξέλιξης από δεινόσαυρο σε πουλί και αποδείχθηκε ότι έζησε 140-150 εκατομμύρια χρόνια πριν, ενώ τα απολιθώματα στο Yixian της Κίνας, όπου εμφανίζονται δεινόσαυροι με φτερά να έχουν «φυτρώσει» στο δέρμα τους, χρονολογήθηκαν σε 110-130 εκατομμύρια χρόνια πριν. Οπότε προέκυψε το ερώτημα πώς κάτι πιο εξελιγμένο όπως ο αρχαιοπτέρυξ είναι προγενέστερο. Γι’ αυτό οι οπαδοί των τριών θεωριών ακόμη ανταλλάσσουν επιχειρήματα όπου οι της ενδιάμεσης λύσης επιμένουν ότι πουλιά και σαυροειδή είναι μόνο ξαδέλφια με κάποιον κοινό πρόγονο που ακόμη δεν έχει ξεθαφτεί. Ετσι όμορφα μπερδεύονται τα πράγματα και αυτό που μένει καθαρό προς το παρόν είναι ότι τα σημερινά πουλιά είναι πραγματικά θαύματα εξελικτικής κατασκευής, αντοχής και πτητικών ικανοτήτων.

Κάποιος από τους συνοδοιπόρους εκεί στον Σχινιά μού είπε: «Μου αρέσει να κάθομαι με τις ώρες και να τα παρακολουθώ, δεν βαριέμαι ποτέ». Ετσι ίσως εξηγείται και το ότι περπατούσαμε από τις οκτώ το πρωί και για πέντε τουλάχιστον ώρες στην Υλίκη και άλλες τόσες στη γύρω περιοχή, χωρίς να σκεφθούμε να σταματήσουμε, να πάμε σε ταβέρνα ή έστω να πιούμε κάτι. Ακόμη και στο Πάρκο Τρίτση περνάς ώρες για να δεις όλα τα μέρη όπου μαζεύονται τα πουλιά. Παρατηρούσαμε, προσέχαμε, ακούγαμε, γεμίσαμε το μυαλό μας με εικόνες, χρήσιμες γνώσεις, αλλά κυρίως ο χώρος απέκτησε άλλη μία παράμετρο. Μέχρι που σκέφθηκα ότι δεν πείραζε που ήταν έτσι σε εγκατάλειψη το κωπηλατοδρόμιο και η γύρω περιοχή. Γιατί αλλιώς πώς θα είχαν οι ιπτάμενοι «συγκάτοικοι» ένα τόσο καλό καταφύγιο, να το διαταράσσουν μόνο κάποιες τουφεκιές κυνηγών (αφού άλλωστε δεν συναντήσαμε ούτε έναν φύλακα σε όλη τη διαδρομή);

Η παρατήρηση πουλιών ξεκινά μάλλον σαν μια μικρή χαρά της Κυριακής αλλά όπως κατάλαβα εξελίσσεται σε πάθος.