Αναψηλαφώντας τον Μισέλ Φουκό

Δημόσιος διανοούμενος, πολιτικός διαφωνών, αντιρρησίας των ανθρωπιστικών επιστημών, δραστήριος επινοητής εννοιολογικών εργαλείων, ο Μισέλ Φουκό (1926-1984) άσκησε τέτοια επίδραση στην ευρωπαϊκή φιλοσοφική σκέψη εν ζωή ώστε να καταστεί άμεσα αμφιλεγόμενος –ιδιότητα άμεσα επιθυμητή από κάθε σύγχρονο ακαδημαϊκό που σέβεται τον εαυτό του. Μέτρο της γοητείας της σκέψης του δεν είναι ίσως πια οι διάσημες έρευνές του για την «Ιστορία της τρέλας» (1961), τις «Λέξεις και τα πράγματα» (1966), την «Ιστορία της σεξουαλικότητας» (1976-1984) ή η κριτική των φιλελεύθερων θεσμών που διατύπωσε μέσω της θεωρίας της «βιοπολιτικής της εξουσίας» όσο οι διαμάχες που αυτές προκάλεσαν μεταθανάτια. «Η αναφορά του ονόματος «Μισέλ Φουκό» αρκούσε στη δεκαετία του ’90 για να υποβαθμιστεί ένα συνέδριο σε ανταλλαγή αντεγκλήσεων» παρατηρεί η ανακοίνωση με την οποία η Αμερικανική Ιστορική Εταιρεία, ο αρχαιότερος σύλλογος ιστορικών σπουδών των ΗΠΑ, αναγγέλλει την ετήσια συνάντησή της για το 2014. Καθώς συμπληρώνονται τριάντα χρόνια από τον θάνατο του γάλλου φιλοσόφου ένα πλήθος συνεδρίων αναμετρώνται με την κληρονομιά του και πιστά στο πνεύμα της διανοητικής πρόκλησης που έτρεφε ο εμπνευστής τους ζητούν επανερμηνείες και αναθεωρήσεις.

Ενδεικτικά, η ιστοσελίδα Foucault News, έγκυρος τόπος αναφοράς της οικείας αγγλόφωνης και γαλλόφωνης δραστηριότητας, καταγράφει δεκάδες αναμενόμενες εκδηλώσεις. Μεταξύ Μαρτίου και Απριλίου 2014 προγραμματίζεται η κυκλοφορία δύο μειζόνων σειρών διαλέξεων του Φουκό, μία από τις θρυλικές πλέον παραδόσεις του στο Collège de France κατά την περίοδο 1979-1980 με θέμα τη «διακυβέρνηση των ζώντων», μία από το Καθολικό Πανεπιστήμιο της Λουβέν το 1981 αναφορικά με τη λειτουργία της εξομολόγησης στην αρχαιότητα. Οι διοργανωτές μιας συνάντησης στο Πανεπιστήμιο του Μπέργκαμο τον ερχόμενο Ιούνιο επικαλούνται την εργαλειοθήκη του για τις ανάγκες της εθνογραφίας, αυτοί του Πανεπιστημίου της Λωζάννης τον Οκτώβριο αναζητούν τα φώτα του αναφορικά με το φαινόμενο της θρησκείας, νωρίτερα από όλους εκείνοι του Σέφιλντ τον Ιανουάριο ιχνηλατούν την επίδρασή του στον χώρο της εκπαίδευσης. Το Διαπανεπιστημιακό Κέντρο των Επιστημών του Ανθρώπου στο Στρασβούργο, τέλος, συγκαλεί στις 25 Ιουνίου, επέτειο του θανάτου του φιλοσόφου, διημερίδα για την πρόσληψη του έργου του με τον αμφίσημο τίτλο «Foucault post mortem», παίζοντας με τη διπλή έννοια του όρου σε λατινικά και αγγλικά –«μεταθανάτιος» αλλά και «νεκροψία».

Εκδηλη στα περισσότερα από τα παραπάνω προγράμματα είναι μια αίσθηση μετάβασης: διόλου τυχαία οι διοργανωτές του συνεδρίου «Μετά τη σεξουαλικότητα» στο Πανεπιστήμιο Χόφστρα της Νέας Υόρκης πλαισιώνουν την πρόσκλησή τους με ερωτήματα για το αν ήρθε ο καιρός να βαδίσουμε «μετά τον Φουκό, πέρα από τον Φουκό, χωρίς τον Φουκό;». Τρεις δεκαετίες μετά τον θάνατό του η καθολική αποδοχή του στην επικρατούσα τάση των ανθρωπιστικών επιστημών καταλήγει κοινοτοπία που θέτει το ζήτημα της αντίφασης με την κριτική αποστασιοποίηση από το κατεστημένο, πυρήνα και κινητήρια δύναμη της σκέψης του για τον ίδιο. Εξ ου και στο Πανεπιστήμιο του Σέφιλντ αναρωτιούνται αν ήρθε η ώρα για την αμφισβήτηση της αυθεντίας, αν, όπως προέτρεπε από το 1977 ο Ζαν Μποντριγιάρ, έφτασε ο καιρός «να ξεχάσουμε τον Φουκό».