Οι ομάδες της Super League μπαίνουν στο στάδιο της προετοιμασίας. Αρχίζουν τα τρεξίματα πάνω-κάτω και μαζί και τα πάθη της χλόης. Το τι θα κάνουν οι παικταράδες μας αυτή τη χρονιά θα το αναλύσουν άλλες στήλες. Το ΒΗΜΑScience σήμερα θα ασχοληθεί με αυτό που είναι κάτω από τα πόδια τους και το πατούν και το ταλαιπωρούν. Εχει μυστικά το απέραντο πράσινο των γηπέδων. Ετσι διατείνονται οι ειδικοί και μερικά από αυτά σας τα παρουσιάζουμε στις επόμενες σελίδες. Πρόκειται για ένα απλό πράσινο χαλί ή για έναν ζωντανό πολύπλοκο οργανισμό; Τι είναι το «αδέλφωμα» και γιατί όταν πλημμυρίσει ένα γήπεδο το τρυπάμε αλύπητα; Γιατί κουρεύουμε τη χλόη; Μαζί με όλα αυτά συνημμένος και ένας δεκάλογος για τον καθένα που θα ήθελε να επωφεληθεί από τις γνώσεις ενός ειδικού σε σχέση με τη δική του χλόη. Ποιοι σπόροι κάνουν για την Ελλάδα και τι θα προτιμήσουμε, έτοιμο προβλαστημένο χόρτο ή σπόρους;

Η βροχή εκείνο το απόγευμα Κυριακής, αρχές του 2013, με την επιμονή της είχε βάλει σε μεγάλη δοκιμασία τις αντοχές του γηπέδου. Και δεν ήταν το οποιοδήποτε γήπεδο. Μιλάμε για το ΟΑΚΑ, που είχε μαζέψει τόσο νερό ήδη από το πρώτο ημίχρονο του αγώνα, ώστε οι οπαδοί και οι τηλεθεατές να δουν έκπληκτοι στο διάλειμμα να βγαίνει ένα περίεργο μηχάνημα στον αγωνιστικό χώρο. Και ήταν έκπληκτοι γιατί ήξεραν μέχρι τότε πως το ανεπιθύμητο νερό από τα γήπεδα το έβγαζαν με σκούπες και σφουγγαρόπανα. Παρακολουθούσαν λοιπόν το μηχάνημα να πηγαίνει πάνω-κάτω κάνοντας τρύπες στο χορτάρι, λες και θα φύτευαν κρεμμύδια σε λίγο! Προφανώς ο αγωνιστικός χώρος έγινε τελικά γραβιέρα αλλά και κάποια ποσότητα νερού απορροφήθηκε, για να συνεχιστεί εκ των ενόντων και να τελειώσει ο αγώνας.

Ηθελα από τότε να μάθω γιατί είχαν συμβεί όλα αυτά εκείνη την ημέρα, τι φταίει και πολλές φορές τα γήπεδά μας εδώ στην Ελλάδα είναι σε άθλια κατάσταση και αν υπάρχουν μυστικά και ψέματα γύρω από αυτό που με το μυαλό μας το θεωρούμε ότι είναι μόνον ένα πράσινο χαλί. Χρειάστηκε να πάω μερικές φορές μαζί με τον κ. Ξενοφώντα Σταμούλη, γεωπόνο, ειδικό για τον χλοοτάπητα αγωνιστικών χώρων, σε διάφορα γήπεδα αλλά και να συζητήσω μαζί του αρκετές ώρες επιπλέον, για ν’ αρχίσω να κατανοώ τα… πάθη της χλόης. Να καταλάβω πως δεν πρόκειται για «χαλί» και ν’ αρχίσω να τη θεωρώ σαν ένα ζωντανό οργανισμό που θέλει την ανάλογη φροντίδα.

Αποθεραπεία και διαπερατότητα


Αυτές τις ζεστές ημέρες του Ιουνίου ξεκινούσαμε από τις επτά για να είμαστε νωρίς στο έρημο και σιωπηλό γήπεδο. Οταν οι παίκτες έχουν φύγει για τις διακοπές τους είναι η κατάλληλη στιγμή για να ανανεωθεί το χόρτο. Που μπορεί να έχει ταλαιπωρηθεί αφάνταστα στη διάρκεια της αγωνιστικής περιόδου, από άγνοια, από εξ αρχής κακή κατασκευή ή από αδιαφορία για τη σημασία της κάθε λεπτομέρειας. Πρέπει λοιπόν τώρα να ξεκουραστεί και να θεραπευτεί. Να φύγουν τα ζιζάνια που έρχονται ουρανοκατέβατα και αρχίζουν ένα «μπρα ντε φερ» με την καλή χλόη. Και καλή είναι η χλόη που θα είναι πράσινη ακόμη και στη μέση του χειμώνα, «κακό» είναι ένα παρείσακτο χόρτο, που μπορεί το καλοκαίρι να είναι πράσινο αλλά τον χειμώνα θα είναι ξερό και κατακίτρινο.
Ο αγώνας για να κρατηθεί η φυτοκοινωνία του γηπέδου αμιγής διαρκεί 360 ημέρες τον χρόνο. Ο Ελληνας όμως γεωπόνος έχει πιο δύσκολο έργο εδώ με το μεσογειακό κλίμα και τις ακραίες θερμοκρασίες του από ό,τι ένας συνάδελφός του στη Βόρεια Ευρώπη. Οσο και αν ακούγεται περίεργο, η βροχόπτωση εκεί είναι πιο ομαλή άρα πιο προβλέψιμη, δηλαδή ναι μεν βροχή πέφτει συνέχεια αλλά σε μικρότερες και σταθερές ποσότητες. Εδώ μπορεί να είναι σε μικρό χρονικό διάστημα τεράστιος ο όγκος του νερού που κατεβαίνει από τον ουρανό, σαν να είσαι σε τροπική περιοχή. Γι’ αυτό και η διαπερατότητα του εδάφους είναι σημαντικό σημείο στην όλη κατασκευή ενός γηπέδου με χλοοτάπητα. Και όταν ανοίξαμε από περιέργεια μια διακήρυξη για κάποιο νέο γήπεδο στη Νότια Ελλάδα είδαμε, τι περίεργο, να λείπει ακριβώς η απαίτηση για τη διαπερατότητα του εδάφους.
Και αυτό κατά έναν απροσδόκητο τρόπο εμπλέκεται και στα όσα συνέβησαν στο ΟΑΚΑ εκείνο το απόγευμα. Διότι συχνά στα ελληνικά γήπεδα χρησιμοποιείται βλαστικό υλικό προφυτρωμένο σε εδάφη με κακή διαπερατότητα. Κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί αν τα εδάφη αυτά βρίσκονται σε περιοχές που ήταν παλαιότερα λίμνες οπότε η εκβλάστηση γίνεται εκεί που ήταν ο παλαιός αδιαπέραστος από το νερό πυθμένας. Ποιο το κακό μ’ αυτό; Εχουμε χώμα που είναι αποτέλεσμα πολύχρονου στραγγίσματος, οπότε γίνεται εύκολα τόσο συμπαγές, άρα τόσο στεγανό, ώστε να συμπεριφέρεται σαν τσιμέντο. Μπορεί λοιπόν να έχεις φτιάξει από κάτω ένα καλό δίκτυο αποστράγγισης, με σωληνώσεις και δίκτυα απορροής, αλλά το νερό από την επιφάνεια να μην μπορεί να φθάσει έως το δίκτυο για να φύγει. Και τότε πρέπει να ισχύσει το «στην Ελλάδα δεν υπάρχουν αδιέξοδα». Ούτε και για το νερό στο γήπεδο. Βάζουμε στην ανάγκη και ένα μηχάνημα και κάνει τρύπες στον αγωνιστικό χώρο, έστω και στο διάλειμμα ανάμεσα στα δυο ημίχρονα! Ωστε πάση θυσία να φθάσει το νερό στο δίκτυο απορροής.
Γήπεδο ή λαχανόκηπος;


Διαβάζοντας τις δημόσιες προδιαγραφές για καινούργιους χλοοτάπητες δημόσιας χρήσης μπορεί να γελάς όταν βλέπεις να λένε: «Ο σπόρος θα θαφτεί σε βάθος 2 εκατοστών με τσουγκράνες ή άλλη επινόηση» αλλά ρίχνοντας μια ματιά στο κόστος, που το φθάνουν τουλάχιστον στις 100 χιλιάδες ευρώ, μαζί και με τις άλλες αβλεψίες της προκήρυξης, εκνευρίζεσαι. Γιατί υπάρχει ο φόβος όλο το έργο, μετά από λίγο καιρό, να καταλήξει αντί για ωραίο πράσινο να είναι ένα καφέ απογοητευτικό τοπίο. Αλλά είναι πολλά περισσότερα που οι προδιαγραφές αυτές αφήνουν απέξω. Οπως το τι ακριβώς χώμα θα χρησιμοποιηθεί και πού θα βρεθεί. Η απαίτηση για τύρφη προδιαθέτει ότι το έργο θα κρατάει τελικά υγρασία παραπάνω απ’ ό,τι χρειάζεται ενώ για το απολύτως επίπεδο του αγωνιστικού χώρου δεν απαιτεί τη χρήση λέιζερ και όπως καταλήγει επιγραμματικά ο συνομιλητής μου: «Εχουμε τελικά απαιτήσεις όχι για γήπεδο αλλά για λαχανόκηπο».
Κανονικά θα έπρεπε αυτός που κάνει τις προδιαγραφές και ο κατασκευαστής να έχουν ξεκινήσει από τις τοπικές συνθήκες. Ποια είναι η μέγιστη ποσότητα νερού που μπορεί να πέσει στην Καλλιθέα ή στην Αγία Παρασκευή ή στο Αργος μέσα σε ένα λεπτό, για πόση ώρα; Ποιες είναι οι ακραίες θερμοκρασίες, η μικρότερη και η μεγαλύτερη; Στην Ελλάδα τα πράγματα μπορεί να είναι χειρότερα από τη Βόρεια Ευρώπη, αφού θα πρέπει ίσως να αντέξει από -10 έως και +45 βαθμούς Κελσίου. Και στην παραλαβή κάθε αγωνιστικού χώρου με χλοοτάπητα θα πρέπει να μετρούν την αποστράγγιση. Με τη βοήθεια ενός ειδικά διαμορφωμένου εργαλείου που υπάρχει. Κάτι σαν βαθμονομημένος σωλήνας όπου δημιουργείς μια στήλη νερού, τον τοποθετείς σε ένα σημείο επάνω στον αγωνιστικό χώρο και μετράς τον χρόνο που χρειάζεται το νερό της στήλης να απορροφηθεί από το έδαφος. Θα πρέπει να μπορούν να φύγουν τουλάχιστον 10-12 εκατοστά την ώρα.

Σωστό κούρεμα: όπλο κατά του εχθρού


Γύρω μας είναι το απέραντο πράσινο που απλώνεται σε δύο γήπεδα, κολλητά το ένα στο άλλο. Ολα φαίνονται ιδανικά, αν δεν ξέρεις ή αν δεν κοιτάξεις προσεκτικά. Λίγα σημεία όμως είναι πιο πράσινα. Εκεί έχει πάρει τη θέση της επιθυμητής βλάστησης κάποιο ζιζάνιο. Είτε είναι αγριάδα είτε είναι κύπερη, τριφύλλι ή και ζοχός. Πρέπει πριν αρχίσουν οι προπονήσεις για τη νέα ποδοσφαιρική χρονιά, σε λίγες ημέρες, να έχουμε μια χλόη καθαρή και δυνατή, σαν άνθρωπος που γυρίζει ανανεωμένος από τις διακοπές του. Και δεν πρόκειται για ένα εύκολο πλάσμα. Εχει τις ιδιορρυθμίες του και πρέπει να τις γνωρίζουμε και να τις σεβόμαστε.
Τι θα γίνει άραγε αν δεν κουρέψουμε τη χλόη; Οπως λέει ο συνομιλητής μου, πρόκειται για ένα φυτό αγρωστώδες, όπως είναι το σιτάρι και τα άλλα σπαρτά του κάμπου. Θα μεγαλώσει και θα βγάλει και λουλούδι ακόμη και καρπό αν μείνει έτσι. Αλλά εμείς δεν ενδιαφερόμαστε για κάτι τέτοιο. Θέλουμε να πετύχουμε έναν δυνατό χλοοτάπητα και, αντίθετα από ό,τι πιστεύεται, το κούρεμα δεν είναι για να φαίνεται πιο ωραίο το… ταπέτο. Το κούρεμα ενισχύει την ικανότητα της αναβλάστησης. Το φυτό απλώνεται υπέργεια σε πλάτος φτιάχνοντας ένα πολύ επιθυμητό και ισχυρό πλέγμα, επιτυγχάνοντας αυτό που οι γεωπόνοι στη γλώσσα τους αποκαλούν «αδέλφωμα». Ετσι γίνεται κατανοητό το γιατί δεν πρέπει να φθάνει η χλόη καν στο σημείο της ανθοφορίας και των καρπών γιατί τότε το φυτό «θεωρεί» πως τελειώνει η αποστολή του.
Κόβοντάς την κάθε τόσο στο 1/3 του ύψους της μπορεί να ξαναβγάζει φύλλα. Δεν πρέπει να την κόψουμε πιο πολύ διότι με το πράσινο τμήμα του το φυτό, με τη βοήθεια της φωτοσύνθεσης, φτιάχνει πιο δυνατό ακόμη και το ριζικό του σύστημα. Και ποια είναι τα πλεονεκτήματα της πυκνής βλάστησης; Κατά πρώτον δεν αφήνει χώρο για να εισχωρήσουν και να βλαστήσουν τα ζιζάνια. Κατά δεύτερον δεν αφήνει το ηλιακό φως να φθάσει άπλετο στο έδαφος, κάτι που ευνοεί επίσης πιο πολύ τα ζιζάνια. Η καλή χλόη πρέπει να τα πνίγει πριν ξεκινήσουν. Και κάτι αυτονόητο. Εμποδίζεται έτσι η μεγάλη εξάτμιση του νερού, κυρίως τους θερινούς μήνες.
Πατάτε την αλλά όχι συνέχεια


Ενας ακόμη εχθρός της χλόης είναι και ο προπονητής ή ο «παράγοντας» της ομάδας, που κάνουν τα προγράμματά τους χωρίς τον γεωπόνο. Διότι θέλουν να μπαίνουν συνέχεια να κάνουν προπόνηση, ας πούμε σε ένα προπονητικό κέντρο, η μια μετά την άλλη οι ομάδες. Ενώ πρέπει και για το «πράσινο» να υπάρχουν διαστήματα που θα… ξεκουράζεται κι αυτό. Ακόμη χειρότερα γίνονται τα πράγματα όταν βρέχει και γίνεται προπόνηση ή όταν υπάρχει αγώνας. Τότε το χόρτο κάτω από την πίεση των σκληρών παπουτσιών με τις τάπες ανακατεύεται με τη λάσπη, κυρίως αν ο αγωνιστικός χώρος στο υπέδαφός του δεν είχε αρκετή άμμο, θάβεται και πρέπει να βρει την ευκαιρία να ξαναβγεί στην επιφάνεια για να μη χαθεί εντελώς. Αλλά εκεί ακριβώς είναι που ο γεωπόνος δεν έχει τον πρώτο λόγο αλλά το πρόγραμμα των αγώνων και των προπονήσεων. Παρ’ όλο που η FIFA συνιστά την καλή συνεργασία με τον γεωπόνο για να υπάρχουν διαστήματα αναβλάστησης.
Είναι όμως καίρια η παρατήρηση πως για τον χλοοτάπητα ισχύει ό,τι και για τους παίκτες: Είναι ένα ζωντανό περιουσιακό στοιχείο της ομάδας εκείνης που θέλει να λαμβάνει υπόψη τους κινδύνους για τους ποδοσφαιριστές της. Και για όποιον παραξενεύεται διαβάζοντας κάτι τέτοιο, πρέπει να αναφέρουμε ότι υπάρχει η εντύπωση από διάφορες μελέτες που έχουν γίνει πως για τα πόδια των ποδοσφαιριστών είναι καλύτερο το φυσικό χόρτο σε σύγκριση με το πλαστικό. Διότι η αντίδραση που δέχεται το πόδι καθώς προσκρούει με δύναμη στο έδαφος είναι πιο ομαλή με το μαλακό φυσικό υπόστρωμα και τη χλόη. Αυτό άλλωστε είναι και ένα βασικό επιχείρημα για το ότι δεν περνούν όλα τα γήπεδα στο πλαστικό χόρτο και το υπόστρωμα με καουτσούκ. Εκτός του ότι είναι και πολύ πιο ακριβά στην κατασκευή τους. Μετά όμως δήμαρχοι και ιδιοκτήτες ξενοιάζουν γιατί δεν χρειάζεται να ξέρεις τόσα για να το συντηρήσεις. Χρειάζεται όμως εμείς οι φίλοι του ποδοσφαίρου να ξέρουμε αρκετά για να καταλαβαίνουμε πως όταν βλέπουμε μια όμορφη, πυκνή και καλά συντηρημένη χλόη μέσα στη μέση του χειμώνα έχει απαιτηθεί τεράστιος κόπος. Και ότι η «προετοιμασία» έχει αρχίσει πριν καν η ίδια η ομάδα να έχει ξεκινήσει να την ποτίζει με το δικό της τον ιδρώτα.

ΓΙΑ ΧΛΟΗ ΑΠΟ ΣΠΙΤΙ

10 πολύτιμες συμβουλές

1. Η χλόη στον κήπο μας δεν είναι κάτι άψυχο και ουδέτερο αλλά ένα ακόμη κατοικίδιο!

2. Πριν από όλα να μετρηθεί το Πε-Χα του εδάφους. Πρέπει να είναι σχεδόν ουδέτερο, κοντά στο 7 δηλαδή, ίσως και λίγο πιο επάνω. Αλλιώς πρέπει να γίνουν οι κατάλληλες προσθήκες σε συστατικά.
3. Θα πρέπει να βγουν όλα τα αγριόχορτα από τη ρίζα τους, ακόμη και αν χρειαστεί να φθάσουμε σε βάθος 15 εκατοστών. Φρεζάρισμα στη συνέχεια.
4. Αμμος μαζί με ελαφρόπετρα σαν υπόστρωμα και σε ελαφριά κλίση θα βοηθήσουν στο να μη λιμνάζει το νερό.
5. Ετοιμη χλόη σε υπόστρωμα ή σπορά; Εξαρτάται από την έκταση που καθορίζει και το κόστος. Πάντως η σπορά απαιτεί ομοιόμορφη κατανομή του σπόρου. Υπάρχουν διάφορες μέθοδοι. Η αναλογία είναι περίπου 45-50 γραμμάρια ανά τετραγωνικό μέτρο.
6. Στην αρχή, αν έχει γίνει σπορά ποτίζουμε 3 φορές κάθε ημέρα για 5-10 λεπτά, μετά το φύτρωμα μία φορά για 10-20 λεπτά. «Καλό πότισμα» σημαίνει και ομοιόμορφο πότισμα. Εδώ η προχειρότητα, μπεκ αρρύθμιστα, που δίνουν αλλού πολύ, αλλού λίγο, πληρώνεται. Από Απρίλιο έως Οκτώβριο ποτίζουμε κάθε ημέρα.
7. Στο κούρεμα γίνονται συχνά λάθη. Μερικοί (και από τεμπελιά) κουρεύουν πολύ κοντό το χόρτο για να μην κουρεύουν συχνά. Λάθος. Πρέπει κάθε φορά να κόβουμε μόλις το 1/3 ως προς το ύψος. Συμφωνούν σε αυτό ο κ. Σταμούλης και ο αμερικανός ειδικός Paul James. Επίσης παρακολουθούμε και εξαφανίζουμε τα ζιζάνια μόλις εμφανιστούν.
8. Λίπανση μία φορά τον μήνα από άνοιξη έως φθινόπωρο. Με πλήρες λίπασμα, όχι δηλαδή μόνον άζωτο – φωσφόρο – κάλιο. Διότι χρειάζονται και άλλα στοιχεία σε μικρότερη αναλογία όπως θείο, χαλκός, σίδηρος.
9. Με τον καιρό και τις βροχές χάνονται από το έδαφος το ασβέστιο και το μαγνήσιο, το χώμα γίνεται πιο όξινο και χρειάζεται, αφού μετρήσουμε το Πε-Χα, να γίνει προσθήκη ασβεστολιθική.
10. Αερισμός. Οταν η επιφάνεια από τη χρήση και τις βροχές αρχίσει να γίνεται σκληρή χρειάζεται να ανοιχτούν οπές, να κυκλοφορήσει οξυγόνο.

Χαλάκι ή σποράκι;
Οταν δεν είναι η χλόη για το γήπεδο, όπου αποφασίζουν οι επαγγελματίες, εμείς τι προτιμούμε;

Το να χρησιμοποιήσεις σπόρο, όταν μάλιστα η έκταση δεν είναι μεγάλη, φαίνεται καλή και οικονομική λύση. Διαλέγεις το σπόρο και ό,τι βγει είναι έργο των χεριών σου. Μόνο που πρέπει να περιμένεις 3 ως 6 μήνες για να γίνει χαλί να το πατήσεις, αν βέβαια πετύχεις με τα καθημερινά ποτίσματα και τα ξεβοτανίσματα. Η λύση με το έτοιμο, την προφυτρωμένη χλόη δηλαδή, μπορεί και να μην είναι πολύ πιο ακριβή ή και καθόλου, αν συνυπολογίσεις ποτίσματα και προσωπικό χρόνο. Και αναμφισβήτητα το αποτέλεσμα είναι άμεσο. Σε όλες τις περιπτώσεις πάντως να έχουμε υπόψη ότι για την καταπολέμηση των ζιζανίων αξίζει να αναζητούμε πλέον βιολογικά αποδεκτές λύσεις. Ιδιαίτερα αν στον γύρω χώρο είναι φυτεμένα και λαχανικά.

Σε σχέση με τις ποικιλίες σπόρων οι ειδικοί συνιστούν για την Ελλάδα Festuca Arundinacea, που ανήκει στους λεγόμενους ψυχρόφιλους σπόρους, άρα και τον χειμώνα θα δίνει πράσινη χλόη ενώ για παραθαλάσσιες περιοχές όπου έχουμε έντονη την παρουσία του αλατιού συνιστούν Bermuda, που ανήκει στους θερμόφιλους σπόρους, άρα τον χειμώνα θα παίρνει ένα χρώμα λιγότερο πράσινο και το επόμενο καλοκαίρι, καλώς εχόντων των πραγμάτων, θα πρασινίζει ξανά.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ