ΒΙΒΛΙΑ

ΑΛΕΞΑΝΤΕΡ ΤΖΟΡΤΖ
Τι θα έλεγε ο Σωκράτης;

Τίτλος πρωτοτύπου: «What would Socrates say?»,
Alexander George, 2007
Μετάφραση: Νίκος Ζαχαράκης
Εκδόσεις Ενάλιος, 2011,
σελ. 272, τιμή 14.00 (τηλ. 210 3829339, www.enalios.gr/product_info.php?products_id=534)

Κοίταξα το εξώφυλλο του βιβλίου με δυσπιστία: «Τι έχει να μας πει ένας ακόμα Αμερικανός για τη σκέψη του Σωκράτη;», σκέφτηκα. Στο εσώφυλλο όμως υπήρχε κάτι που «με ψύλλιασε»: ο Αλεξάντερ Τζορτζ δεν είναι μόνο καθηγητής Φιλοσοφίας στο Κολέγιο Αμχερστ, αλλά και ιδρυτής του δικτυακού τόπου AskPhilosophers. org/. Πέντε σελίδες μετά, η υποψία είχε επιβεβαιωθεί: δεν είχα να κάνω με ένα ακόμη πόνημα αρχαιολατρίας, ούτε καν άμεσης αναφοράς στον Σωκράτη! Στο βιβλίο αυτό 22 φιλόσοφοι απαντούν σε αξιακά και υπαρξιακά ερωτήματα επισκεπτών του προαναφερθέντος ιστότοπου. Μόνος συνδετικός κρίκος με τον δικό μας Σωκράτη είναι η διατύπωση των απόψεών τους με το ερωταποκριτικό στιλ που Εκείνος καθιέρωσε.

Δεν μπόρεσα να συγκρατήσω το γέλιο μου για την ειρωνεία της Ιστορίας: όταν έδειξαν στον Σωκράτη ένα από τα πρώτα βιβλία (χειρόγραφο βέβαια) επέκρινε την καινοτομία ως μέσο προώθησης «ξύλινου λόγου».
Δεν θα μπορούσε – είπε – να ανταποκριθεί στις εκάστοτε ανάγκες του ερωτώντος, υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες χώρου και χρόνου. Θα συνέχιζε να λέει τα ίδια πράγματα, για πάντα, χωρίς να μπορεί να σου απαντήσει σε επεξηγηματικά νέα ερωτήματα. Και ιδού, τώρα, 2.500 χρόνια μετά, η τεχνολογία παρέχει ακριβώς τη μορφή του βιβλίου που θα αποδεχόταν και ο Σωκράτης: ένα ιστολόγιο στο Διαδίκτυο (blog) επιτρέπει στον κάθε διδάσκαλο να επικοινωνεί με τους μαθητές του εντελώς σωκρατικά. Να θέτει ζητήματα, να τα «εκλαϊκεύει» με αλληγορίες, να εκμαιεύει ερωτήσεις, να τις απαντά με πρόκληση νέων ερωτήσεων… όλο εκείνο το περίφημο μαιευτικό γαϊτανάκι που ανέβαζε τη σκέψη και τη γνώση των μαθητών του σε όλο και υψηλότερα επίπεδα. Η τεχνολογία τώρα υπάρχει, αλλά σε ποιον βαθμό αξιοποιείται;

Χτύπησα από περιέργεια τον τίτλο «What would Socrates say?» στη μηχανή αναζήτησης. Ξεπετάχτηκαν αμέσως 80.700 αναφορές! Τι στο καλό συμβαίνει; Γιατί τόσος κόσμος, σε αυτόν τον νέο αιώνα της πλημμυρίδας των πληροφοριών, νοιάζεται για τη σκέψη του Σωκράτη; Ξεφύλλισα κάμποσο τις σχετικές ιστοσελίδες και… κατάλαβα γιατί ο Τζορτζ συνέγραψε αυτό το βιβλίο: όλοι, από τους εκπαιδευτικούς ως τους προσωπάρχες επιχειρήσεων και από τους ανήσυχους εφήβους ως τους προβληματισμένους μεσήλικες, αποζητούν τη «μεταγνώση». Τις απαντήσεις, κατά κάποιον τρόπο, που προκύπτουν μετά τη διύλιση των γενικών απαντήσεων σε γενικευμένα ερωτήματα και την εστίαση ακριβώς σε εκείνα που προσωπικά τους αφορούν. Είναι η κλασική για όλους μας ανάγκη ενός μέντορα που στέκεται πλάι μας σε κάθε στιγμή αμφιβολίας.

Ας πάρουμε ένα παράδειγμα από τις σελίδες του εν λόγω βιβλίου. Ρωτάει κάποιος: «Σκεφτείτε το ακόλουθο σενάριο: Η μητέρα μου θέλει να την επισκεφτώ τα Χριστούγεννα, αλλά εγώ δεν θέλω. Θα πρέπει να πάω απλώς από υποχρέωση;.. Φαντάζει σχεδόν ανήθικο το να κάνεις σε κάποιον μια χάρη κινούμενος απλώς και μόνο από ένα αίσθημα καθήκοντος». Ο φιλόσοφος που ανέλαβε να απαντήσει (Μάθιου Σίλβερσταϊν) του απαντά τόσο με αναφορές στον Καντ όσο και με παραδείγματα και νέα ερωτήματα. Βέβαια διαφαίνεται αμέσως το ότι το έντυπο μέσο έχει τον περιορισμό που διείδε ο Σωκράτης και ότι η προσαρμοζόμενη στον καθένα μας απάντηση θα μπορούσε να δοθεί μόνο με τη συμμετοχή του καθενός μας στη διαδικτυακή συζήτηση. Εστω και έτσι όμως το βιβλίο αυτό είναι ένα καλό βήμα εισαγωγής μας στον νέο (παμπάλαιο, αλλά παραγνωρισμένο από τις γενιές της βιομηχανικής επανάστασης) τρόπο διαλογικής μάθησης.

Δομικά αυτή η «συλλογή ερωταπαντήσεων» χωρίζεται σε τέσσερις κύριες ενότητες: το «Τι μπορώ να γνωρίζω;», το «Τι θα πρέπει να κάνω;», το «Σε τι μπορώ να ελπίζω;» και το «Τι είναι ο άνθρωπος;». Εμπεριέχει ερωτήματα που απασχολούν σχεδόν όλους μας, με απαντήσεις πραγματικά ουσιαστικές, σε μεταφραστική απόδοση εξαιρετική. Το μόνο «μείον» του βιβλίου προκύπτει από κάτι το… απρόσμενο: δεν έχει κατάλογο περιεχομένων, ώστε να πας αμέσως σε ένα ερώτημα που «σε καίει»! Να είναι άραγε μια εσκεμμένη επιλογή των συγγραφέων, προκειμένου να αναρριχηθούμε στον λόφο της γνώσης χωρίς να κόψουμε δρόμο; Αναρωτιέμαι «τι θα έλεγε ο Σωκράτης» γι’ αυτό…

akafantaris@gmail.com