Πέρασαν σχεδόν πενήντα χρόνια από την πρώτη, «επαναστατική» για την εποχή, μεταμόσχευση ανθρώπινου οργάνου και σήμερα έχει πλέον καταστεί σαφές ότι η μεταμόσχευση οργάνου είναι η μόνη διαθέσιμη θεραπεία για το τελευταίο στάδιο ανεπάρκειας του ήπατος, των πνευμόνων και της καρδιάς και η θεραπεία με την καλύτερη σχέση κόστους- αποτελεσματικότητας για το τελευταίο στάδιο νεφρικής ανεπάρκειας. Επίσης το κοινωνικό όφελος είναι προφανές: για παράδειγμα, η μεταμόσχευση νεφρού στη χώρα μας θα μπορούσε να απαλλάξει από την ταλαιπωρία, που συνιστά η διαδικασία αιμοκάθαρσης τρεις φορές την εβδομάδα, 10.000 νεφροπαθείς και τις οικογένειές τους.
Ωστόσο, σύμφωνα με τα στοιχεία του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων, ο αριθμός των δωρεών οργάνων, από ζώντες και νεκρούς δότες, από το 2001 ως το 2011 φθίνει σταθερά. Επίσης αξιόπιστα στατιστικά στοιχεία επιβεβαιώνουν ότι η Ελλάδα κατέχει τη χαμηλότερη θέση σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με ποσοστό 7,1 δωρεές ανά ένα (1) εκατομμύριο κατοίκους το έτος 2010 (δείτε το επίσημο site της Γαλλίας για τις μεταμοσχεύσεις οργάνων: www. dondorganes.fr).
Το προσχέδιο νόμου για τις μεταμοσχεύσεις, που μόλις τέθηκε σε διαβούλευση, φιλοδοξεί να συμβάλει στην αύξηση της δωρεάς οργάνων. Παράλληλα στοχεύει στην εξασφάλιση της μεγαλύτερης δυνατής ποιότητας και ασφάλειας καθώς και στην καταπολέμηση του φαινομένου της εμπορίας οργάνων.
Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων:Πρώτον, διευρύνεται ο κύκλος των ζώντων ανθρώπων που δύνανται να γίνουν δωρητές. Ενώ ως σήμερα το δικαίωμα αυτό αναγνωρίζεται μόνο στον σύζυγο του ασθενούς και στους συγγενείς ως τον δεύτερο βαθμό εξ αίματος, προτείνεται να επεκταθεί α) και στο σύντροφο βάσει συμφώνου συμβίωσης, β) στους συγγενείς ως τον τέταρτο βαθμό εξ αίματος, γ) σε συγγενείς ως τον δεύτερο βαθμό εξ αγχιστείας, αλλά και δ) σε πρόσωπο με το οποίο έχει προσωπική σχέση και συνδέεται συναισθηματικά. (Στην περίπτωση αυτή απαιτείται άδεια με δικαστική απόφαση, που εκδίδεται κατόπιν ελέγχου όλων των προϋποθέσεων και επιπλέον της ψυχικής υγείας του δυνητικού δότη, της προσωπικής σχέσης του με τον υποψήφιο λήπτη και την ανιδιοτέλεια της προσφοράς) ε) Επίσης, στην περίπτωση όπου σύζυγος ή συγγενής με βαθμό συγγένειας ως άνω, ασθενούς που χρήζει μεταμόσχευσης επιθυμούν να κάνουν δωρεά του αναγκαίου οργάνου αλλά δεν υπάρχει ιστοσυμβατότητα, προτείνεται να πραγματοποιείται η αφαίρεση του οργάνου και ταυτόχρονα ο ασθενής να προτάσσεται στην κατάταξη στο Εθνικό Μητρώο υποψήφιων ληπτών.
Δεύτερον και κυριότερο, προτείνεται ο θεσμός της «εικαζόμενης συναίνεσης». Ο θεσμός αυτός, που ισχύει εδώ και πολλές δεκαετίες σε άλλες χώρες (Γαλλία, Ισπανία κ.α.), σημαίνει ότι τεκμαίρεται πως κάθε άνθρωπος επιθυμεί να δωρίσει τα όργανά του μετά θάνατον, αφού δεν έχει εναντιωθεί σε αυτό, εγγράφως, όσο ζει. Η ρύθμιση αυτή όχι μόνο θα διευκολύνει πρακτικά τους ανθρώπους που επιθυμούν να γίνουν δωρητές αλλά, κυρίως, επιτυγχάνει τον απόλυτο σεβασμό της προσωπικότητας, της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας του ατόμου-δωρητή, καθώς η δική του βούληση λαμβάνεται υπόψη κατά τη στιγμή του θανάτου του και όχι εκείνη των συγγενών του, οι οποίοι αποφασίζουν συναισθηματικά φορτισμένοι και βάσει των προσωπικών τους πεποιθήσεων ή και δοξασιών.
Με τον θεσμό της «εικαζόμενης συναίνεσης», κάθε άνθρωπος αποκτά ενεργητικό ρόλο έναντι του ζητήματος της δωρεάς οργάνων και καλείται να τοποθετηθεί υπέρ ή κατά. Η Πολιτεία με αυτόν τον τρόπο φιλοδοξεί να κινητοποιήσει δυναμικά το αίσθημα της αλληλεγγύης και της προσφοράς, διότι η δωρεά οργάνων είναι πράξη αγάπης και ανθρωπισμού.
Τέλος, η αύξηση των μοσχευμάτων και η εξασφάλιση της αποδοχής τους από τους λήπτες συμβάλλουν εμμέσως στην καταπολέμηση της εμπορίας οργάνων, καθώς και της εμπορίας ανθρώπων με σκοπό την αφαίρεση των οργάνων τους.
Είναι σαφές ότι για τη διασφάλιση της επιτυχίας του μείζονος αυτού εγχειρήματος απαιτείται παράλληλα η υλοποίηση πρόσθετων ρυθμίσεων (όπως, π.χ., εισαγωγή πρωτοκόλλων για την πιστοποίηση του εγκεφαλικού θανάτου), καθώς και η πλήρωση συγκεκριμένων επιστημονικών και οργανωτικών προϋποθέσεων (π.χ., η βελτίωση της «τεχνικής» δυνατότητας του ΕΣΥ ώστε να αξιοποιούνται αποτελεσματικά τα μοσχεύματα), αλλά και συστηματική δουλειά στο επίπεδο διαμόρφωσης στάσεων και συμπεριφορών των πολιτών.
Η έννοια της κοινωνικής αλληλεγγύης οφείλει να επαναπροσδιορίζεται ως προς τις μορφές της με βάση και τις εξελίξεις της σύγχρονης επιστήμης και τεχνολογίας. Για παράδειγμα, οι σύγχρονες δυνατότητες στον χώρο των μεταμοσχεύσεων καθιστούν απαραίτητο για το οργανωμένο κοινωνικό σύνολο να εξασφαλίσουμε τη διαθεσιμότητα των προς μεταμόσχευση οργάνων σε όλους όσοι έχουν ανάγκη χωρίς να μεσολαβεί κανενός είδους συναλλαγή.
Τελική θέση: σε μια σύγχρονη κοινωνία τα μείζονα κοινωνικά αγαθά, όπως η υγεία, πρέπει να διασφαλίζονται πέραν της αγοράς (δηλαδή στην περίπτωσή μας ο κάθε ασθενής να είναι σε θέση να βρει το, ζωτικής γι΄ αυτόν σημασίας, μόσχευμα, χωρίς να το αγοράσει- αλλά ούτε και να μπορεί να το πουλήσει), ενώ παράλληλα πρέπει να προστατεύονται ουσιαστικά τα ατομικά δικαιώματα (εν προκειμένω, το δικαίωμα αυτοκαθορισμού, καθώς υπάρχει για όλους η δυνατότητα αυτοεξαίρεσης από την «εικαζόμενη» συναίνεση).
Ο διάλογος μόλις άρχισε. Η πρόκληση είναι μεγάλη. Το διάβημα αλληλεγγύης και κοινωνικής ευθύνης αναγκαίο, περισσότερο ίσως από ποτέ.
Ο κ. Αντώνης Δημόπουλος είναι γιατρός, γενικός γραμματέας Δημόσιας Υγείας.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
