Ποιοι είναι οι κινηματογραφικοί υπερήρωες της εποχής μας; Μην είναι ο Βatman και ο Spider-Μan; ο ΙronΜan; ο Τζέιμς Μποντ; ή μήπως ο γεράκος που μοιάζει με τονΖάχο Χατζηφωτίου στο καρτούν της Ρixar «Ψηλά στον ουρανό»; Ολοι, με τον τρόπο τους, είναι ήρωες. Κανείς τους όμως δεν έχει την αίγλη που έχουν όσοι φορούν χλαμύδα και σανδάλια. Οπως ο Οδυσσέας, ο Αχιλλέας, ο Λεωνίδας και τώρα τελευταία ο Περσέας. Γιατί στην εποχή του νέου μιλένιουμ οι πραγματικοί ήρωες προέρχονται από την… αρχαιότητα. Αυτοί είναι οι απόλυτοι σταρ. Από τις αρχές της περασμένης δεκαετίας το Χόλιγουντ άρχισε το ξεσκόνισμα των βιβλίων της Ιστορίας αναζητώντας μύθους που μπορούν να περάσουν στο σελιλόιντ. Ολα, καθώς φαίνεται, δείχνουν ότι οι μύθοι από την αρχαία Ελλάδα και την αρχαία Ρώμη είναι στην κυριολεξία χρυσωρυχεία. Ο αναβρασμός για την αρχαιότητα ξεκίνησε όταν ο «Μονομάχος» τουΡίντλεϊ Σκοτέγινε μία από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της χρονιάς του (2000) διεκδικώντας και κερδίζοντας πολλά Οσκαρ.
Ωστόσο το φαινόμενο των «300» τουΖακ Σνάι ντερ ήταν άνευ προηγουμένου. Οι «300», μια αιμοδιψής κινηματογραφική μεταφορά του κόμικ τουΦρανκ Μίλερ,έκανε της μόδας τα ανδραγαθήματα του Λεωνίδα και των Τριακοσίων στις Θερμοπύλες- συγγνώμη, στις Ηot Gates. Από τότε τα στούντιο της μεγαλύτερης κινηματογραφικής βιομηχανίας του κόσμου δεν έχουν πάψει να αναζητούν σενάρια που θα μπορούσαν να στηριχθούν στις περιπέτειες των αρχαίων.
Αγγλοσαξονικές… τιτανομαχίες
Στις 4 του προσεχούς Απριλίου εισβάλλει στις μεγάλες οθόνες του πανελληνίου και σε τρισδιάστατη μορφή το αρχαϊκό έπος «Τιτανομαχία» («Clash of the Τitans») τουΛουί Λετεριέρ, όπου πρωταγωνιστές είναι οι θεοί του Ολύμπου. Στην ταινία, που μάλιστα αποτελεί ριμέικ της ομότιτλης του 1980, με τονΛόρενς Ολίβιε στον ρόλο του Δία, ο πόλεμος μεταξύ των ίδιων των θεών αποδεικνύεται η μεγαλύτερη απειλή για την καταστροφή του κόσμου. Γόνος θεού αλ λά μεγαλωμένος από ανθρώπους, ο Περσέας, που φέρει τη μορφή του αυστραλού σταρ του «Αvatar»Σαμ Γουόρδινγκτον, προσπαθεί να σώσει την οικογένειά του από τον Αδη, τον εκδικητικό θεό του Κάτω Κόσμου, τον οποίο υποδύεται ο ωραίος Ουαλλός Ρέιφ Φάινς.Ο Περσέας αναλαμβάνει την ηγεσία μιας επικίνδυνης αποστολής με σκοπό να κατατροπώσει τον Αδη προτού εκείνος καταφέρει να ανατρέψει τον Δία και να σπείρει το χάος στον κόσμο. Ο Δίας, από τη μεριά του, δεν είναι άλλος από τον θηριώδη ιρλανδό ηθοποιόΛίαμ Νίσον. Και έτσι θα μπει σε λειτουργία ένα σενάριο που το έχουμε ξαναδεί πολλές φορές σε ταινία του Χόλιγουντ: ο Περσέας χρίζεται επικεφαλής μιας γενναίας ομάδας πολεμιστών- κάτι σαν τα «12 καθάρματα» ή τους «Επτά υπέροχους»- και θα ξεκινήσει ένα παράτολμο ταξίδι σε απαγορευμένους κόσμους, αντιμαχόμενος ανίερους δαίμονες και τρομερά τέρατα. Θα καταφέρει να επιβιώσει; Μόνο αν αποδεχθεί τη δύναμή του ως θεού, αψηφήσει τη μοίρα του και αγκαλιάσει το πεπρωμένο του. Με άλλα λόγια, να ΄στε σίγουροι ότι θα επιβιώσει!
Και πάει λέγοντας…
Οι κινηματογραφικές παραγωγές που μέσα στο 2010 με τον έναν ή τον άλλον τρόπο σχετίζονται με την αρχαιότητα, την ελληνική και τη ρωμαϊκή, δίνουν και παίρνουν. Πριν από λίγο καιρό η αρχαία Ελλάδα ζωντάνεψε ξανά στη μεγάλη οθόνη μέσω του μπεστ σέλερ «Ο Πέρσι Τζάκσον και η κλοπή της αστραπής» τουΡικ Ραϊόρνταν, στο οποίο οι αρχαίοι μύθοι της χώρας μας ενσωματώθηκαν στη σύγχρονη αμερικανική κουλτούρα προκειμένου η ελληνική μυθολογία να γίνει πιο προσιτή στο νεανικό κοινό της εποχής μας. Μάλιστα μερικοί από τους συντελεστές της ταινίας, όπως οΠιρς Μπρόσνανκαι οΣτιβ Κούγκαν,οι οποίοι υποδύονται τον Κένταυρο Χείρωνα και τον Αδη αντιστοίχως, βρέθηκαν στην Ελλάδα για τη διεθνή προώθησή της. Επονται και συνέχειες.
Για πολλοστή φορά στην ιστορία του κινηματογράφου θα ειπωθεί το ειδύλλιο μεταξύ του ρωμαίου στρατηγού Μάρκου Αντώνιου και της βασίλισσας της Αιγύπτου Κλεοπάτρας. Ο Μπεν Χουρ επίσης ξαναγυρίζεται – αυτή τη φορά ως μίνι σειρά για την τηλεόραση. Το ίδιο ισχύει και για τον Ιάσονα και το Χρυσόμαλλο Δέρας, ο οποίος ξαναγυρίζεται 50 χρόνια μετά την κινηματογραφική μεταφορά του Ντον Τσάφεϊ, που έμεινε στην Ιστορία λόγω των πρωτοποριακών για την εποχή της εφέ τουΡέι Χαριχάουζεν.
Η γοητεία του πέπλου
Γνωστές κυρίως με το χαϊδευτικό «peplum», όπως η γαλλική διανόηση τις είχε βαπτίσει, οι ψευδοϊστορικές ταινίες χλαμύδας έχουν την ίδια ηλικία με το σινεμά. Από τις βωβές «Δέκα εντολές» του Σεσίλ Μπ. ντε Μιλ ως την πρόσφατη «Τιτανομαχία», έχουν γυριστεί εκατοντάδες τέτοιες επικές ταινίες, ενώ το είδος αναπτύχθηκε πολύ στην ιταλική Τσινετσιτά, όταν τη δεκαετία του 1950 την «κατέλαβε» το Χόλιγουντ (εξ ου και το παρατσούκλι «Το Χόλιγουντ στον Τίβερη»).
Το ενδιαφέρον του Χόλιγουντ δεν οφειλόταν μόνο στη βολική χωροταξία αλλά κυρίως στην οικονομία. Εκείνη την εποχή τα εργατικά χέρια στην Ιταλία ήταν πολύ πιο φθηνά σε σύγκριση με τα αμερικανικά. Συνεπώς το κόστος γυρισμάτων μιας λαμπρής υπερπαραγωγής όπως π.χ. το «Κβο Βάντις» (1951) του Μέρβιν Λιρόι μειωνόταν αισθητά αν η ταινία γυριζόταν στην Ευρώπη, όπως και έγινε. Στην Τσινετσιτά γυρίστηκε επίσης ο θρίαμβος των 11 Οσκαρ «Μπεν Χουρ» (1959) του Γουίλιαμ Γουάιλερ.
Περί τα τέλη της δεκαετίας του ΄50 η Ιταλία άρχισε να αντιγράφει με τον δικό της, χαριτωμένο τρόπο τις επικές αμερικανικές παραγωγές. Ακόμη και οι πιο ελαστικοί ιστορικοί της εποχής πάθαιναν σοκ όποτε άκουγαν ότι ο Ηρακλής μάχεται (για μία ακόμη φορά) στο σελιλόιντ.
Η φαντασία δεκάδων τσαπατσούληδων σκηνοθετών (τα ονόματα των οποίων σύντομα ξεχάστηκαν) οργίαζε και η αταλαντοσύνη διαττόντων αστέρων «ηθοποιών»- από τον Στιβ Ριβς στην καλύτερη περίπτωση ως τον Κερκ Μόρις στη χειρότερη – υπήρξε κάτι παραπάνω από κραυγαλέα. Από την άλλη μεριά, βέβαια, ο «Κολοσσός της Ρόδου» ήταν η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Σέρτζιο Λεόνε και γυρίστηκε επίσης στην Τσινετσιτά. Σύντομα όμως το είδος ξέπεσε και αυτή η παρακμή κράτησε ως το 2000, όταν ο «Μονομάχος» μπόρεσε να σηματοδοτήσει την έναρξη για μια μυθοπλαστική «επανεξέταση» της αρχαιότητας.
Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΤΩΡΑ!
1981: Γυρίζεται η πρώτη εκδοχή της «Τιτανομαχίας» με τον Λόρενς Ολίβιε στον ρόλο του Δία. Η ταινία κατακρεουργήθηκε από την κριτική της εποχής της και δεν σήμανε πολλά για την ανάκαμψη του είδους της επικής περιπέτειας.
2004: Ο Μπραντ Πιτ υποδύεται τον Αχιλλέα στην «Τροία», την κατά Βόλφγκανγκ Πέτερσεν εκδοχή της «Ιλιάδας» του Ομήρου. Η εκπληκτική εισπρακτική πορεία της ταινίας απέδειξε ότι η αρχαία Ελλάδα εξακολουθεί να έχει «ψωμί» στον κινηματογράφο.
2004: Ο Κόλιν Φάρελ αποδεικνύεται κάκιστη επιλογή για τον ρόλο του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην ταινία του Ολιβερ Στόουν, εξαιτίας της οποίας μια άλλη ταινία για τον έλληνα στρατηλάτη ακυρώθηκε.
2007: Με 456,1 εκατ. δολάρια στα ταμεία το αιμόφυρτο έπος του Φρανκ Μίλερ «300» καταλαμβάνει τη 10η θέση των πιο επιτυχημένων ταινιών της χρονιάς.
2010: Ο Κρις Κολόμπους μεταφέρει στον κινηματογράφο το πρώτο μυθιστόρημα της σειράς «Πέρσι Τζάκσον» του Ρικ Ραϊόρνταν.
2010: Η τρισδιάστατη εκδοχή της «Τιτανομαχίας» είναι ένα από τα πρώτα μεγάλα κινηματογραφικά γεγονότα της χρονιάς.
ΓΙΑΤΙ Ο ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΠΟΥΛΑΕΙ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ
Πληρεξούσιο απενοχοποίησης
Ντένβερ Γκράνιντζερ, καθηγητής Ιστορίας στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών
«Η αρχαία Ελλάδα “κόβει” εισιτήρια και το Χόλιγουντ προσέχει.Με τη διαρκή εξέλιξη των τεχνολογιών CGΙ το να δίνεις ζωή σε θεούς,ήρωες και τέρατα-κληροδοτήματα της ελληνικής αρχαιότητας γίνεται όλο και πιο εύκολη υπόθεση.Παίζονται πολλά χρήματα και όσο οι καταναλωτές κάνουν ουρές η μανία του “ξίφους και σανδαλιού” στο Χόλιγουντ θα συνεχίζεται.Η αρχαία ελληνική μυθολογία είναι απίστευτα πλούσια σε θεματολογία και ανεκτή σε διαφορετικές κουλτούρες,έτοιμη να προσαρμοστεί σε κοινωνικές και πολιτικές καταστάσεις που αλλάζουν.Οι Ελληνες παραμένουν “καλοί για να σκεπτόμαστε μαζί τους”, έστω και αν δεν είναι πάντοτε ξεκάθαρο πόση σκέψη υπάρχει σε αυτές τις ταινίες. Ενώ η σφαγή και η γκετοποίηση των ιθαγενών της Βόρειας Αμερικής από ευρωπαίους κατακτητές μετέτρεψαν την “αρχαία ιστορία” αυτής της ηπείρου σε βαθιά προβληματικό θέμα,τα περισσότερα γυμνάσια και πανεπιστήμια των Ηνωμένων Πολιτειών απαιτούν εισαγωγικά μαθήματα στον “Δυτικό πολιτισμό”.
Αυτοί οι Ελληνες μπορούν να προσφέρουν ένα απενοχοποιητικό πληρεξούσιο αρχαιότητας στο μαζικό αμερικανικό κοινό».
Νόημα εναντίον θεάματος
Γιώργης Γιατρομανωλάκης, φιλόλογος
«Δεν είναι δύσκολο να αντιληφθούμε τους λόγους για τους οποίους η αμερικανική κινηματογραφική βιομηχανία στρέφεται όλο και συχνότερα στην αρχαιοελληνική μυθολογία: οι μύθοι είναι εύκολα αναγνωρίσιμοι και η αρχετυπική φύση τους βοηθά στην ευφάνταστη και κυριολεκτικά θεαματική χρήση τους.Το ερώτημα είναι κατά πόσο το υπερθέαμα παρέχει ανάλογο νόημα.Η ελληνική τραγωδία έχει ως κύριο,αν όχι αποκλειστικό,υλικό τη μυθολογία επίσης.Η τραγωδία όμως αποφεύγει ούτως ή άλλως το θέαμα αλλά και όταν αναγκάζεται- το παράδειγμα του τιτάνα Προμηθέα Δεσμώτη είναι χαρακτηριστικό- φροντίζει ώστε πλοκή και λύση να διεκπεραιώνονται διά του λόγου/νοήματος.Ο από μηχανής θεός είναι εύρημα που απλώς συντελεί να τελειώσει το έργο χωρίς ουσιαστικά να λυθεί η υπόθεση.Στις κινηματογραφικές,εύληπτες και εύπεπτες,εκδοχές του μυθολογικού είναι σαν να απλώνεται μπροστά μας ένα τεράστιο,πολύχρωμο “μαγικό” σεντόνι που αν το ανασηκώσουμε θα δούμε ότι το νόημα που καλύπτει είναι μηδαμινό».
Πολιτιστικό κύρος
Γιώργος Μπαμπινιώτης, καθηγητής Γλωσσολογίας
«Η αίγλη αυτών των ταινιών αντλείται από το παγκόσμιο πολιτιστικό κύρος που είχαν παλαιότερα και διατηρούν ακόμη,ιδίως στον κόσμο της τέχνης,η Ελλάδα,οι Ελληνες και ο Ελληνισμός.Φαίνεται ότι ορισμένες ιδιότητες του ανθρώπου που υπερβαίνουν τα όρια του ανθρώπινου μέτρου,όπως ο ηρωισμός μυθικών προσώπων (Ηρακλής,Αχιλλέας,Οδυσσέας κ.ά.) ή και ιστορικών προσώπων που εγγίζουν τα όρια του μύθου (Αλέξανδρος,Λεωνίδας κ.ά.),ακόμη και μυθικώνιστορικών έργων της λογοτεχνίας,εξάπτουν τη φαντασία του σύγχρονου ανθρώπου και- τηρουμένων πάντα των αναλογιών- λειτουργούν όπως τα προσφιλή έργα της επιστημονικής φαντασίας,περιβεβλημένα όμως με έναν μανδύα ιστορικής επίφασης.Το ότι χαρακτηρίζονται από υπερβολή,αχαλίνωτη φαντασία,ακόμη και μορφές βίας και ότι κατά κανόνα έχουν έναν έντονα φαντασμαγορικό χαρακτήρα που κινείται περισσότερο στα όρια του εντυπωσιακού θεάματος (σόου),αποκομμένα από την ιστορική πραγματικότητα και τη μυθολογική παράδοση,δεν μειώνει καθόλου την απήχησή τους».
Εφέ εις βάρος μύθου
Νίκος Σταμπολίδης, αρχαιολόγος
«Ανεξάρτητα από τις ανακρίβειες σε αρκετά σημεία των ταινιών που ασχολούνται με την αρχαία μυθολογία (“300”, “Πέρσι Τζάκσον”, “Αλέξανδρος” κ.ά.),θα έλεγα ότι η κάθε ταινία έκαστου δημιουργού είναι διαφορετική.Στον “Αλέξανδρο” το ανθρώπινο στοιχείο είναι πιο έντονο,ενώ το πολιτικό μήνυμα στους “300” βαραίνει περισσότερο αφού δεν ξεφεύγει από κανέναν θεατή η προσπάθεια να νιώσει προσβεβλημένη η ηττημένη πλευρά,γεγονός που οι αρχαίοι Ελληνες δεν θα έπρατταν ποτέ μέσα από την ισορροπία και το μέτρο που τους διέκρινε και ιδιαίτερα προς τους ηττημένους.Οσο για τις νεότερες ταινίες,δηλαδή τον “Πέρσι Τζάκσον” και την “Τιτανομαχία”, θεωρώ ότι τα εφέ που πλησιάζουν αυτά του “Avatar” κλέβουν την παράσταση εις βάρος των μύθων και της ουσίας τους.Είναι,όπως θα έλεγε ο Πλάτων,η υπερβολή της ψευτιάς της ζωγραφικής της εικόνας,δηλαδή ενάντια στην αρμονία του ρυθμού και επομένως του λόγου».
