Στην εκπνοή του 20ού αιώνα και ενώ στο διάστημα της τελευταίας 15ετίας εμφανίστηκαν στην ελληνική οικονομική ζωή πλήθος νέες και δυναμικές εν πολλοίς επιχειρήσεις, τα λεγόμενα νέα επιχειρηματικά «τζάκια», υπάρχουν αρκετές βιομηχανικές και εμπορικές επιχειρήσεις που είτε έχουν κλείσει ή σύντομα πρόκειται να γιορτάσουν την πρώτη εκατονταετία της ζωής τους. Είναι κάποιες γνωστές και άγνωστες επιχειρήσεις που συνεχίζουν την οικονομική δραστηριότητά τους, οι περισσότερες μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, ενώ στα ίδια αυτά χρόνια κάποιες άλλες περισσότερο γνωστές έπαψαν να υπάρχουν. Στην καταγραφή της ιστορίας τους, η οποία επί της ουσίας αποτελεί ιστορία της ελληνικής οικονομίας, αποβλέπει η έρευνα του «Βήματος της Κυριακής».





«Κατά τινά παράδοσιν των Μεξικανών, το Κακάον, εξ ου και η Τσοκολάτα, θεωρείται παρ’ αυτών ότι έχει θείαν καταγωγήν, διά τούτο και ο Φερδινάνδος Διονύσιος δικαίως λέγει εν τη περί Κακάου πραγματεία αυτού ότι η Τσοκολάτα είναι Αμβροσία την οποίαν ημείς ηρπάσαμεν εκ του Ολύμπου του Μεξικού. Ωσαύτως και ο Λιναίος έχει μέγα δίκαιον ονομάσας ενθουσιωδώς την Τσοκολάταν «τροφήν των θεών, ήτοι θεόβρωμα». Ο δε Μεταστάσιος δι’ ιδιαιτέρας ωδής αυτού εξυμνεί την Τσοκολάταν αποδίδων μυρία εγκώμια εις αυτήν. Ωσαύτως και ο Βριλάτος, δι’ ιδιαιτέρας συγγραφής αυτού, αναβιβάζει την Τσοκολάταν υπεράνω όλων των προϊόντων και πάσης άλλης τροφής δωρηθείσης παρά του Δημιουργού διά τον άνθρωπον» έγραφε το 1876, μεταξύ των άλλων, ο Σπυρίδων Α. Παυλίδης, το όνομα του οποίου είναι ταυτόσημο με την ελληνική ιστορία της σοκολάτας, στον πρώτο τυπωμένο τιμοκατάλογο του «Γλυκισματοποιείου Σ. Παυλίδου και Συν» (ΕΛΙΑ, 1991).


* Το πρώτο γλυκισματοποιείο


Στην Αθήνα των μερικών δεκάδων χιλιάδων κατοίκων, η υψηλή κοινωνία της οποίας αναζητούσε την ευρωπαϊκή αστικοποίησή της, η οικογένεια Παυλίδη με το «Γλυκισματοποιείον» της ­ κτηματίες της εποχής αρχικά και με επαναστατικό παρελθόν ­ κατόρθωσε μέσα σε λίγες δεκαετίες να γίνει σημείο αναφοράς ακόμη και των ξένων εκλεκτών προσκεκλημένων.


Ο Σ. Παυλίδης, ο ιδρυτής της μετέπειτα «γλυκιάς» βιομηχανίας, από το 1841 ως και το 1852, από τότε δηλαδή που δημιούργησε το γνωστό κατάστημα ως και τη χρονιά που η πρώτη «τσοκολάτα» δικής του παραγωγής έκανε την εμφάνισή της, δεν έχει κάποια ιδιαίτερα στοιχεία που να προδιαγράφουν την κατοπινή εντυπωσιακή εξέλιξή του.


Τα πράγματα μάλιστα είναι πολύ πιο απλά από ό,τι μπορεί να φαντάζουν περίπου 160 χρόνια αργότερα. Το 1840, επιστρέφοντας από ένα ταξίδι του στην Ευρώπη, έφερε μαζί του «έναν χειροκίνητο μύλο του καφέ και τα εξαρτήματα που απαιτούνταν για να προχωρήσει στην κατασκευή της σοκολάτας» (Δήμητρα Πικραμένου-Βάρφη «Ο Σπυρίδων Παυλίδης και το Γλυκισματοποιείο του. Τα πρώτα χρόνια της πρώτης ελληνικής βιομηχανίας»).


Ως το περίφημο ταξίδι του είχε ένα δικό του τυπογραφείο στη γωνία των οδών Αιόλου και Βίσσης, στο κέντρο της Αθήνας. Στο ίδιο σημείο «έστησε» το Γλυκισματοποιείο του. Το 1852 οι αθηναίοι καταναλωτές της εποχής είχαν τη μοναδική ως τότε δυνατότητα να δοκιμάσουν ένα άγνωστο «γλύκισμα» που ο παραγωγός του το ονόμαζε «τσοκολάτα».


Ο ίδιος γράφει το 1976: «Τρεις δεκάδες ετών παρήλθον από της ιδρύσεως του Καταστήματός μου. Εις αυτό δε το εκτεταμένον χρονικόν διάστημα, κατά πρώτον ηκολούθησα εις τας εργασίας το επιτόπιον τότε, όλως ατελές, σύστημα. Μετά δε ταύτα πολλά εκοπίασα και πολλά εδαπάνησα εις την τελειοποίησιν της τέχνης. Πρώτος εκ των τεχνιτών του Καταστήματός μου όστις μετέβη χάριν της τέχνης εις Παρισίους ήτο ο κ. Γ. Νικήτας, όστις επανελθών εδίδαξε και άλλους τεχνίτας του Καταστήματός μου, και εκ τούτων τινές πάλιν μετά πάσης προθυμίας ηκολούθησαν την αυτήν οδόν και διά τον αυτόν σκοπόν, ήτοι χάριν τελειοποιήσεως της τέχνης».


* Νέος εξοπλισμός


Το 1858 ο Σ. Παυλίδης αγοράζει τον απαραίτητο εξοπλισμό για τη βελτίωση της σοκολάτας και το 1859 κάνει την εμφάνισή της η ιστορική πλέον σοκολάτα «Υγείας», που άμα τη εμφανίσει της κέρδισε και το χάλκινο βραβείο στην Πανελλήνια Εκθεση Γεωργικών και Βιομηχανικών Προϊόντων, που θεσμοθέτησε τότε ο Ε. Ζάππας.


Υστερα από 13 χρόνια, το 1871, ο εξοπλισμός ανανεώνεται και πάλι και το Γλυκισματοποιείο χρησιμοποιεί το πρώτο ατμοκίνητο μηχάνημα παρασκευής σοκολάτας. Ο απόγονός του Δημ. Παυλίδης περιγράφει: «Το γεγονός εθεωρήθη ως μέγα και ο αθηναϊκός λαός συνωστιζόταν σε ατέλειωτες ουρές μπροστά στο εργαστήριο για να θαυμάσει ή να… τρομάξει με την ατμομηχανή» («Η σοκολάτα μας», τεύχος 2, Μάιος 1961, από το «Η Σοκολάτα» της Μυρ. Ακοτάντη, εκδόσεις Τροχαλία).


Και το 1876 ο ιδρυτής καταγράφει με υπερηφάνεια ότι «ετιμήθη αυτό το κατάστημά μου με δύο πολύτιμα παράσημα, οίον παρά του Μ. Αυτοκράτορος της Αυστρίας, τον Σταυρόν των ιπποτών του υψηλοτάτου τάγματος του Φραγκίσκου Ιωσήφ. Ετερον δε παρά του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου, τον Αργυρούν Σταυρόν του Σωτήρος». Και όλα αυτά για τη βιοτεχνική καινοτομία της τότε ελληνικής αγοράς, τη σοκολάτα! Την ίδια όμως χρονιά θεμελιώνεται και το εργοστάσιο της οδού Πειραιώς.


Το 1920 στο τιμόνι της εταιρείας βρίσκεται ο Αλέξανδρος Παυλίδης. Σε αυτόν οφείλονται η ανακαίνιση και ο εκσυγχρονισμός της σοκολατοβιομηχανίας Παυλίδη, της οδού Πειραιώς, αναδεικνύοντας το εργοστάσιο σε πρότυπη βιομηχανική μονάδα της εποχής. Ο πρόωρος θάνατος του Αλ. Παυλίδη, σημαντικής φυσιογνωμίας του επιχειρηματικού κόσμου της εποχής, θεωρήθηκε σοβαρή απώλεια ­ πέθανε σε ηλικία 54 ετών. Και τότε τη διοίκηση της επιχείρησης ανέλαβε η σύζυγός του Ελένη Παυλίδη, η οποία και μετασχηματίζει την επιχείρηση σε ανώνυμη εταιρεία.


Μετά το 1926 αρχίζουν πλέον να εμφανίζονται στην ελληνική αγορά και άλλες βιομηχανίες ανταγωνίστριες της Παυλίδης. Στη διάρκεια της κατοχής το εργοστάσιο επιτάσσεται από τον γερμανικό στρατό κατοχής, για λογαριασμό του οποίου παράγει μαρμελάδες και φαρμακευτικά είδη. Η μεταπολεμική ανάπτυξη της ελληνικής αγοράς αλλά και γενικότερα της οικονομίας αποτελεί ένα ευνοϊκό περιβάλλον για μια αντίστοιχη εξέλιξη.


* Μετά την κατοχή


Το τελευταίο μέλος της οικογένειας που ανέλαβε τη διοίκηση της επιχείρησης ήταν ο Δημήτριος Α. Παυλίδης, στο ενεργητικό του οποίου ανήκει η ανέγερση του κτιρίου της οδού Αιόλου αμέσως μετά την κατοχή, όταν για ένα διάστημα το εργοστάσιο παρέμεινε κλειστό λόγω έλλειψης πρώτων υλών. Επίσης προχώρησε στην επέκταση του χώρου του εργοστασίου της οδού Πειραιώς και στη δημιουργία της μονάδας στα Οινόφυτα της Βοιωτίας. Βεβαίως ανανέωσε τον μηχανολογικό εξοπλισμό και ανέπτυξε τις πωλήσεις της εταιρείας προχωρώντας σε εξαγωγές και στην παραγωγή νέων προϊόντων. Μάλιστα τον Ιούλιο του 1974 η εταιρεία εισήχθη στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών. Ο Γ. Παυλίδης πέθανε το 1986 και ως το 1988, που η ιστορικότερη ελληνική «γλυκιά» βιομηχανία πέρασε στον ελβετικό όμιλο Jacobs Suchard, έναν από τους μεγαλύτερους πολυεθνικούς ομίλους ζαχαρωδών, σοκολάτας και καφέ στην παγκόσμια αγορά, την προεδρία της επιχείρησης κατείχαν διαδοχικά η Ασπασία Α. Παυλίδη και ο Γεώργιος Ξ. Παυλίδης.


Η Jacobs Suchard διαθέτει επίσης μεγάλη και εντυπωσιακή ιστορία αφού η δημιουργία της χρονολογείται από το 1825 και το 1993 συγχωνεύθηκε με την Kraft General Foods Europe. Ετσι δημιουργήθηκε ο όμιλος Kraft Jacobs Suchard, που αποτελεί σήμερα τον μητρικό όμιλο της Jacobs Suchard – Παυλίδης ΑΕ, ο ευρωπαϊκός βραχίονας του ομίλου Kraft Foods, που αποτελεί τον δεύτερο σε μέγεθος όμιλο παγκοσμίως στον τομέα των τροφίμων και ανήκει με τη σειρά του στη Philip Morris Companies Inc. Η Kraft Jacobs Suchard δραστηριοποιείται μεταξύ των άλλων στην παραγωγή καφέ, ζαχαρωδών προϊόντων και τυριών.


* Η χρηματιστηριακή πορεία


Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι από το 1988 ως και πρόσφατα η εταιρεία έζησε δύο χρηματιστηριακά «θρίλερ» (υποθέσεις Φωτιάδη και Marfin), φυσικά «αναίμακτα», δεδομένου ότι στο Χρηματιστήριο είναι σε διασπορά ως και σήμερα μόνο οι προνομιούχες μετοχές της. Στη διάρκεια του 1997 οι πωλήσεις της εταιρείας ήταν 16,35 δισ. δρχ. ενώ πέρυσι, το 1998, ανήλθαν στα 18,18 δισ. δρχ. και τα κέρδη της στο 1,5 δισ. δρχ.


Το «Γλυκισματοποιείον Σ. Παυλίδου και Συν» με τη σοκολάτα «Υγείας», η Παυλίδης ΑΕ και η Jacobs Suchard Παυλίδης ΑΕ δεν αποτελούν παρά τρεις ιστορικές περιόδους της αρχαιότερης εν λειτουργία σήμερα επιχείρησης της ελληνικής αγοράς που διαβαίνει τα όρια του 20ού αιώνα, ως θυγατρική πλέον ενός εκ των μεγαλυτέρων πολυεθνικών ομίλων του κόσμου.


Σίγουρα ο Σπυρίδων Παυλίδης δεν θα μπορούσε να το είχε φαντασθεί…