» Θα επιστρέψουμε στη στρατευμένη τέχνη »
«Κάθε φορά που κάνω μια έκθεση ονειρεύομαι» λέει ο Ελβετός Χάραλντ Ζέεμαν και μια γρήγορη ματιά στις ως σήμερα προτάσεις του το επιβεβαιώνει. Είναι ο εμπνευστής της ιστορικής σήμερα έκθεσης «Οταν οι συμπεριφορές γίνονται τέχνη», την οποία διοργάνωσε το 1969 προτείνοντας καλλιτέχνες όπως ο Γερμανός Γιόζεφ Μπόις. Ηταν ο ριζοσπαστικός επιμελητής της 5ης Ντοκουμέντα του Κάσελ, ο δημιουργός ενός πειραματικού «Μουσείου εμμονών» το 1973, αλλά και ο διευθυντής το 1999 της Μπιενάλε της Βενετίας, της τελευταίας για τον 20ό αιώνα. Ο 68χρονος σήμερα «γκουρού» της σύγχρονης τέχνης είναι διευθυντής και της πρώτης Μπιενάλε του 21ου αιώνα, η οποία αρχίζει στις 10 Ιουνίου στην ιταλική πόλη. «Platea dell’ Umanita» («Σκηνή της ανθρωπότητας») ο τίτλος της μεγάλης διεθνούς έκθεσης, για την οποία επέλεξε καλλιτέχνες της νεότερης κυρίως γενιάς αλλά και δημιουργούς καθιερωμένους, όπως ο Ρίτσαρντ Σέρα, ο Μπιλ Βαϊόλα, ο Γκέρχαρντ Ρίχτερ. Από τις καινοτομίες της εφετινής διοργάνωσης, στην οποία κυριαρχεί και πάλι το βίντεο, είναι η ανάθεση έργων τέχνης σε σκηνοθέτες του κινηματογράφου, όπως η Βελγίδα Σαντάλ Ακερμάν, ο Καναδός Ατόμ Εγκογιάν και ο Ιρανός Αμπάς Κιαροστάμι. Λίγες εβδομάδες πριν από την επίσημη έναρξη της Μπιενάλε ο Χάραλντ Ζέεμαν προσδιορίζει στο «Βήμα» τα χαρακτηριστικά του νέου προσώπου της.
Τι επιδιώκει ένας διευθυντής της Μπιενάλε της Βενετίας στη δεύτερη θητεία του;
«Μετά το «dAPERTutto» έπρεπε να δοθεί μια ευρύτερη διάσταση. Ετσι επέλεξα τη «Σκηνή της ανθρωπότητας». Οι σύγχρονοι καλλιτέχνες ενδιαφέρονται εκ νέου για την ανθρώπινη συμπεριφορά. Από την άλλη, δεν υπάρχει πλέον η διαμάχη ανάμεσα στα στυλ, ανάμεσα στην παραστατική και στην αφηρημένη τέχνη. Σκέφτηκα λοιπόν πως για την πρώτη Μπιενάλε του 21ου αιώνα πρέπει να επιστρέψουμε σε περιόδους όπου η τέχνη ήταν πραγματικά ουτοπική. Το καταδεικνύω αυτό με την επιλογή του έργου του Μπόις «Το τέλος του 20ού αιώνα» ως έργου-κλειδί της εφετινής διοργάνωσης. Το έργο αυτό είναι η προγραμματική μου δήλωση».
Μπορείτε να μας την εξηγήσετε;
«Κοιτάξτε, πρέπει να επισημάνουμε ότι τελειώσαμε πια με τον 20ό αιώνα. Η ουτοπία που κυνηγούσε ο Μπόις μέσα από το έργο του (σ.σ.: ήταν αυτός που συνέλαβε την ιδέα της «κοινωνικής γλυπτικής») δεν υλοποιήθηκε. Τώρα πρέπει να βρούμε μια νέα ουτοπία. Μόνο που δεν πρέπει να προσπαθήσουμε να την κάνουμε πράξη. Μια τέτοια προσπάθεια οδηγεί στη δικτατορία».
Είναι σαν να πιάνετε ξανά το νήμα από την ιστορική σας έκθεση του 1969…
«Μόνο που στα τέλη της δεκαετίας του ’60 ζούσαμε την τελευταία επανάσταση του 20ού αιώνα. Και δεν αναφέρομαι μόνο στην εμφάνιση της εννοιολογικής τέχνης. Εμπαινε ένα ερωτηματικό κάτω από όλες τις μορφές έκφρασης. Δεν γίνονται σήμερα επαναστάσεις».
Ποιος είναι δηλαδή ο στόχος μιας Μπιενάλε;
«Να προτείνει νέες δυνατότητες. Στην αντίθετη περίπτωση καταλήγει ένα είδος φόρου τιμής σε μεγάλους καλλιτέχνες».
Παρουσιάζετε ωστόσο στη διεθνή έκθεση και έργα καλλιτεχνών της παλαιότερης γενιάς…
«Πρόκειται για ένα είδος στρατηγικής. Η Μπιενάλε της Βενετίας έχει το δικαίωμα να στρέψει πίσω το βλέμμα της για να προχωρήσει ακόμη περισσότερο μπροστά. Ολοι λένε πως σύντομα κάτι νέο θα εκραγεί. Εμείς πρέπει να προετοιμάσουμε το έδαφος. Είναι εντυπωσιακό ότι ενώ όλοι μιλούν για παγκοσμιοποίηση, διαπιστώνεται στην τέχνη μια συνάφεια ανάμεσα στην εντοπιότητα και στην τάση προς οικουμενικότητα. Αυτό πιστεύω ότι θα οδηγήσει σε μια καινούργια επανάσταση ουμανιστικού χαρακτήρα, σε μια τέχνη κοινωνικά στρατευμένη. Είναι λογικό λοιπόν να επανεξετάζουμε τους διάφορους τρόπους έκφρασης για να παρακολουθούμε τις εξελίξεις».
Θεωρείτε ότι το πετύχατε ως έναν βαθμό στη διάρκεια της πρώτης θητείας σας;
«Το σίγουρο είναι ότι ανανεώθηκε το ενδιαφέρον για τη Βενετία. Τα προηγούμενα χρόνια ήταν πάντοτε η Ντοκουμέντα του Κάσελ που συγκέντρωνε την προσοχή. Η Βενετία ακολουθούσε. Τώρα νομίζω ότι, αν και γηρασμένη, στέκεται απέναντι σε όλες τις νέες Μπιενάλε σαν συνομήλικη».
Υπάρχει κάποια εθνικότητα που «κυριαρχεί» εφέτος;
«Το 1999 ανακαλύψαμε τους Κινέζους. Εφέτος δεν υπάρχει ένας εθνικός χαρακτήρας. Εχουμε όμως αρκετούς καλλιτέχνες από τη Φινλανδία, την Ουκρανία, την Εσθονία. Ο ρόλος της Μπιενάλε είναι να καταδεικνύει τις μελλοντικές πηγές δημιουργίας».
«Βρίσκω πιο ενδιαφέροντες τους αλβανούς από τους έλληνες καλλιτέχνες»
Η χώρα μας στην 49η Μπιενάλε της Βενετίας εκπροσωπείται, όπως πάντα, από το εθνικό μας περίπτερο. Η επίτροπος της Ελλάδας κυρία Λίνα Τσίκουτα επέλεξε για την ελληνική συμμετοχή τον Νίκο Ναυρίδη, την Ερση Χατζηαργυρού και τον Ηλία Παπαηλιάκη. Ωστόσο για τη μεγάλη Διεθνή Εκθεση, που αποτελεί το κεντρικό γεγονός της Μπιενάλε, ο Χάραλντ Ζέεμαν δεν κατέληξε σε έλληνα καλλιτέχνη.
Πώς επιλέγετε τους καλλιτέχνες;
«Αναπόφευκτα, εξαρτάται και από το πού μπορώ να πάω στο διάστημα των έξι μηνών που έχω στη διάθεσή μου. Ξεκινώ όμως από τους ίδιους τους καλλιτέχνες και όχι από την εθνικότητα. Δεν με ενδιαφέρει η εθνικότητα σε μια διεθνή έκθεση».
Δεν ανακαλύψατε λοιπόν εφέτος κανέναν ενδιαφέροντα έλληνα καλλιτέχνη;
«Οχι. Βρίσκω πιο ενδιαφέροντες τους Αλβανούς από τους Ελληνες». (Σ.σ.: Στη διεθνή έκθεση μετέχει ο 27χρονος Ανρί Σάλα από τα Τίρανα.)
Ταξιδέψατε στην Ελλάδα;
«Οχι. Οι έλληνες καλλιτέχνες ημι-κονστρουκτιβιστές κτλ., κτλ. δεν βρίσκονται μέσα στο πνεύμα της κεντρικής έκθεσης. Αυτό δεν σημαίνει ότι αποκλείονται ως καλλιτέχνες».
Η 49η Μπιενάλε της Βενετίας εγκαινιάζεται στις 10 Ιουνίου. Στη διεθνή έκθεση τέχνης παίρνουν μέρος 122 καλλιτέχνες. Επιπλέον, συμμετέχουν με δικό τους περίπτερο 31 χώρες, ενώ 19 είναι εκείνες που θα εκπροσωπηθούν χωρίς δική τους στέγη. Ως τις 4 Νοεμβρίου.
