Αποστολές στην Ελλάδα

Από τους φωτογράφους που ταξίδεψαν στον ελληνικό χώρο για λογαριασμό των Αρχείων του Πλανήτη του Albert Kahn, ο Stephane Passet και ο Fernand Cuville υπογράφουν τις περισσότερες αυτοχρωμικές φωτογραφίες. Προτού μιλήσουμε όμως για αυτούς τους δύο φωτογράφους, ας δούμε συνοπτικά τις αποστολές στην Ελλάδα.

Ο υπεύθυνος των κινηματογραφικών και φωτογραφικών εργαστηριών του Αλμπέρ Καν Auguste Léon και ο γεωγράφος Jean Brunhes κατά τη διάρκεια της αποστολής τους στη Σερβία περνούν και μένουν στη Θεσσαλονίκη από τις 13 ως τις 15 Μαΐου του 1913· επισκέπτονται την πόλη και τα περίχωρά της. Εν συνεχεία επιστρέφουν και πάλι στη Σερβία.

Ο Στεφάν Πασέ, μετά το πέρας της αποστολής του στην Κίνα και στη Μογγολία φωτογραφίζει και καταγράφει με τον κινηματογραφικό φακό του τη Θεσσαλονίκη και το Αγιον Ορος, από τις 30 Αυγούστου ως τις 16 Σεπτεμβρίου του 1913. Εν συνεχεία φεύγει για το Μελένικο και τις γύρω περιοχές.

Μετά από μια αποστολή στην Ιταλία ο Auguste Léon και ο Jean Brunhes έρχονται στην Ελλάδα, όπου και παραμένουν από τις 3 ως τις 14 Οκτωβρίου του 1913. Επισκέπτονται την Κέρκυρα, την Αθήνα, τους Δελφούς, την Κόρινθο. Συνεχίζουν το ταξίδι τους στην Αλβανία.

Στο Μουσείο Albert-Kahn υπάρχουν φωτογραφικές πλάκες χρονολογημένες το 1914 και πρόκειται για φωτογραφήσεις του Auguste Léon στην Κέρκυρα.

Ο Φερνάν Κυβίλ φθάνει στη Θεσσαλονίκη στις 6 Σεπτεμβρίου του 1918 και ολόκληρο τον πρώτο μήνα της αποστολής του τον περνάει στο Αγιον Ορος. Στη συνέχεια επιστρέφει στο μέτωπο του πολέμου. Την ίδια χρονιά ο Léon Busy περνάει από τη Θεσσαλονίκη.

Ο τελευταίος φωτογράφος που πηγαίνει στην Ελλάδα για λογαριασμό των Αρχείων του Πλανήτη του Αλμπέρ Καν είναι ο Georges Chevalier, από τις 8 Ιουνίου ως τις 14 Ιουλίου του 1927. Μένει 14 ημέρες στην Κρήτη, έπειτα πηγαίνει στις Μυκήνες, στην Τίρυνθα, στη Δήλο, στη Μύκονο και τέλος επιστρέφει στην Αθήνα.

Ο Στεφάν Πασέ γεννήθηκε στις 17 Δεκεμβρίου του 1875 στην πόλη Τιερ της Κεντρικής Γαλλίας. Στα είκοσί του χρόνια κατατάσσεται στο στρατό, στον οποίο και παραμένει ως το 1910, οπότε εγκαθίσταται στο Παρίσι. Το 1912 προσλαμβάνεται από τον τραπεζίτη Αλμπέρ Καν με σκοπό να εργασθεί για την πραγματοποίηση των Αρχείων του Πλανήτη, μια καταγραφή που είχε ξεκινήσει το 1909 με σκοπό να διατηρήσει χάρη στη φωτογραφία και τον κινηματογράφο «πλευρές, τρόπους και διαδικασίες της ανθρώπινης δραστηριότητας που η μοιραία εξαφάνισή τους είναι πλέον ζήτημα χρόνου».

Δεν γνωρίζουμε τι οδήγησε τον Στεφάν Πασέ στο επάγγελμα του φωτογράφου αλλά η εργασία του, όσο διάστημα ήταν στην υπηρεσία του Αλμπέρ Καν, δείχνει ένα πραγματικό ταλέντο στον χειρισμό τόσο της φωτογραφικής μηχανής όσο και της μηχανής κινηματογραφικής λήψης. Απεσταλμένος πρώτα στην Ασία, κατόπιν στη Βόρεια Αφρική και στη συνέχεια στη Θεσσαλονίκη, όπου καταγράφει με τον φακό του σκηνές από τα στρατόπεδα των προσφύγων της Μακεδονίας. Από εκεί φεύγει για το Αγιον Ορος. Υστερα έχουν σειρά η Βουλγαρία και η Ινδία, προτού γυρίσει πίσω στον στρατό το 1914, λόγω του Α´ Παγκοσμίου Πολέμου. Από το 1919 ως και το 1929 διακόπτει το συμβόλαιό του με τον Αλμπέρ Καν. Για τη δεκαετία αυτή το μόνο που γνωρίζουμε είναι ότι έκανε δύο ταινίες τρισδιάστατες. Επιστρέφει στα Αρχεία του Πλανήτη και ξαναβρίσκει τη θέση του το 1923, αλλά η οικονομική καταστροφή του μαικήνα


-τραπεζίτη τον αναγκάζει να σταματήσει το 1930.

Ο Φερνάν Κυβίλ γεννήθηκε στο Μπορντό το 1887 και πέθανε το 1927. Δεν γνώρισε λοιπόν την πτώχευση της τράπεζας του Αλμπέρ Καν. Οπως και για τον συνάδελφό του τον Πασέ, έτσι και γι’ αυτόν δεν γνωρίζουμε ούτε πού ούτε με ποιον τρόπο μυήθηκε στη φωτογραφία. Στον στρατιωτικό φάκελό του αναφέρεται ως «μουσικός» ­ έπαιζε κλαρινέτο. Ενα μόνο είναι βέβαιο: ανήκει στο Τμήμα Φωτογραφίας του Στρατού (SPA), που ιδρύθηκε την άνοιξη του 1915 και στο οποίο απευθύνθηκε ο Αλμπέρ Καν, τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς, για να πάρει την άδεια να φωτογραφίσει με αυτοχρωμίες τη σύρραξη που συνταράζει την Ευρώπη. Ο Κυβίλ εντάσσεται στο φωτογραφικό και κινηματογραφικό τμήμα του στρατού που ιδρύθηκε τον Ιούλιο του 1915 και παράλληλα, από το 1917, εργάζεται για τα Αρχεία του Πλανήτη. Οι αποστολές του περιορίζονται στη Γαλλία, εκτός από το 1918 όπου πηγαίνει στο Αγιον Ορος. Τα 113 αυτόχρωμα που παραδίδει τότε στο φωτογραφικό και κινηματογραφικό τμήμα του στρατού, φυλάσσονται σήμερα στην υπηρεσία φωτογραφικών αρχείων της Πολιτιστικής Κληρονομιάς που βρίσκεται στο Σεν-Συρ.

Τα 441 αυτόχρωμα που βρίσκονται σήμερα στο Μουσείο Albert-Kahn, και πάνω στα οποία έχουν απαθανατιστεί 12 μοναστήρια και δύο σκήτες, αποτελούν την αξιολόγηση της αποστολής του Στεφάν Πασέ και του Φερνάν Κυβίλ στο Αγιον Ορος.


Τα ελληνικά αρχεία

Ο,τι ονομάζεται από την Επιτροπή Αλμπέρ Καν «ελληνικό αρχείο» δεν αντιστοιχεί απόλυτα στην ταξινόμηση που έκανε ο Αλμπέρ Καν επειδή στα 24 χρόνια που διήρκεσαν οι αποστολές τα σύνορα στην περιοχή των Βαλκανίων μεταβλήθηκαν πολλές φορές. Ετσι πρέπει να αναζητήσουμε ντοκουμέντα ελληνικού ενδιαφέροντος όχι μόνο στην κατηγορία «Ελλάδα» αλλά και στις κατηγορίες «Αίγυπτος», «Ιταλία», «Ρωσία», «Τουρκία». Μπορούμε όμως να συνοψίσουμε τα ουσιώδη ελληνικά αρχεία ως εξής:

1. Μάιος 1913, Θεσσαλονίκη (Auguste Léon)

2. Σεπτέμβριος 1913, Θεσσαλονίκη, Αγιον Ορος (Stephane Passet)

3. Οκτώβριος 1913, Κέρκυρα, Αθήνα, Δελφοί, Κόρινθος (Auguste Léon)

4. 1914, Κέρκυρα (Auguste Léon)

5. Σεπτέμβριος 1918, Θεσσαλονίκη, Αγιον Ορος (Fernand Cuville)

6. 1918, Θεσσαλονίκη (Léon Busy)

7. Ιανουάριος 1923, Κασσάνδρεια, Σμύρνη (Camille Sauvageot)

8. Νοέμβριος 1923, Αδριανούπολη (Camille Sauvageot)

9. Ιούλιος, 1927, Αθήνα, Μυκήνες, Τύρινθα, Δήλος, Μύκονος (Georges Chevalier)

10. 1927 (;), Κύπρος.