Την προηγούμενη εβδομάδα συνέβησαν κοσμοϊστορικά γεγονότα στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Μέσα σε μια νύχτα η αμερικανική τράπεζα Lehman Βrothers, με ιστορία 158 ετών, η οποία είχε επιβιώσει στο κραχ του αμερικανικού χρηματιστηρίου το 1929 και στη μεγάλη ύφεση που ακολούθησε, εξαφανίστηκε. Την ίδια εβδομάδα η άλλη μεγάλη αμερικανική επενδυτική τράπεζα Μerrill Lynch εξαγοράστηκε από την Βank of Αmerica για να διασωθεί, ενώ η κορυφαία ασφαλιστική εταιρεία στον κόσμο, η αμερικανική ΑΙG, στην οποία έχουν εναποθέσει τις αποταμιεύσεις και τις ελπίδες τους για μια αξιοπρεπή συνταξιοδότηση εκατομμύρια Αμερικανοί, βρέθηκε ένα βήμα πριν από τη χρεοκοπία.Σώθηκε χάρη σε παρέμβαση της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ (Fed), η οποία στην ουσία την κρατικοποίησε.

Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, η μεγαλύτερη στεγαστική τράπεζα της Βρετανίας, με 23 εκατομμύρια πελάτες, η Ηalifax Βank of Scotland (ΗΒΟS), εξαγοράστηκε από τη Lloyds ΤSΒ αντί πινακίου φακής. Την ίδια στιγμή αμφίβολο είναι το μέλλον άλλων δύο μεγάλων επενδυτικών τραπεζών, της Μorgan Stanley και της Goldman Sachs.

Οι επενδυτικές τράπεζες, οι οποίες προσφέρουν εξειδικευμένες υπηρεσίες σε εταιρείες, όπως αναδοχές εισαγωγών στο χρηματιστήριο, μακροπρόθεσμο δανεισμό με τη χρήση σύγχρονων χρηματοοικονομικών εργαλείων, γνώρισαν μεγάλη και ραγδαία ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια. Ηταν αυτές που πραγματοποιούσαν τα μεγάλα κέρδη και προσέλκυαν τα «καλύτερα μυαλά» που δούλευαν νυχθημερόν για να βρουν νέους τρόπους και προϊόντα που θα παρήγαν ακόμη περισσότερα. Οι αμοιβές τους όχι μόνο ήταν υψηλές αλλά και συνδέονταν με την κερδοφορία.

Με την εξαγορά της Βear Stearns από την JΡ Μorgan, τη χρεοκοπία της Lehman Βrothers και την εξαγορά της Μerrill Lynch ο κλάδος αποσυντέθηκε. Τα προβλήματα όμως δεν σταματούν εκεί. Μπορεί οι επενδυτικές τράπεζες να έκλεισαν, να εξαγοράστηκαν ή να χαροπαλεύουν, τα προϊόντα όμως που δημιούργησαν έχουν μολύνει όλο το τραπεζικό σύστημα και κανένας δεν γνωρίζει πού ακριβώς βρίσκονται. Το γεγονός αυτό έχει κάνει καχύποπτους τους τραπεζίτες και διστάζει ο ένας να δανείσει τον άλλο, μη γνωρίζοντας τι μπορεί να κρύβει στα βιβλία του.

Στον τραπεζικό κόσμο η εμπιστοσύνη αποδείχθηκε το πιο πολύτιμο πράγμα. Το τραπεζικό σύστημα έχει κτιστεί πάνω σε σχέσεις εμπιστοσύνης. Στην περίπτωση της Lehman Βrothers, της Μerrill Lynch και της ΗΒΟS, δεν ήταν τα περιουσιακά τους στοιχεία, οι καταθέσεις ή οι χορηγήσεις που τις έκαναν μεγάλες. Ηταν η εμπιστοσύνη του κοινού και των άλλων τραπεζών να τις δανείζουν. Από τη στιγμή λοιπόν που αυτή η σχέση εμπιστοσύνης διερράγη, το τέλος ήλθε απίστευτα γρήγορα. Μέσα σε μία εβδομάδα τρισεκατομμύρια δολάρια εξαφανίστηκαν ή άλλαξαν χέρια και ο τραπεζικός κλάδος αλλάζει μορφή.

Οι συνέπειες αυτής της αλλαγής όμως δεν έχουν γίνει ακόμη αισθητές. Μια ισχυρή οικονομία εξαρτάται από ένα υγιές τραπεζικό σύστημα για τη χρηματοδότηση των πάσης φύσεως οικονομικών δραστηριοτήτων, είτε αυτές αφορούν επιχειρήσεις είτε ιδιώτες. Καλώς ή κακώς χρησιμοποιούνται δάνεια για την έναρξη και την ανάπτυξη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, για την αγορά σπιτιών, εξοπλισμού, αυτοκινήτων κτλ. Αν λείψουν τα δάνεια από την οικονομία, λένε οι τραπεζίτες, είναι σαν να λείπει το λιπαντικό από τη μηχανή. Κάποιο γρανάζι θα κολλήσει και η μηχανή θα κινηθεί πιο αργά.

Και σήμερα όλοι ανησυχούν ότι η πιστωτική κρίση, δηλαδή η κρίση εμπιστοσύνης στο τραπεζικό σύστημα, θα ενταθεί. Οι υψηλές ζημιές που καταγράφουν οι επενδυτικές τράπεζες και τα προϊόντα που έχουν διασπείρει στο σύστημα έχουν μολύνει και έχουν πλήξει την κεφαλαιακή επάρκεια πολλών τραπεζών. Χρειάζονται κεφάλαια για την ενίσχυσή τους, το οποία όμως κανείς δεν είναι διατεθειμένος να βάλει. Το σχέδιο για τη σωτηρία των αμερικανικών τραπεζών που προωθεί η κυβέρνηση των ΗΠΑ κρίνεται ότι δεν αρκεί.

Οι τράπεζες παγκοσμίως και στην Ελλάδα δεν έχουν άλλη επιλογή παρά να περιορίσουν τον δανεισμό. Αυτό σημαίνει λιγότερα δάνεια – είτε στεγαστικά είτε για αυτοκίνητα είτε για επιχειρήσεις-, κάτι που θα οδηγήσει τις οικονομίες μαζί και την ελληνική σε επιβράδυνση. Αν μάλιστα η υποχώρηση της ανάπτυξης παραταθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, ίσως να οδηγήσει σε ύφεση. Μπορεί οι ελληνικές τράπεζες να έχουν μηδαμινή έκθεση σε προϊόντα, μετοχές ή ομόλογα των επενδυτικών τραπεζών, δεν μπορούν όμως να βρίσκουν εύκολο και φθηνό χρήμα όπως στο παρελθόν. Ως εκ τούτου, δεν μπορούν να στηρίζουν την ανάπτυξη όπως τα προηγούμενα χρόνια με τα στεγαστικά, καταναλωτικά και επιχειρηματικά δάνεια.