Από την επομένη των τελευταίων εκλογών και με βάση τις δημοσκοπήσεις πολλοί προβλέπουν το τέλος του «Δικομματισμού». Κάποιοι τον «ξορκίζουν» και καθημερινά διατυπώνονται σενάρια για τη «διαδοχή»
του… με αποκλεισμό των συνεργασιών! Ο «Δικομματισμός», στον οποίο οφείλουμε την πολιτική σταθερότητα για 34 χρόνια- τη μακροβιότερη του κοινοβουλευτισμού από το 1844-, έχει τη «δική του ιστο
ρία». Η αφήγηση και η υπενθύμιση αυτής της ιστορίας με το ανάγνωσμα που άρχισε την περασμένη Κυριακή- και θα συνεχισθεί τις επόμενες ημέρες- προσφέρουν μιαν άλλη οπτική των πολιτικών εξελίξεων.
Για τον Σοφοκλή Βενιζέλο είναι δύσκολο να καταγραφεί με ακρίβεια η ιδεολογική του ταυτότητα. Εκινείτο, σχεδόν πάντα, στον χώρο του Κέντρου, αλλά με ευκολία συνεργαζόταν και προς τα δεξιά και προς τα αριστερά. Ανάλωσε τον χρόνο, την πολιτική οξυδέρκεια και τη δραστηριότητά του σε παρασκηνιακές πρωτοβουλίες και στο παιγνίδι των διασπάσεων και ανασυγκολλήσεων του Κόμματος των Φιλελευθέρων. Δεν είχε, τις περισσότερες φορές, ως κίνητρο προσωπικές ηγετικές φιλοδοξίες, αλλά το συμφέρον της χώρας, όπως αυτός το εννοούσε…

Ο Σοφοκλής Βενιζέλος γεννήθηκε στα Χανιά το 1894 και έζησε τα πρώτα του χρόνια υπό την σκιά του Μεγάλου πατέρα του, του Εθνάρχη Ελευθερίου Βενιζέλου. Ισως αυτή η «βαριά σκιά» τον οδήγησε μακράν της πολιτικής, στη Σχολή Ευελπίδων. Θα μετάσχει, ως αξιωματικός, στους Βαλκανικούς Πολέμους, στον Α Δ Παγκόσμιο Πόλεμο και στη Μικρασιατική Εκστρατεία.

Το 1920, μετά την επικράτηση των βασιλικών, θα παραιτηθεί και θα εκλεγεί βουλευτής Χανίων. Το 1930 θα επανέλθει στον Στρατό και θα υπηρετήσει στο Παρίσι, ως στρατιωτικός ακόλουθος, ως τον θάνατο του πατέρα του το 1936. Θα επιστρέψει και θα μετάσχει στην τριμελή Διοικούσα Επιτροπή του Κόμματος των Φιλελευθέρων.

Το 1936, όταν ο Μεταξάς έγινε πρωθυπουργός, σε συνεννόηση με τον βασιλιά, πρότεινε στον Βενιζέλο την αντιπροεδρία. Δέχθηκε υπό τρεις όρους: Να επανέλθουν στο στράτευμα οι απότακτοι δημοκρατικοί αξιωματικοί, την αναστολή των συνταγματικών ελευθεριών για έναν χρόνο, την κατάρτιση Συντάγματος και τον ορισμό ημερομηνίας εκλογών οι οποίες θα ανεδείκνυαν συντακτική συνέλευση. Ο Μεταξάς συμφώνησε, αλλά τελικά αθέτησε τη συμφωνία και κήρυξε τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου. Εγινε και δεύτερη προσπάθεια «προσεταιρισμού του» στη δικτατορική κυβέρνηση Μεταξά από τον ιδιοκτήτη της «Καθημερινής» Γεώργιο Βλάχο. Του προσφέρθηκε και τότε η αντιπροεδρία. Ο Σοφοκλής Βενιζέλος αρνήθηκε και αφού τήρησε για ένα διάστημα τακτική αναμονής, εστράφη από το εξωτερικό (που συνήθιζε να φεύγει αμέσως μετά κάποια κρίση ή διαφωνία) εναντίον του Μεταξά.

Κατά την Κατοχή θα βρεθεί στην Αίγυπτο. Θα ορκιστεί υπουργός Ναυτικών στην εξόριστη κυβέρνηση του Τσουδερού και τον Απρίλιο του 1943 θα διαδεχθεί τον Τσουδερό στην πρωθυπουργία. Λίγες θα είναι οι μέρες του. Θα τον διαδεχθεί ο Γεώργιος Παπανδρέου.

Μετά τον πόλεμο διαφώνησε με τον τότε αρχηγό των Φιλελευθέρων Θεμιστοκλή Σοφούλη, αποχώρησε και ίδρυσε, τον Φεβρουάριο 1946, το κόμμα των Βενιζελικών Φιλελευθέρων. Στις εκλογές του 1946 θα συνεργαστεί με τον Γεώργιο Παπανδρέου και τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο. Θα συνεργαστεί με την κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος υπό τον Κωνσταντίνο Τσαλδάρη και όταν ο Σοφούλης θα γίνει πρωθυπουργός, το 1947, θα έλθει σε συμφωνία μαζί του, θα διαλύσει το κόμμα του και θα αναλάβει υπαρχηγός και κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος των Φιλελευθέρων. Μετά τον θάνατο του Σοφούλη, τον Ιούνιο 1949, θα αναλάβει την ηγεσία του κόμματος που ίδρυσε ο πατέρας του.

Στην επιστολή προς τον Βενιζέλο, που προαναφέραμε, ο Πλαστήρας επιμένει ότι η συγχώνευση με το Κόμμα των Φιλελευθέρων ήταν λάθος και το συνδέει με τον δεύτερο γύρο του Εμφυλίου. Του γράφει: «Ενθυμείσαι όταν έφθασα εις την Θεσσαλονίκην και σε έπεισα να αποφύγης την καταστροφικήν συγχώνευσιν, αλλά δυστυχώς το μοιραίον επήλθε με τας γνωστάς συνεπείας, της επεκτάσεως του εμφυλίου πολέμου… Επηκολούθησε κάποια στιγμή εκλάμψεως και εφάνης σαν να ήθελες να επανορθώσης το μέγα κακόν του οποίου έφερες την ευθύνην. Και σε εβοήθησα με όλην μου την δύναμιν, αλλά δυστυχώς εκάμφθης την τελευταίαν στιγμήν που επρόκειτο να κερδίσης την νίκην και ν΄ απαλλάξης τον τόπον από την περαιτέρω αιματοχυσίαν».

Η επιστολή θα κλείσει με δικαιολογημένο παράπονο:

«Και τώρα καταλογίζω σε βάρος σου και το ζήτημα του διαβατηρίου μου… Θα ενθυμούμαι πάντα με πικρίαν την παράλειψιν να αναλάβης και να θεωρήσης ως ζήτημα τιμής την χορήγησιν του υποσχεθέντος διαβατηρίου, έπειτα μάλιστα από τις διαβεβαιώσεις που σου έδωσα, ότι η μετάβασίς μου εις Αμερικήν δεν θα έδιδε καμμίαν αφορμήν αναμίξεως εις την πολιτικήν και ότι θα με απησχόλουν ζητήματα ιδιωτικής μόνον φύσεως. Δεν έπρεπε επ΄ ουδενί λόγω να γίνη ανεκτόν ότι ο Πλαστήρας ημπορούσε να σκεφθή να κάμη κακόν εις τον τόπον και μάλιστα να θεωρηθή ως συνοδοιπορών με τον κομμουνισμόν»!

Το διαβατήριο δόθηκε, τελικά, μετά έξι μήνες από την ημερομηνία αίτησής του! Λέει πολλά όμως η συμπεριφορά του Βενιζέλου και δεν αποκλείεται να είχε ως αφετηρία τις πληροφορίες, που επιβεβαιώθηκαν, ότι οι Αμερικανοί είχαν επιλέξει τον Πλαστήρα για πρωθυπουργό…

Πρωτοβουλίες Σβώλου
Την πρωτοβουλία για συνεργασία των δημοκρατικών δυνάμεων, που εγκατέλειψε ο Πλαστήρας, θα συνεχίσει ο Αλέξανδρος Σβώλος. Εναν μήνα πριν από τις εκλογές της 5ης Μαρτίου 1950 συγκροτείται η Δημοκρατική Παράταξη από τη Δημοκρατική Παράταξη των Αριστερών Δημοκρατών (Ιωάννης Σοφιανόπουλος), το ΣΚ- ΕΛΔ (Αλέξανδρος Σβώλος- Ηλίας Τσιριμώκος) και το κόμμα των Αριστερών Φιλελευθέρων (Γρηγοριάδης- Χατζήμπεης).

Ο Αλέξανδρος Σβώλος διεκήρυσσε την ανάγκη Δημοκρατικού Συναγερμού… Δεν είχε ακόμη γεννηθεί ο Ελληνικός Συναγερμός του Παπάγου, αλλά είχε προηγηθεί ο Συναγερμός του Ντε Γκωλ.

Ο Σβώλος δεν είχε αποκρύψει τη φιλοδοξία του να ηγηθεί ο ίδιος του Δημοκρατικού Συναγερμού. Κατανοούσε όμως ότι θα έπρεπε να αναζητηθεί ένα «τρίτο πρόσωπο», το οποίο να γινόταν αποδεκτό και από τα συντηρητικότερα στρώματα των ψηφοφόρων.

Ως ιδανικό «τρίτο πρόσωπο» επελέγη ο Πλαστήρας, ο οποίος δεν μπορούσε να «διαβληθεί» ως αριστερός και δεν είχε, όπως ο Σοφοκλής Βενιζέλος, το «παρελθόν» της κυβερνητικής συνεργασίας με το Λαϊκό Κόμμα.

Ο Πλαστήρας αρνείται τη συνεργασία με τη Δημοκρατική Παράταξη. Οπως εξηγεί σε επιστολή προς τον Πυρομάγλου- αναφέρεται προηγουμένως- δεν ήθελε να δώσει αφορμή στη Δεξιά να τον κατηγορήσει για «συνοδοιπόρο», μάλλον να δώσει πρόσθετα απτά επιχειρήματα στον Τύπο και στα κόμματα της Δεξιάς που είχαν αρχίσει εκστρατεία ταύτισής του με τους κομμουνιστές. Η Δημοκρατική Παράταξη, μετά την άρνηση του Πλαστήρα, απέκλεισε και τη συνεργασία με το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδος του Ιωάννη Πασαλίδη (μετέπειτα πρόεδρος της ΕΔΑ), επειδή ανήκε στον πολιτικό συνασπισμό του ΕΑΜ…

Τα πριν το 1950
Οι εκλογές της 5ης Μαρτίου 1950 δεν μπορούν να αποσυνδεθούν από την προηγούμενη τετραετία, την πλέον δραματική στη μεταπολεμική ιστορία της χώρας, της οποίας οι συνέπειες φθάνουν ως τη δικτατορία του 1967.

Οι εμφύλιες συγκρούσεις που άρχισαν τα τελευταία χρόνια της Κατοχής και κορυφώθηκαν τη διετία 1947-49 δίχασαν τον ελληνικό λαό, άφησαν στα πεδία των μαχών χιλιάδες νεκρούς, γέμισαν τα ξερονήσια και τις φυλακές με δεκάδες χιλιάδες αριστερούς και άνοιξαν τον δρόμο για τη μετατροπή της χώρας σε προτεκτοράτο των Ηνωμένων Πολιτειών, με άμεση και προκλητική παρέμβαση στις πολιτικές εξελίξεις…

Με γενικές πινελιές η εικόνα της χώρας πριν από τις εκλογές του 1950, τις δεύτερες μετά την απελευθέρωση από τη γερμανική κατοχή και τις πρώτες μετά το τέλος του Εμφυλίου:

▅ Χιλιάδες χωριά και μεγάλα τμήματα πόλεων κείτονταν σε ερείπια.

▅ Επτακόσιες χιλιάδες και πλέον άτομα εγκατέλειψαν, κυρίως, τα χωριά για να αναζητήσουν τρόπους επιβίωσης στα αστικά κέντρα, κυρίως στην Αθήνα, και να προστατευθούν από τους διωγμούς της Χωροφυλακής και των ΤΕΑ.

▅ Εκτός από τους φυλακισμένους και εξορίστους, περίπου 60.000 αξιωματικοί και στρατιώτες του Δημοκρατικού Στρατού και 28.000 παιδιά κατέφυγαν, μετά την ήττα, σε Ανατολικές χώρες, όπου εγκαταστάθηκε και η ηγεσία του ΚΚΕ.

▅ Το ένα τρίτο του πληθυσμού2.500.000 άτομα- είχε ανάγκη κρατικής περίθαλψης, ακόμη και σε φαγητό. ▅ Η γεωργική παραγωγή είχε μειωθεί κατά 30% και η βιομηχανική κατά 33%. ▅ Το ετήσιο κατά κεφαλήν εισόδημα μόλις έφθανε τα εκατό δολάρια!

Η δύσκολη αυτή οικονομική κατάσταση- άμεσες ανάγκες και υποδομές- δεν μπορούσε να αντιμετωπιστεί χωρίς «έξωθεν βοήθεια». Το Σχέδιο Μάρσαλ έγινε θερμά αποδεκτό, αν και συνδεόταν με τον πολιτικό και οικονομικό έλεγχο της χώρας από την αμερικανική αποστολή. Ωστόσο το μεγαλύτερο μέρος της βοήθειας πορεύεται για την κάλυψη των ελλειμμάτων του προϋπολογισμού, ο οποίος επιβαρύνεται με τεράστιες στρατιωτικές δαπάνες- το 35% του συνόλου των κρατικών δαπανών και το 7,5% του εθνικού εισοδήματος. Και από τις πιστώσεις του Σχεδίου Μάρσαλ οι μισές δαπανήθηκαν για την περίθαλψη των χιλιάδων προσφύγων. Ψιχία έμεναν για την ανασυγκρότηση και ανάπτυξη. Αλλά και από αυτά τα «ψιχία» δεν πλούτισαν και λίγοι αετονύχηδες… Μετά τον Εμφύλιο ανέκυψε και θέμα ανασυγκρότησης των Ενόπλων Δυνάμεων, οι οποίες είχαν υποστεί μεγάλες απώλειες σε έμψυχο και άψυχο υλικό. Και αυτό το έργο ανατέθηκε στους Αμερικανούς, που εγκατέστησαν στη χώρα ειδική υπηρεσία για την υλοποίηση του προγράμματος οργάνωσης, εκπαίδευσης και εξοπλισμού. Από τότε οι Ενοπλες Δυνάμεις θα έχουν άμεση εξάρτηση από την αμερικανική αποστολή και αυτό θα συνεχιστεί και μετά την ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ.

Η απόφαση της ηγεσίας του ΚΚΕ να κρατήσει «τα όπλα παρά πόδας», παρά το γεγονός ότι ο Στάλιν είχε συμφωνήσει στην «παραχώρηση» της Ελλάδας στο Δυτικό Στρατόπεδο και δεν άφηνε περιθώρια για «συμπαράσταση» σε «έναν ακόμη γύρο», συνέβαλε στη γενική αποδοχή της αμερικανικής προσφοράς για την ανασυγκρότηση των Ενόπλων Δυνάμεων. Με την είσοδο στο 1950 οι Ηνωμένες Πολιτείες θα ελέγχουν όλους τους βασικούς τομείς. Την πολιτική με την πρεσβεία, τις Ενοπλες Δυνάμεις με την ειδική υπηρεσία και την ανάπτυξη με το Σχέδιο Μάρσαλ…