Λίμνες: Οι πολιτείες του νερού

Το ταξίδι μπορεί να είναι και προσευχή. Και υπάρχουν τόποι οι οποίοι στην καλή τους ώρα ανοίγουν τους ουρανούς για να φτάσουν ψηλά οι προσευχές. Η ησυχία τους και η όλη ατμόσφαιρά τους σου δίνουν μια ανάλαφρη ώθηση προς τα πάνω για να φτάσεις πιο κοντά στο θείο και να συνομιλήσεις μαζί του. Το ταξίδι στα μοναχικά νησάκια του χειμώνα, τον Αγιο Αχίλλειο της Μικρής Πρέσπας και το Νησί των Ιωαννίνων στην Παμβώτιδα, είναι τελικά επικοινωνία.

Τα δύο νησιά είναι τα μοναδικά των ελληνικών λιμνών που οι άνθρωποι έχουν εκεί μόνιμες κατοικίες, και η φύση, η πιο ισχυρή ένδειξη της θεϊκής σοφίας και δύναμης, είναι τόσο ζωντανή και τόσο θαυμαστή. Η γέφυρα που ενώνει τον Αγιο Αχίλλειο με τη στεριά και τα πλοιάρια που συνδέουν το Νησάκι με την προκυμαία των Ιωαννίνων μοιάζουν να έχουν κάτι από τη φύση του Θεανθρώπου που σε λίγες ημέρες θα γεννηθεί σε έναν ταπεινό αχυρώνα. Κάτι από το θεϊκό και κάτι από το ανθρώπινο, κάτι από το φυσικό και κάτι από το μεταφυσικό. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι και τα δύο νησιά έχουν πάμπολλους, για το μέγεθός τους, τόπους λατρείας και πίστης, με συναρπαστικές προς τα άνω τοιχογραφίες.

«Κάποιος είπε πως ταξίδι / είναι μόνο η προσευχή / καρδιά μου να ‘σαι ζωντανή» τραγουδά ο Αλκίνοος Ιωαννίδης στον «Προσκυνητή». «Οι περιπέτειες ενός προσκυνητού» είναι το ημερολόγιο ενός Ρώσου του 18ου αιώνα, ο οποίος ταξίδεψε χιλιάδες μίλια από τη Σιβηρία μέχρι τον Αθωνα και τους Αγίους Τόπους, για να μάθει να προσεύχεται αδιαλείπτως. Ταξίδι, προσευχή, ζωή σε περιτριγυρίζουν καθώς περπατάς πάνω στη γέφυρα που επιπλέει στα νερά της Μικρής Πρέσπας. Αυτή η διαδρομή είναι μια γλαφυρή εισαγωγή στην ομορφιά και στην ατμόσφαιρα της λίμνης. Και περπατάς πάντα μόνος σου, όσους συνταξιδιώτες και αν έχεις γύρω σου.

Η γέφυρα «τρέχει» προς τον μικρό οικισμό, με τον καθορισμένο από την παράδοση αριθμό σπιτιών. Μόνο έντεκα. Αν χτιστεί έστω και ένα σπίτι παραπάνω, δεν θα στεριώσει.

Παντού γύρω σου η ζωή πάλλεται και αφήνει το ίχνος της επάνω στον καθρέφτη του νερού. Οι μπλάβες προβάλλουν μέσα από τους καλαμιώνες σαν τις νερόκοτες. Τα υδροχαρή πουλιά και οι υδρόβιοι άνθρωποι είναι οι νότες της ζωντάνιας. Α, και τα ερείπια των ναών είναι ζωντανά ερείπια, καθώς δεν σταματούν ποτέ να διηγούνται ιστορίες και να εκπέμπουν ενέργεια αιώνες τώρα. Να, αυτή η κόγχη του Αγίου Αχιλλείου, του 10ου αιώνα, μετά τη στέρεη εκκλησιά του Αγίου Γεωργίου (15ος αιώνας) στο νεκροταφείο, λίγο πιο έξω από τον οικισμό.

Γιατί χτίστηκε μια μεγαλόπρεπη βασιλική εδώ στην ερημιά;

Η Ιστορία έχει απάντηση για το καθετί. Την έχτισε ο τσάρος των Βουλγάρων Σαμουήλ για να στεγάσει το σκήνωμα του Αγίου Αχιλλείου που άρπαξε από τη Λάρισα.

Στην άλλη άκρη του νησιού, κάπου κοντά στον σταυρό που σηματοδοτεί το πιο ψηλό σημείο του, η Παναγία Πορφύρα του 16ου αιώνα στέκει τυλιγμένη στη μοναξιά της. Φωτίζεις ελαφρώς τα σκοτάδια με ένα κερί και νιώθεις τα σπαράγματα των τοιχογραφιών στον πρόναο και τον κυρίως ναό να εγκαταλείπουν το μυστήριό τους, να ζωντανεύουν και να αποκτούν ανθρώπινες εκφράσεις. Αλλά και τα σκόρπια μέσα στα χόρτα δομικά υλικά του Αγίου Δημητρίου (14ος αιώνας), αν και στο φως, δεν στερούνται μυστηρίου. Ο γύρος του Αγίου Αχιλλείου ολοκληρώνεται με τη βασιλική των Δώδεκα Αποστόλων (11ος αιώνας) στην άλλη άκρη του οικισμού.

Ακόμη πιο ταιριαστός με τα ανθρώπινα μέτρα ο γύρος του Νησιού των Ιωαννίνων. Και ακόμη πιο… υδρόβιοι οι άνθρωποι. Οσο ταξιδεύεις από την προκυμαία των Ιωαννίνων, κάτω από το Κάστρο, από όπου λύνουν τους κάβους τους τα χαρακτηριστικά καραβάκια, τους βλέπεις να εμφανίζονται αιφνιδιαστικά πίσω από το τείχος των καλαμιών και να κυβερνούν την πλάβα τους παράλληλα με το δικό σου υδάτινο μονοπάτι στην επιφάνεια της Παμβώτιδας. Μετά, όταν δέσεις στη μικρή αποβάθρα του Νησιού, τους παρατηρείς να βγαίνουν με τις βάρκες τους κυριολεκτικά από τις αυλές των σπιτιών τους και να κατευθύνονται απέναντι στην Ντραμπάτοβα, την Πράσινη Ακτή, στη μεγάλη στεριά, όπου παρκάρουν τα αυτοκίνητά τους.

Η λίµνη το πρωί τυλίγεται συχνά στο δικό της σύννεφο και ζει στον δικό της κόσμο μέσα σε αυτό. Κι εδώ, στον περιφερειακό δρόμο του Νησιού, έρχεται από πολύ μακριά, από την Απω Ανατολή, ένας άλλος «Κόσμος της πάχνης», του ιάπωνα ταξιδιώτη ποιητή των χαϊκού, Ματσούο Μπασό: «Στον άδειο δρόμο / μόνος φθινόπωρο / καθώς βραδιάζει». Εδώ το συγκλονιστικό είναι η απλότητα των πραγμάτων. Ενα απλό, μικρό νησάκι, που μπορείς να αγκαλιάσεις με τα βήματά σου, και κάθε τόσο σού εμφανίζει μια πρόκληση να κοιτάξεις προς τα άνω και τα έσω. Στη Μονή του Αγίου Νικολάου των Φιλανθρωπινών η τοιχογραφία στην οποία οι άγγελοι υμνούν εν χορδαίς και οργάνω τον Θεό ταιριάζει με τον ύμνο προς τον άνθρωπο των αρχαίων Ελλήνων, του Σόλωνα, του Αριστοτέλη, του Πλούταρχου, του Θουκυδίδη, του Χίλωνος , στον νότιο εξωνάρθηκα όπου εικονίζονται. Και μετά, η Μονή Αγίου Νικολάου Ντίλιου ή Στρατηγόπουλου, μια συναρπαστική έκθεση βυζαντινής και μεταβυζαντινής τέχνης, από την εποχή που ο χρωστήρας των ζωγράφων δημιουργούσε το περιβάλλον της υπέρβασης των ανθρωπίνων και των εγκοσμίων, ενός τόπου που δεν σταματά ποτέ να μας εκπλήσσει με τα αενάως ανανεούμενα βλέμματα που μας προτρέπει να ρίξουμε στο ταξίδι της ζωής μας.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 20 Δεκεμβρίου 2015