Clive Ponting
Η πράσινη ιστορία του κόσμου
Εκδόσεις Κέδρος, 2011,
σελ. 640, τιμή 22 ευρώ

«Ο συγγραφέας του πολυσέλιδου αυτού βιβλίου διετέλεσε υφηγητής Πολιτικών Επιστημών και Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Σουόνσι της Ουαλλίας. Πριν από λίγο καιρό συνταξιοδοτήθηκε και ζει σε ένα μικρό ελληνικό νησί, όπου συντηρεί έναν μεσογειακό κήπο και καλλιεργεί ελιές». Αυτές είναι οι λίγες πληροφορίες που παίρνει ο αναγνώστης από το εξώφυλλο για τον συγγραφέα του βιβλίου. Μερικές φορές μια πολύ λιτή παρουσίαση ενός συγγραφέα μπορεί να κρύβει κάποια πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για τη ζωή του. Και αυτό συμβαίνει στην περίπτωση του Clive Ponting. Διότι ο γεννημένος το 1947 άγγλος συγγραφέας το 1984, όντας δημόσιος υπάλληλος, είχε συνταράξει τη Βρετανία παραδίδοντας στοιχεία σε βουλευτή των Εργατικών που αποδείκνυαν ότι η κυβέρνηση της Μάργκαρετ Θάτσερ είχε πει ψέματα σχετικά με τη βύθιση του αργεντίνικου πλοίου «Κόμης Μπελγκράνο». Είχαν δώσει ψεύτικη ημερομηνία και το πλοίο αυτό δεν είχε επιχειρήσει να εισέλθει σε ύδατα επιτηρούμενα από τον αγγλικό στόλο αλλά το αντίθετο. Ο Ponting πέρασε από δίκη, αλλά οι ένορκοι, παρά την αντίθετη γνώμη του δικαστή, τον αθώωσαν. Γενικά στο όλο έργο του ως ιστορικού θεωρείται ότι προσπαθεί να ξαναδεί γεγονότα γύρω από τα οποία φαίνεται ότι υπάρχει πια παγιωμένη άποψη. Ο υπότιτλος του βιβλίου για την πράσινη ιστορία του κόσμου είναι: «Το περιβάλλον και η κατάρρευση των μεγάλων πολιτισμών». Και στις πρώτες σελίδες του ο συγγραφέας ασχολείται με το Νησί του Πάσχα. Εκεί όπου κάποια στιγμή, την εποχή της παρακμής εδώ στην Ευρώπη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, κάτοικοι από την Πολυνησία φθάνουν στα κατάφυτα τότε αυτά νησιά και τα αποικούν. Απαλλαγμένοι από την πιεστική αναζήτηση τροφής, αφού η γη ήταν πολύ εύφορη, αναπτύσσουν πολιτισμό και πολύπλοκες θρησκευτικές τελετουργίες. Αποφασίζουν να φτιάξουν εκείνα τα τεράστια χαρακτηριστικά λίθινα αγάλματα, που όμως απαιτούν τεράστιους μηχανισμούς για να μεταφερθούν στα διάφορα μέρη του νησιού. Κόβουν απερίσκεπτα τα δέντρα και στο τέλος το υποβαθμισμένο περιβάλλον γίνεται η αφορμή να εξαφανιστούν. Αυτό συμβολίζει μελλοντικά και τη δική μας τύχη κατά τον συγγραφέα. Το βιβλίο βέβαια δεν μένει μόνο σε αυτό το παράδειγμα αλλά προχωρεί κριτικά και με βάση την οικολογική σκέψη στην παρουσίαση ιστορικών γεγονότων που μας έφεραν τελικά στην κρίσιμη περιβαλλοντικά σημερινή κατάσταση.

Ως τη σελίδα 450 περίπου που αρχίζει να ασχολείται με την πόλη του 20ού αιώνα ο συγγραφέας εφοδιάζει τον υπομονετικό αναγνώστη με ένα μεγάλο πλήθος από ενδιαφέρουσες πληροφορίες και εκεί νομίζω ότι βρίσκεται η δύναμη του βιβλίου. Διότι το 2007 ο Ponting ξανάγραψε το βιβλίο από την αρχή (είχε πρωτοεμφανιστεί το 1991), αλλά οπωσδήποτε οι διάφορες στατιστικές αναφέρονται σε χρονιές όπως το 2002 και το 2003. Πρόκειται λοιπόν για μια ματιά όχι συμβατική στην ιστορία του κόσμου από την άποψη την περιβαλλοντική από έναν άνθρωπο που δεν δίστασε να ταλαιπωρηθεί για ό,τι θεώρησε ότι ήταν το σωστό.

Το παραμύθι του Σύμπαντος

Hubert Reeves
Μιλώντας για το Σύμπαν στα εγγόνια μου
Εκδόσεις Πατάκη, 2012,
σελ. 144, τιμή 9 ευρώ

Δεν υπάρχει παιδί που δεν έχει γοητευθεί από τον έναστρο ουρανό, και το καλοκαίρι είναι η ιδανική εποχή για αστρικές παρατηρήσεις. Ξαπλωμένος αναπαυτικά σε μια σεζλόνγκ, ο καναδικής καταγωγής αστροφυσικός Hubert Reeves απολαμβάνει για άλλη μία φορά το θέαμα που τον γοητεύει. Δίπλα του, ένα από τα οκτώ εγγόνια του, μια 14χρονη νεαρή με ασίγαστη περιέργεια και διεισδυτικό πνεύμα, η οποία σφυροκοπά αλύπητα τον παππού με τις ερωτήσεις της. Το αποτέλεσμα είναι ένα μικρό βιβλιαράκι, στις 144 σελίδες του οποίου κρύβονται τεράστια μυστικά.

Ο χαρισματικός στη διήγηση Reeves, όπως γνωρίζουν καλά όσοι είχαν την τύχη να ακούσουν κάποια από τις διαλέξεις του για το κοινό, αποδεικνύει για άλλη μία φορά την κλάση του. Χωρίς να απαιτείται κάποια προηγούμενη ειδική γνώση, το βιβλίο μάς παίρνει από το χέρι και μας καθοδηγεί να αντιληφθούμε γιατί και εμείς οι ίδιοι είμαστε «αστρική σκόνη». Αυτό, αφού έχει προηγηθεί η πληροφορία για τη δημιουργία των άστρων, τη σύνθεσή τους, τις μεθόδους που μας επιτρέπουν να υπολογίσουμε την απόστασή τους από τη Γη. Ο σοφός παππούς δεν αποφεύγει καμία ερώτηση, ακόμη και αν η απάντηση δεν είναι γνωστή, ή ακόμη και αν αυτή σχετίζεται με την ύπαρξη εξωγήινων.
Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είναι η άποψή του ότι η φύση είναι δομημένη όπως η γραφή (σελ. 75). Τα γράμματα δημιουργούν λέξεις και οι λέξεις ενώνονται σε φράσεις και οι φράσεις σε κείμενο. Κατ’ αντίστοιχο τρόπο στη φύση ακολουθείται μια κλιμάκωση με αυξανόμενη περιπλοκότητα, όπου τα κουάρκ δημιουργούν πρωτόνια και νετρόνια, τα άτομα δημιουργούν μόρια, τα μόρια συνενώνονται για τη δημιουργία κυττάρων και τα κύτταρα δημιουργούν ζωντανούς οργανισμούς.
Το βιβλίο, εξαιρετικά μεταφρασμένο από τη Σώτη Τριανταφύλλου, δεν είναι απλώς ακόμη ένα βιβλίο για την ιστορία του Σύμπαντος. Είναι σαν να έχετε ακόμη έναν παππού στο σπίτι. Ο οποίος δεν μεταφέρει μόνο τις γνώσεις του στα εγγόνια του, αλλά επιτυγχάνει κάτι περισσότερο: δείχνοντάς τους ότι είναι μέλη αυτής της μεγάλης αστρικής παρέας, τα κάνει να εκτιμήσουν το κληροδότημα και τα εμπνέει να του φερθούν με σεβασμό.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ