Το ότι η μεσογειακή διατροφή αποτελεί την καλύτερη ασπίδα προστασίας από τα καρδιαγγειακά και τα εγκεφαλικά επεισόδια είναι πια κοινός τόπος. Με δεδομένο όμως ότι τα καρδιαγγειακά συνεχίζουν να αποτελούν την πρώτη αιτία θανάτου στη χώρα, μάλλον δυσκολευόμαστε να συμμορφωθούμε στις επιταγές της. Και να σκεφθεί κανείς πως δεν είναι και τόσο δύσκολες! Γιατί, ας το παραδεχθούμε, δεν είναι δα και ακατόρθωτο να βάλουμε λίγο περισσότερο ψάρι στο πιάτο μας, ούτε να καταφεύγουμε όλο και πιο συχνά στο ελαιόλαδο. Αν πάλι ανήκετε στους «άπιστους Θωμάδες» και δεν αποδέχεστε ότι μικρές αλλαγές στη διατροφή μπορούν να έχουν τεράστια αποτελέσματα στην υγεία μας, τότε σας έχουμε τις αποδείξεις: έλληνες ερευνητές του Πανεπιστημίου των Αθηνών διαπίστωσαν όχι μόνο την προστατευτική δράση που ασκεί για τα αγγεία μια διατροφή πλούσια σε ιχθυέλαια, αλλά και το πόσο αυξάνεται αυτή η δράση όταν τα ιχθυέλαια προέρχονται από ψάρια που… ακολούθησαν τη μεσογειακή διατροφή! Η ασπίδα των ιχθυελαίων
Η αθηρογένεση, ο σχηματισμός δηλαδή της αθηρωματικής πλάκας στο εσωτερικό των αρτηριών, αποτελεί «κακά μαντάτα» για την πορεία της υγείας μας: ούτε λίγο ούτε πολύ, η αθηρωματική πλάκα είναι το σκαλί που, αργά ή γρήγορα, θα μας οδηγήσει στο έμφραγμα ή στο εγκεφαλικό. Ο σχηματισμός της αθηρωματικής πλάκας είναι μια πολύ μακρά διαδικασία. Στην πράξη πρόκειται για μια χρόνια φλεγμονώδη απόκριση του οργανισμού, η οποία περιλαμβάνει τοπικά αυξημένη συγκέντρωση μακροφάγων κυττάρων αλλά και λιπών, τριγλυκεριδίων και χοληστερόλης. Οπως ξέρουν όσοι ελέγχουν συχνά τα επίπεδα της χοληστερόλης στο αίμα τους, οι γιατροί μετρούν τόσο τη λεγόμενη «κακή» όσο και την «καλή» χοληστερόλη και το επιθυμητό δεν είναι μόνο να έχουμε μειωμένα επίπεδα κακής, αλλά και αυξημένα επίπεδα καλής χοληστερόλης. Στην πράξη αυτό που μετράται δεν είναι η χοληστερόλη αυτή καθαυτή, αλλά δύο ειδών λιποπρωτεΐνες, οι χαμηλής πυκνότητας (low-density lipoproteins) και οι υψηλής πυκνότητας (high-density lipoproteins), οι οποίες συνδέονται με τη χοληστερόλη και τα τριγλυκερίδια. Με τον όρο λοιπόν καλή χοληστερόλη εννοούμε τη χοληστερόλη που είναι συνδεδεμένη με τις λιποπρωτεΐνες υψηλής πυκνότητας, οι οποίες λειτουργούν σαν ένα είδος σκούπας που απομακρύνει τα λίπη από τις αρτηρίες και ταυτόχρονα απομακρύνει τον κίνδυνο σχηματισμού αθηρωματικής πλάκας.
Καθοριστικό ρόλο στην αθηρωγένεση παίζει ο φλεγμονώδης παράγοντας ΡΑF (Ρlatelet Αctivating Factor, παράγοντας ενεργοποίησης αιμοπεταλίων) και η προστατευτική δράση της μεσογειακής διατροφής οφείλεται σε αναστολείς του ΡΑF που υπάρχουν σε αυτή. Στο πλαίσιο εκπόνησης διδακτορικής διατριβής της κυρίας Κωνσταντίνας Νασοπούλου, οι έλληνες ερευνητές του εργαστηρίου Χημείας Τροφίμων, στο Τμήμα Χημείας, εργάστηκαν με πειραματόζωα και ειδικότερα με κουνέλια, τα οποία αναπτύσσουν αθηρωματική πλάκα, όπως και οι άνθρωποι. Ετσι είναι δυνατόν να πραγματοποιηθούν στα ζώα αυτά όλοι οι βιοχημικοί έλεγχοι που γίνονται και στους ανθρώπους. Ο πειραματισμός των ελλήνων επιστημόνων, ο οποίος δημοσιεύθηκε στο τεύχος της 27ης Νοεμβρίου της επιστημονικής επιθεώρησης «Food Chemistry», είχε ως εξής: τα πειραματόζωα χωρίστηκαν σε δύο ομάδες και επί 45 ημέρες υποβλήθηκαν σε δίαιτα που πυροδοτεί τη δημιουργία αθηρωματικής πλάκας. (Μια δίαιτα, δηλαδή, η οποία μοιάζει με αυτή που εκ του αποτελέσματος φαίνεται πως υιοθετεί ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού πληθυσμού!) Ωστόσο υπήρξε μία διαφορά μεταξύ των δύο ομάδων πειραματόζωων: στην κακή διατροφή της δεύτερης προστέθηκαν και έλαια ψαριών και ειδικότερα το κλάσμα από αυτά που περιέχει τα λεγόμενα πολικά συστατικά από τα ιχθυέλεια τσιπούρας. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι η ικανότητα των πολικών συστατικών να προστατεύουν από την αθηρωμάτωση δεν είχε διερευνηθεί, ενώ είναι γνωστό ότι τέτοια δράση ασκείται από το σύνλο των λιπαρών συστατικών των ιχθυελαίων. Η απόδειξη
Μετά το πέρας των 45 ημερών ελέγχθηκαν οι αθηρωματικοί δείκτες των πειραματόζωων, τα οποία στη συνέχεια θυσιάστηκαν προκειμένου να μελετηθούν οι αρτηρίες τους. Σύμφωνα με το άρθρο των ελλήνων επιστημόνων, τα επίπεδα της ολικής χοληστερόλης, της κακής χοληστερόλης και των τριγλυκεριδίων των ζώων της δεύτερης ομάδας ήταν σαφώς μειωμένα σε σχέση με εκείνα της πρώτης, ενώ- αντίθετα- αυξημένα ήταν τα επίπεδα της καλής χοληστερόλης στη δεύτερη ομάδα. Και αυτά που δήλωναν οι δείκτες ήρθαν να επιβεβαιώσουν τα ιστολογικά ευρήματα: οι βλάβες στις αρτηρίες των πειραματόζωων της δεύτερης ομάδας ήταν πολύ μικρότερες σε σχέση με τις αντίστοιχες της πρώτης ομάδας. Με άλλα λόγια, η προσθήκη των συγκεκριμένων ιχθυελαίων λειτούργησε ως ασπίδα προστασίας εναντίον των καρδιαγγειακών σε πειραματόζωα των οποίων η διατροφή ήταν το αντίθετο της ενδεδειγμένης.
Σημαίνει άραγε αυτό ότι αν ραίναμε μια κακή διατροφή με ιχθυέλαια, θα μπορούσαμε να έχουμε αντίστοιχο αποτέλεσμα και σε ανθρώπους; Σύμφωνα με τον επίκουρο καθηγητή Γιάννη Ζαμπετάκη που ηγήθηκε των ερευνών, «μόνο ένας αντίστοιχος “πειραματισμός” θα μπορούσε να δώσει απάντηση στο παραπάνω ερώτημα!». Μεσογειακή διατροφή και για τα ψάρια
Προς το παρόν πάντως η ερευνητική ομάδα διερευνά μια άλλη παράμετρο στην εξίσωση «διατροφή = ασπίδα προστασίας», και μάλιστα με αξιοπρόσεκτα αποτελέσματα. Οι έλληνες επιστήμονες πρόσθεσαν ελαιοπυρήνα στην τροφή τσιπούρων ιχθυοτροφείου. Με άλλα λόγια χορήγησαν στις τσιπούρες το μη εδώδιμο μέρος της ελιάς, το «κουκούτσι», αυτό που απομένει δηλαδή στα ελαιοτριβεία μετά την έκθλιψή της. Τα ψάρια αυτά συνήθως εκτρέφονται 18 μήνες, εκ των οποίων οι τελευταίοι δύο είναι οι μήνες κατά τους οποίους παχύνονται. Οταν η διατροφή των ψαριών κατά τους τελευταίους δύο μήνες εμπλουτίστηκε με ελαιοπυρήνα, διαπιστώθηκε ότι η αντιαθηρωματική δράση των ελαίων των ψαριών αυξήθηκε δραματικά! Αυτή τη φορά, προκειμένου να διερευνήσουν την αντιαθηρωματική δράση των ελαίων, οι έλληνες επιστήμονες χρησιμοποίησαν ένα in vitro τεστ (ένα τεστ στον δοκιμαστικό σωλήνα): μέτρησαν έναν δείκτη της αντιφλεγμονώδους δράσης των ιχθυελαίων. (όσο μικρότερος είναι αυτός ο δείκτης τόσο περισσότερο αναστέλλεται η αθηρωμάτωση). Διαπίστωσαν λοιπόν ότι ενώ ο δείκτης αυτός στις κανονικές τσιπούρες (αυτές δηλαδή των οποίων το έλαιο ήταν ικανό να μειώσει τον σχηματισμό αθηρωματικής πλάκας στα πειραματόζωα) ήταν της τάξεως του 0,03, στις τσιπούρες που επί δύο μήνες ετράφησαν με ελαιοπυρήνες ο δείκτης έπεσε στο 0,004. Με άλλα λόγια οι ήδη ωφέλιμες τσιπούρες έγιναν ακόμη πιο ωφέλιμες! «Πτώση του δείκτη κατά μια τάξη μεγέθους,σημαίνει πολύ μεγαλύτερη προστασία από την αθηρωμάτωση» λέει ο κ. Ζαμπετάκης και προσθέτει ότι «στις επόμενες εβδομάδες η ερευνητική ομάδα θα επαναλάβει το αρχικό πείραμα.Θα χορηγήσει δηλαδή στα πειραματόζωα το πολικό κλάσμα ιχθυελαίων από τις τρεφόμενες και με ελαιοπυρήνα τσιπούρες για να επιβεβαιώσει και in vivo (σε ζωντανούς οργανισμούς) την αντιαθηρωματική δράση τους».
Αν όλα πάνε κατ΄ ευχήν, μια τροφική αλυσίδα με πολλαπλά οφέλη θα έχει σχηματιστεί: τα απόβλητα των ελαιοτριβείων θα αξιοποιούνται (αντί να ρυπαίνουν) για τη διατροφή ψαριών, που με τη σειρά τους θα καθίστανται ακόμη πιο ωφέλιμη τροφή για μας! Θα πάνε άραγε όλα κατ΄ ευχήν; Αν και όλα δείχνουν πολύ θετικά, η οριστική απάντηση θα έλθει σε μερικούς μήνες.
