Προπαγάνδα (2)

Ληξιαρχική πράξη γεννήσεως της προπαγάνδας, το δοκίμιο «Προπαγάνδα» του Εντουαρντ Μπερνέζ κυκλοφόρησε και στα ελληνικά (εκδόσεις Νεφέλη). Αναφερθήκαμε ήδη σε αυτό στο άρθρο της προηγούμενης Κυριακής. Επανερχόμαστε τώρα γιατί αυτό το βιβλίο έχει επηρεάσει όσο κανένα άλλο τον σύγχρονο κόσμο της επικοινωνίας, της διαφήμισης, των δημοσίων σχέσεων. Αποτελείται από 11 σύντομα κεφάλαια. Στα τέσσερα πρώτα παρουσιάζονται οι βάσεις, κυρίως οι πολιτικές και οι ψυχοκοινωνικές, των δημοσίων σχέσεων. Ακολουθεί στα επόμενα δύο κεφάλαια η συμβολή των δημοσίων σχέσεων στο πλαίσιο των οικονομικών και πολιτικών θεσμών. Τα κεφάλαια 7 ως 10 είναι αφιερωμένα στην κοινωνική μηχάνευση. Δηλαδή, ποιες είναι οι υπηρεσίες που μπορούν να προσφέρουν οι δημόσιες σχέσεις στην υπόθεση των γυναικών, στην τέχνη, στην κοινωνική εργασία, στην εκπαίδευση, στην επιστήμη. Στο τελευταίο κεφάλαιο είναι το ζουμί: πώς κατασκευάζεται η συναίνεση.

Η «Προπαγάνδα» κυκλοφόρησε το 1928. Και δεν θα μπορούσε να υπάρξει χωρίς την έρευνα για την «ψυχολογία των μαζών», χωρίς την ψυχανάλυση, χωρίς τις νέες μεθόδους μέτρησης της λεγόμενης κοινής γνώμης. Η βιογραφία βαραίνει ιδιαίτερα στην υπόθεση αυτή. Ο πατέρας του Εντουαρντ Μπερνέζ ήταν ο αδελφός της γυναίκας του Φρόιντ. Και η μητέρα του, η Αννα Φρόιντ, ήταν η αδελφή του Ζίγκμουντ. Εβραίοι της Βιέννης, μετανάστευσαν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο πατέρας, έμπορος δημητριακών, έστρεψε τον Εντουαρντ προς τις σπουδές της Γεωπονικής με σκοπό να τον ορίσει διάδοχό του. Ο Εντουαρντ εγκατέλειψε τη Γεωπονική για τη δημοσιογραφία το 1912 και για το περιοδικό «National Nurseryman», απ’ όπου ξεκινούν όλα. Από δημοσιογράφος εξελίσσεται σε διαφημιστή νέου τύπου και στη συνέχεια στον δημιουργό των δημοσίων σχέσεων και του spin, σφραγίζοντας τον αμερικανικό 20ό αιώνα, για το καλό και για το κακό, με τις καμπάνιες του.

Ασφαλώς και αναγνωρίζουμε τον κόσμο μας στο ακόλουθο απόσπασμα: «Η συστηματική μελέτη της ψυχολογίας του πλήθους ανέδειξε τις δυνατότητες που προσφέρει στην αόρατη κυβέρνηση των κοινωνιών η χειραγώγηση των κινήτρων που προσδιορίζουν την ομαδική δράση. (…) Αν μπορέσουμε να κατανοήσουμε τους μηχανισμούς της συλλογικής νοοτροπίας, θα μπορέσουμε να ελέγξουμε τις μάζες και να τις κινητοποιήσουμε κατά τη θέλησή μας, χωρίς αυτές να το αντιληφθούν».