Τα άνθη του τρελού

Μπορείς να πεθάνεις μόνο όταν συνειδητοποιήσεις ότι αυτό που βρίσκεται καρφωμένο στο κεφάλι σου δεν είναι ένας παγοκόφτης από τον οποίο φυλαγόσουν όλη σου τη ζωή αλλά μια ορειβατική σκαπάνη. Καρφωμένη και όχι φυτεμένη, όπως σωστά επισημαίνει η σύντροφος της ζωής σου, η κυρία Τρότσκι. Μήπως ένα καπέλο, ένα τιρολέζικο καπέλο, θα έκρυβε τη λαβή; Αχ, κι αυτή η εγκυκλοπαίδεια δεν λέει την ώρα του θανάτου, λέει μόνο την ημερομηνία: 21 Αυγούστου 1940. Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι έχουμε μέχρι τα μεσάνυχτα… Ας στοχεύσουμε στην καρδιά του μυστηρίου: για ποιον λόγο αποφάσισε ο κηπουρός Ραμόν Μερκαδέρ να δολοφονήσει τον Τρότσκι, μέσα στο γραφείο του σπιτιού του, σε ένα προάστιο του Μεξικού, το Κογιοακάν;

Δεν είναι μέλος της εργατικής τάξης ο κηπουρός; Τότε γιατί τα έβαλε με τον Τρότσκι, τον πιο επιφανή υπερασπιστή του προλεταριάτου; Ακατανόητο: οι σχέσεις εργοδότη – εργαζομένου έμοιαζαν άριστες… Τι του μπήκε στο κεφάλι του βρωμοκηπουρού; Αντιεπαναστατικό μένος; Πολιτική αντίδραση; Ερωτας; Ισως ο Ραμόν ερωτεύτηκε την κυρία Τρότσκι. Η κακομοίρα δεν άντεξε να είναι τόσα χρόνια παντρεμένη με ένα σημαίνον ιστορικό πρόσωπο. Κι ο Τρότσκι έλειπε τόσο συχνά από το σπίτι… δεν είχε καλή επαφή με τα αισθήματά του. Οσα συγγνώμη κι αν ζητήσει από τη σύζυγό του ο ετοιμοθάνατος δεν είναι αρκετά, σήμερα, αυτή την καυτή ημέρα του Αυγούστου που ξεψυχά στο Κογιοακάν, προτού προλάβει να δει τα νεροκάρδαμα. Δύσκολη υπόθεση να έχεις μια ορειβατική σκαπάνη καρφωμένη στο κεφάλι σου. Να στέκεσαι μπροστά από τις περσίδες χωρίς να συνειδητοποιείς ότι αυτό που βλέπεις δεν είναι το σήμερα αλλά το χθες. Να βρίσκεσαι στο νοσοκομείο, και να νομίζεις πως το δείπνο θα σερβιριστεί σε λίγο στην τραπεζαρία.

Τελικά δεν ήταν ούτε γηρατειά, ούτε καρκίνος, ούτε ο παγοκόφτης που τον φοβόσουν τόσα χρόνια. Ηταν μια σκαπάνη στο χέρι ενός ισπανού κομμουνιστή που παρίστανε τον κηπουρό. «Πώς να καταλάβω ότι ήταν ο δολοφόνος μου, όταν τον προσπερνούσα στον κήπο κάθε μέρα;» αναρωτιέσαι ξεψυχώντας. Συμπέρασμα πρώτο: Ακόμη κι ένας δολοφόνος μπορεί να κάνει τα λουλούδια να ανθίσουν. Συμπέρασμα δεύτερο: Η εγκυκλοπαίδεια «Μπριτάνικα» δεν κάνει λάθος. Πράγματι, «υπάρχει για τον καθένα μας ένα δωμάτιο στο οποίο μπαίνει και είναι το τελευταίο δωμάτιο απ’ όπου βγαίνει ποτέ».

Το 1997 οι «New York Times» αποκάλεσαν τον αμερικανό συγγραφέα Ντέιβιντ Αϊβς «μαέστρο της σύντομης φόρμας». Και είχαν απόλυτο δίκιο. Τα τέσσερα μονόπρακτα που περιλαμβάνονται στην παράσταση με γενικότερο τίτλο «Ο Φίλιπ Γκλας αγοράζει μια φραντζόλα ψωμί» είναι μικρά διαμάντια. Στο «Λόγια, λόγια, λόγια» τρεις πίθηκοι σε αιχμαλωσία, ο Μίλτον, ο Σουίφτ και η Κάφκα, προσπαθούν να γράψουν τον «Αμλετ» ώστε να κερδίσουν την ελευθερία τους –ένα ξεκαρδιστικό σχόλιο για το μεταμοντέρνο, τη σχέση μας με τον δημιουργό-Θεό και την τυραννία της επίδρασης.

Οι «Παραλλαγές στον θάνατο του Τρότσκι» (από όπου προέκυψε και η εισαγωγή μου) παρουσιάζουν με αστραφτερό χιούμορ και συμπόνια τις τελευταίες στιγμές ζωής του επαναστάτη στοχαστή και πολιτικού. Στο «Κανένα πρόβλημα» ένας άνδρας και μια γυναίκα συναντιούνται σε άπειρες πιθανές εκδοχές αποκαθηλώνοντας με ελαφρότητα τα κυρίαρχα στερεότυπα κοινωνικής και πνευματικής σοβαροφάνειας. Στο τελευταίο, το πιο πειραματικό και γοητευτικό, αυτό που έδωσε τον τίτλο στη θεατρική πρόταση της ομάδας Ατονάλ, έχουμε έναν όμορφο χορό από λέξεις και θραύσματα φράσεων που επαναλαμβάνονται στον ρυθμό και στη μελωδία των έργων του γνωστού συνθέτη Φίλιπ Γκλας.

Η Σοφία Μαραθάκη, η σκηνοθέτρια, έστησε μια απολαυστική παράσταση που συνδυάζει το άναρχο χιούμορ του Νταντά με τη μαθηματική λογική μιας μουσικής παρτιτούρας. Η εμμονή του συγγραφέα με την επανάληψη αντιμετωπίζεται ως πηγή αναζωογόνησης, ως μεθυστικό παιχνίδι που όχι μόνο δεν κουράζει αλλά παρασύρει τον θεατή σε αέρινους κυκεώνες κινησιολογικής και νοηματικής ευελιξίας. Ταχύτητα, διαύγεια, φρεσκάδα, αγάπη για το α-νόητο, που μετατρέπεται εδώ σε όαση ευρηματικότητας και απελευθέρωσης· μια καλοστημένη ερωτοτροπία με τη χαρά του λόγου, τους αστείρευτους συνδυασμούς των ήχων και των λέξεων.

Εξαιρετικοί οι ηθοποιοί Φωτεινή Παπαχριστοπούλου, Κωνσταντίνος Παπαθεοδώρου, Γιώργος Σύρμας και η ίδια η σκηνοθέτρια κινούνται με κέφι, ακρίβεια και φαντασία σε αυτό το σπειροειδές σύμπαν μικρών εκρήξεων και μεγάλων εκπλήξεων.