Το «ελληνικό παράδοξο»

Ενας μεγάλος πολιτικός στοχαστής, ο Pierre Rozanvallon, μας θύμισε πρόσφατα το λεγόμενο «παράδοξο του Bossuet».

Ηδη από τον 18ο αιώνα ο θεολόγος της βασιλικής Αυλής είχε προσδιορίσει ακριβώς το σημερινό πρόβλημα της Ελλάδας. Είχε πει: «Ο Θεός γελάει με τους ανθρώπους που παραπονιούνται για τις συνέπειες ενώ αγαπούν τις αιτίες».

Και για μεν τον Θεό δεν μπορώ να πω, αλλά πίσω από την εμπλοκή με την τρόικα, πίσω από τις αντιδράσεις των αγορών, πίσω από τους εκβιασμούς, τις πιέσεις και την αδιαλλαξία των συνομιλητών μας, πίσω από τη δυστοκία στις διαπραγματεύσεις κρύβεται ένα πολύ απλό γεγονός: η γενικευμένη υποψία πως ούτε η χώρα ούτε οι κάτοικοί της έχουν αλλάξει ή έχουν διδαχθεί κάτι από το πάθημα της τελευταίας πενταετίας.

Υποψιάζονται δηλαδή πως μόλις η Ελλάδα σταθεί στα πόδια της, μόλις μείνει μόνη της, θα φωνάξει ένα μεγάλο «φτου, ξελευτερία!» και θα ξαναρχίσει τα ίδια.

Πως η ελληνική κοινωνία βαρυγκωμάει μεν για τις συνέπειες αλλά είναι βαθύτατα προσκολλημένη στις αιτίες που τις προκάλεσαν και δεν έχει καμία διάθεση ή καμία πρόθεση να τις αντιμετωπίσει.

Με άλλα λόγια, φαίνεται να πιστεύουν ότι ισχύει ένα σύγχρονο «ελληνικό παράδοξο», το οποίο καθιστά τη χώρα σταθερά αβέβαιη.

Δυστυχώς η υποψία τους δεν είναι ανυπόστατη, ούτε αβάσιμη.

Σημειώνω, ας πούμε, ότι στις δημοσκοπήσεις προηγείται ένα κόμμα το οποίο υπόσχεται ρητά να ακυρώσει όλους τους «μνημονιακούς νόμους», να καταργήσει όλες τις «μνημονιακές ρυθμίσεις», να επαναφέρει τους μισθούς και τις συντάξεις εκεί που βρίσκονταν προ κρίσης και γενικώς να μας επιστρέψει στο ευτυχισμένο 2009.

Σημειώνω επίσης πως παρά τα πέντε χρόνια δυστυχίας και ταλαιπωρίας, παρά την επίπονη προσπάθεια προσαρμογής, η χώρα έκανε ελάχιστα βήματα στον δρόμο της αυτογνωσίας.

Ακόμη και σήμερα ο μέσος Ελληνας αισθάνεται πως δεν έχει καμία ευθύνη για ό,τι συνέβη, καμία συμμετοχή στο πρόβλημα, διότι πάντα φταίνε «κάποιοι άλλοι». Οι ξένοι, οι πολιτικοί, ο καπιταλισμός, οι ολιγάρχες…

Αισθάνεται πως η χρεοκοπία προέκυψε περισσότερο σαν φυσική καταστροφή παρά σαν ένα αναπόφευκτο αποτέλεσμα εντελώς ανορθολογικών προσδοκιών, απαιτήσεων και συμπεριφορών του συνόλου της κοινωνίας μας.

Και αφού τίποτε δεν έκανε λάθος ο ίδιος ώστε να συμβεί το κακό, δεν βλέπει και τι πρέπει να αλλάξει ή να διορθωθεί. Μια χαρά ήμασταν το 2009 και παλαιότερα. Λεφτά υπήρχαν!..

Πολύ φοβούμαι ότι αυτή η υποψία και αυτό το παράδοξο σφραγίζουν καταλυτικά τη διαπραγμάτευση με τους δανειστές. Ουσιαστικά την παραλύουν. Ποιος γιατρός θα δώσει εξιτήριο από την Εντατική αν αισθάνεται ότι ο ασθενής δεν έγινε καλά και κινδυνεύει ακόμη;

Και όσο κι αν η στάση των δανειστών εμπεριέχει τις δικές της υπερβολές, ιδεοληψίες και ανορθολογισμούς, ο πυρήνας στον οποίο στηρίζεται είναι (δυστυχώς) και βάσιμος και υπαρκτός.

Αυτόν καλείται επί της ουσίας να υπερβεί η κυβέρνηση –αφού πρώτα τον ενίσχυσε με πολλές από τις συμπεριφορές της…

Αλλά αυτόν οφείλει να αντιπαλέψει και η αντιπολίτευση –αφού αν κάποια στιγμή γίνει κυβέρνηση θα τον βρει αναπόφευκτα μπροστά της…

Επί της ουσίας τα συμφέροντά τους ταυτίζονται πολύ περισσότερο από όσο παραδέχονται. Αλλο τώρα που δεν θέλουν να το ομολογήσουν.

Και τι θα γίνει;

Η απαισιόδοξη εκτίμηση λέει πως κάπως έτσι, με τον καβγά και το ταρακούνημα, θα βουλιάξει τελικά η βάρκα. Η αισιόδοξη αντιτείνει πως ακόμη κι έτσι θα σωθούν όσοι ξέρουν κολύμπι. Και αυτοί πια σίγουρα θα έχουν βάλει μυαλό.