Τίτλος ενός τίμιου και γενναίου βιβλίου που έφτασε στην ώρα του και στην ώρα μου. Πρόκειται για ώριμη πρωτοπρόσωπη αφήγηση, επικεντρωμένη στα ανεξίτηλα βασανιστήρια του Μπούχενβαλντ, τα οποία επιβιώνουν στον δίαυλο μνήμης και λήθης. Οπου συμβάλλονται και εναλλάσσονται πρόσωπα και ονόματα, βίος και μύθος, βιογραφία και μυθοπλασία.
Επιγράφεται «Ασκήσεις επιβίωσης» και οφείλεται στον ισπανό συγγραφέα Χόρχε Σέμπρουν. Κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις γενναιόδωρες εκδόσεις Πόλις, σε μετάφραση της Εφης Κορομηλά, εφοδιασμένο με Εισαγωγή του Ρεζίς Ντεμπραί και Σημείωμα του (γάλλου) Εκδότη. Η αυτόματη αφήγηση προκύπτει στο σύνολό της φιλέταιρη, στον βαθμό που η επιβίωση στην προκειμένη περίπτωση προϋποθέτει συμβίωση, η οποία ασκήθηκε, επίμονα και επίπονα, στη διάρκεια μιας ολόκληρης ζωής και απογράφεται τώρα στην έξοδό της κόβοντας το νήμα του λόγου ένα βήμα πριν από το θανάσιμο τέρμα.
Επιλέγονται κάποια συμφραζόμενά της, που αποτυπώνονται και στα αυτιά του εξωφύλλου. Προβάλλονται κατ’ αρχήν η γενέθλια Μαδρίτη και τα ακραία όρια ζωής: 1923 γέννηση, 2011 θάνατος. Στο σημείο αυτό μια απρόβλεπτη προσωπική διαφυγή: οι «Ασκήσεις επιβίωσης» έπεσαν στα χέρια μου και διαβάστηκαν εξ επαφής τις προάλλες στην πανέμορφη Μαδρίτη, όπου βρέθηκα για να συμμεριστώ τη θεατρική διδασκαλία της ομηρικής Ιλιάδας από το Centro Dramatico Nacional της ισπανικής πρωτεύουσας -για την ενθουσιώδη απήχησή της μίλησαν και έγραψαν άλλοι αλλού.
Επονται αποσπασματικές πληροφορίες για τον βίο και το έργο του συγγραφέα. Το 1943, ζώντας εξόριστος στο Παρίσι και οργανωμένος ήδη στην Αντίσταση, ο Σέμπρουν συλλαμβάνεται από την Γκεστάπο και την επόμενη χρονιά εκτοπίζεται στο Μπούχενβαλτ, όπου συμμετέχει στην παράνομη κομμουνιστική οργάνωση του στρατοπέδου. Απελευθερώνεται κάτισχνος από τους Αμερικανούς τον Απρίλιο του 1945 και εγκαθίσταται ξανά στο Παρίσι ως δημοσιογράφος και μεταφραστής. Παραμένοντας συγχρόνως ενεργό μέλος του Κομμουνιστκού Κόμματος της Ισπανίας, όπου επιστρέφει το 1953 και για δέκα ολόκληρα χρόνια συμμετέχει στον παράνομο μηχανισμό του. Ωσότου το 1964 έρχεται σε ρήξη με τον γενικό γραμματέα του Σαντιάγο Καρίγιο και διαγράφεται οριστικά από το ΚΚΙ διαφωνώντας σε επίμαχα θέματα πολιτικής αρχής και τακτικής.
Το 1963 δημοσιεύεται το πρώτο βιβλίο του υπό τον τίτλο «Το μεγάλο ταξίδι» εγκαινιάζοντας τη λογοτεχνική του καριέρα. Εξέχουν τα επόμενα διάσημα μυθιστορήματά του, μεταφρασμένα τα περισσότερα και στη γλώσσα μας, πριν και μετά την επτάχρονη χούντα: «Οταν χάθηκαν οι αισθήσεις», «Ο δεύτερος θάνατος του Ραμόν Μερκαντέρ», «Η αυτοβιογραφία του Φεδερίκο Σάντσεθ», «Το λευκό όρος», «Γραφή ή ζωή», «Αντίο φως της νιότης», «Ο νεκρός που μας χρειάζεται», «Είκοσι χρόνια και μια μέρα». Στην ελληνόφωνη μετάφραση, έκδοση και κυκλοφορία των έργων του Χόρχε Σέμπρουν πρωτοστάστησε ο Εξάντας και συνέβαλαν ο Οδυσσέας και το Θεμέλιο. Ο ίδιος εξάλλου διέπρεψε και ως σεναριογράφος, συνεργαζόμενος με τον Αλαίν Ρεναί, τον Τζόζεφ Λόουζυ και τον Υβ Μπουασσέ. Αξέχαστη προσωπική εμπειρία: η προβολή της ταινίας «Ο πόλεμος τέλειωσε» στο, αμφίβολο ήδη, πολιτικά και πολιτειακά, 1966.
Οι «Ασκήσεις επιβίωσης», που η γραφή τους ξεκίνησε το 2004, συνεχίστηκαν έως το τέρμα της ζωής του Σέμπρουν χωρίς να φτάσουν στην αποφασισμένη ολοκλήρωσή τους. Η μεταθανάτια δημοσίευσή τους το 2012 πραγματοποιήθηκε από τις εκδόσεις Gallimard, στον υπεύθυνο των οποίων οφείλεται και το ένθετο «Σημείωμα του Εκδότη» στο ομότιτλο βιβλίο. Εκεί καταχωρίζεται και η ένθετη, προφορική προφανώς, ομολογία του συγγραφέα του 2010, αποσπάσματα της οποίας καταλήγοντας αντιγράφω:
«Θα ήταν δύσκολο να βρεθεί μια περίοδος της ζωής μου κατά την οποία να μη δουλεύω πάνω σε κάτι, και αυτό επειδή η γραφή είναι για μένα ένας λόγος υπάρξης, αποδοχής της ζωής όπως είναι. Ετσι λοιπόν δουλεύω και αυτή τη στιγμή. Ισως, όμως, πάνω σε υπερβολικά και παράλληλα σχέδια. Από αυτά δύο είναι τα βασικά: το πρώτο ένα «πραγματικό» μυθιστόρημα. […] Το δεύτερο, ένας στοχασμός, ο οποίος θα ξαναπιάνει τα αυτοβιογραφικά θέματα που έχω ήδη θίξει, αλλά τώρα πιο συστηματικά. Αυτό το βιβλίο το έχω συλλάβει σαν μια συνέχεια. Θα μπορούσε να έχει έναν, δύο, τρεις, τέσσερις ή και περισσότερους τόμους με τον ίδιο τίτλο: Ασκήσεις επιβίωσης. […] Το πρώτο μέρος είναι ουσιαστικά έτοιμο και έχει να κάνει με την εμπειρία της Αντίστασης και τη νιότη μου. Το θέμα επάνω στο οποίο αρθρώνεται είναι αυτό για το οποίο ελάχιστα έχω μιλήσει, αλλά τώρα το προσεγγίζω τόσο μέσω της εμπειρίας όσο και μέσω της σκέψης: τα βασανιστήρια».
Και ο εκδότης επιλέγει: «Ιδού λοιπόν το πρώτο μέρος εκείνου του συνόλου, του «δίχως τέλος βιβλίου», όπως το χαρακτήριζε ο Χόρχε Σέμπρουν».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
