Οι διεθνείς αγορές βίωσαν το 2008 τη χειρότερη κρίση μετά τη μεγάλη ύφεση της δεκαετίας του ΄30. Μεγάλα χρηματιστικά ιδρύματα κατέρρευσαν, άλλα εξαγοράστηκαν φθηνά ή επέζησαν μόνο κατόπιν σημαντικής κρατικής βοήθειας. Οι χρηματαγορές έπεσαν περισσότερο από 50%, τα επιτόκια εκτοξεύτηκαν στα ύψη, εμφανίστηκε μεγάλο πρόβλημα ρευστότητας και πίστωσης και πολλές αναδυόμενες οικονομίες προσέτρεξαν στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο για βοήθεια.
Τι μας περιμένει λοιπόν το 2009; Τα χειρότερα βρίσκονται πίσω μας ή μπροστά μας; Για να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα πρέπει να καταλάβουμε ότι βρίσκεται σε εξέλιξη ένας φαύλος κύκλος οικονομικής συρρίκνωσης και επιδείνωσης των οικονομικών συνθηκών.
Οι ΗΠΑ είναι βέβαιο ότι θα βιώσουν τη χειρότερη ύφεση εδώ και δεκαετίες, μια βαθιά και παρατεταμένη συστολή που θα διαρκέσει περίπου 24 μήνες, ως το τέλος του 2009. Επιπλέον, ολόκληρη η παγκόσμια οικονομία θα συρρικνωθεί. Θα σημειωθεί ύφεση στην ευρωζώνη, στη Βρετανία, στην ηπειρωτική Ευρώπη, στον Καναδά, στην Ιαπωνία και στις άλλες προηγμένες οικονομίες. Υπάρχει επίσης ο κίνδυνος να προσγειωθούν ανώμαλα οι αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς καθώς οι εμπορικές, οικονομικές και νομισματικές αλληλεπιδράσεις μεταφέρουν πραγματικά και οικονομικά σοκ προς αυτές.
Στις προηγμένες οικονομίες η ύφεση έφερε νωρίτερα μέσα στο 2008 φόβους για έναν στασιμοπληθωρισμό τύπου δεκαετίας του 1970 (συνδυασμός οικονομικής στασιμότητας και πληθωρισμού). Αλλά με τη συνολική ζήτηση να πέφτει χαμηλότερα από τη συνολική προσφορά, οι πεσμένες αγορές αγαθών θα οδηγήσουν σε χαμηλότερο πληθωρισμό διότι η δύναμη τιμολόγησης των εταιρειών θα περιοριστεί. Ομοίως η αυξανόμενη ανεργία θα περιορίσει το κόστος της εργασίας και την αύξηση των μισθών. Οι παράγοντες αυτοί, σε συνδυασμό με τις απότομα μειούμενες τιμές των αγαθών, θα κάνουν τον πληθωρισμό στις προηγμένες οικονομίες να φθάσει στα επίπεδα του 1%, αυξάνοντας τους φόβους για αποπληθωρισμό και όχι στασιμοπληθωρισμό. Ο αποπληθωρισμός είναι επικίνδυνος διότι οδηγεί σε μια παγίδα ρευστότητας: οι ονομαστικές τιμές δεν μπορούν να πέσουν κάτω του μηδενός, γι΄ αυτό η νομισματική πολιτική γίνεται αναποτελεσματική. Οι μειούμενες τιμές σημαίνουν ότι το κόστος κεφαλαίου είναι υψηλό και η πραγματική αξία των ονομαστικών χρεών αυξάνεται, οδηγώντας σε περαιτέρω μειώσεις στην κατανάλωση και στις επενδύσεις- θέτοντας συνεπώς σε κίνηση έναν φαύλο κύκλο στον οποίο τα εισοδήματα και οι δουλειές συμπιέζονται ακόμη περισσότερο, επιδεινώνοντας τη μείωση της ζήτησης και των τιμών.
Καθώς η παραδοσιακή νομισματική πολιτική γίνεται αναποτελεσματική, άλλες ανορθόδοξες πολιτικές συνεχίζουν να εφαρμόζονται: πολιτικές για τη διάσωση των επενδυτών, των οικονομικών ιδρυμάτων και των δανειοληπτών· τεράστια παροχή ρευστού στις τράπεζες για να χαλαρώσει η πιστωτική κρίση· και ακόμη πιο ριζοσπαστικές δράσεις για να μειωθούν τα μακροχρόνια επιτόκια των κρατικών ομολόγων και να μειωθεί η απόκλιση ανάμεσα στα επιτόκια της αγοράς και των κρατικών ομολόγων.
Η σημερινή παγκόσμια κρίση πυροδοτήθηκε από την κατάρρευση της αμερικανικής «φούσκας» των ακινήτων, αλλά δεν προκλήθηκε από αυτήν. Οι αμερικανικές πιστωτικές υπερβολές σημειώθηκαν στα στεγαστικά δάνεια, στα επαγγελματικά δάνεια, στις πιστωτικές κάρτες, στα δάνεια για αγορά αυτοκινήτου και στα φοιτητικά δάνεια. Σημειώθηκαν επίσης υπερβολές στα προϊόντα που μετέτρεψαν τα χρέη αυτά σε τοξικά οικονομικά παράγωγα, σε δανεισμό των τοπικών κυβερνήσεων, σε εξαγορές επιχειρήσεων χάρη στην κατοχή δανειακών εγγυήσεων που δεν θα έπρεπε ποτέ να είχαν συμβεί, σε επιχειρηματικά ομόλογα που θα υποστούν τώρα τεράστιες ζημιές.
Οι παθολογικές αυτές καταστάσεις
δεν περιορίζονται μόνο στις ΗΠΑ. Θα υπάρξουν «φούσκες» ακινήτων και σε πολλές άλλες χώρες, τροφοδοτημένες από τον υπερβολικά φθηνό δανεισμό που δεν αντικατοπτρίζει το υποβόσκον ρίσκο. Υπήρξε επίσης μια «φούσκα» αγαθών και μια «φούσκα» επενδυτικών κεφαλαίων υψηλού ρίσκου. Τώρα παρακολουθούμε την διάλυση του σκιώδους τραπεζικού συστήματος, του συμπλέγματος από μη τραπεζικά οικονομικά ιδρύματα που έμοιαζαν με τράπεζες επειδή δανείζονταν βραχυχρόνια και σε ρευστό και επένδυαν σε πιο μακροχρόνιο επίπεδο και μη ρευστούς τρόπους.
Ως αποτέλεσμα η μεγαλύτερη «φούσκα» ενεργητικών και πιστώσεων στην ανθρώπινη ιστορία σκάει σήμερα και οι συνολικές πιστωτικές ζημιές ενδέχεται να φθάσουν τα 2 τρισ. δολάρια. Συνεπώς, αν οι κυβερνήσεις δεν αναχρηματοδοτήσουν γρήγορα τά οικονομικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, η πιστωτική κρίση θα γίνει ακόμη πιο σοβαρή καθώς οι ζημιές θα συσσωρεύονται γρηγορότερα από την αναχρηματοδότηση και οι τράπεζες θα αναγκαστούν να περιορίσουν τις πιστώσεις και τον δανεισμό.
Οι τιμές των μετοχών και άλλων προϊόντων υψηλού ρίσκου έχουν καταβαραθρωθεί από την κορύφωσή τους στα τέλη του 2007, αλλά υπάρχει ακόμη σημαντικός κίνδυνος για καθίζηση. Εμφανίζεται όμως μια άποψη ότι οι τιμές πολλών προϊόντων υψηλού ρίσκου- περιλαμβανομένων των μετοχών- έχουν πέσει τόσο πολύ ώστε βρισκόμαστε στον πάτο και θα υπάρξει γρήγορη ανάκαμψη.
Ωστόσο τα χειρότερα έπονται. Τους αμέσως επόμενους μήνες οι μακροοικονομικές ειδήσεις και οι αναφορές για απολαβές-κέρδη από όλον τον κόσμο θα είναι πολύ χειρότερες από όσο αναμένεται πιέζοντας ακόμη περισσότερο προς τα κάτω τις τιμές των προϊόντων υψηλού ρίσκου, διότι οι αναλυτές των μετοχών συνεχίζουν να παραπλανούν τον εαυτό τους ότι η οικονομική ύφεση θα είναι ήπια και σύντομη.
Αν και ο κίνδυνος για μια πλήρη συστημική οικονομική κατάρρευση έχει περιοριστεί από τις κινήσεις του G7 και άλλων οικονομιών προκειμένου να υποστηριχθούν τα οικονομικά τους συστήματα, παραμένουν σοβαρά ευάλωτα σημεία. Η πιστωτική κρίση θα επιδεινωθεί, οι εξαγορές επιχειρήσεων χάρη στην κατοχή δανειακών εγγυήσεων θα συνεχιστούν προκαλώντας περαιτέρω μείωση των τιμών και οδηγώντας στη χρεοκοπία περισσότερους οικονομικούς θεσμούς που αδυνατούν να εξοφλήσουν τα χρέη τους. Μερικές αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς είναι βέβαιο ότι θα εισέλθουν σε πλήρη οικονομική κρίση.
Γι΄ αυτό το 2009 θα είναι μια επίπονη χρονιά παγκόσμιας ύφεσης με περισσότερα οικονομικά δεινά, ζημιές και χρεοκοπίες. Μόνο επιθετικές, συντονισμένες και αποτελεσματικές δράσεις από προηγμένες και αναδυόμενες οικονομίες μπορούν να εξασφαλίσουν ότι η παγκόσμια οικονομία θα ανακάμψει το 2010, αντί να εισέλθει σε μια πιο παρατεταμένη περίοδο οικονομικής στασιμότητας.
* Ο κ. Νouriel Roubini είναι καθηγητής Οικονομικών στη Stern School of Βusiness του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης και πρόεδρος του RGΕ Μonitor,που παρέχει οικονομικές και χρηματοοικονομικές συμβουλές.
