Για δεκαετίες τώρα, ιδιαίτερα σε μεγάλες αργίες και εξόδους, αποτελούν συχνό φαινόμενο οι ουρές ταλαιπωρίας των μποτιλιαρισμένων αυτοκινήτων στους σταθμούς διοδίων των εθνικών οδών. Εκεί, σαν να αποτελεί φυσικό νόμο, οι άνθρωποι περιμένουν υπομονετικά να καταβάλουν τα κέρματα που χρειάζονται για να παραλάβουν το χαρτάκι που θα τους επιτρέψει τη διέλευση σε τμήματα των εθνικών μας δρόμων. Οσοι θυμούνται πολλά χρόνια πριν σταματούσαμε και στον επόμενο σταθμό για να παραδώσουμε το χαρτάκι. Κάποτε όμως επικράτησε η στοιχειώδης νοημοσύνη και απαλλαχθήκαμε από αυτή την ταλαιπωρία καθώς αυτή μειώθηκε αρκετά χρόνια αργότερα με τις προσωρινές μονοδρομήσεις.

Για αρκετά χρόνια οι στοιβαγμένοι οδηγοί έβλεπαν μια τεράστια πινακίδα του Ταμείου Εθνικής Οδοποιίας (ΤΕΟ), στο οποίο ανήκουν οι σταθμοί, σύμφωνα με την οποία ξοδεύτηκαν 2 δισ. δρχ. για να κόβονται τα χαρτάκια από ηλεκτρονικές μηχανές και όχι με το χειροκίνητο σύστημα. Με το ίδιο έργο δημιουργήθηκαν λωρίδες για κάρτες αυτόματης διέλευσης που ακόμη και σήμερα ένα πολύ μικρό ποσοστό οχημάτων χρησιμοποιεί. Μετά τις ραγδαίες αυξήσεις των διοδίων το 2004 και το ξεχαρβάλωμα του εθνικού οδικού δικτύου που ακολούθησε ως τώρα, σήμερα ανακοινώνονται σχέδια για νέες αυξήσεις στις τιμές των διοδίων και για νέους σταθμούς.

Τα διόδια των εθνικών μας δρόμων αποτελούν για πολλά χρόνια τώρα καταβολή ενός φόρου. Δεν αντιστοιχούν σε ανταπόδοση και χρηματοδότηση ούτε κατασκευής ούτε λειτουργίας και συντήρησης των συγκεκριμένων τμημάτων, όπως συμβαίνει π.χ. στην Αττική οδό. Τα τμήματα αυτά, όπως και ολόκληρο το εθνικό οδικό δίκτυο, που κατασκευάστηκαν με πόρους του κρατικού προϋπολογισμού, δηλαδή με έσοδα της γενικής φορολογίας, καθώς και με κοινοτικούς πόρους, αποτελούν πλέον δημόσιο αγαθό. Οι σταθμοί διοδίων αποτελούν έναν τρόπο, έναν μηχανισμό είσπραξης αυτού του φόρου που ένα μέρος του θα χρησιμοποιηθεί για ανάπτυξη και συντήρηση του εθνικού οδικού δικτύου, ενώ το υπόλοιπο θα καλύψει τα λειτουργικά έξοδα του ΤΕΟ και την απόδοση στο κράτος. Από τα συνολικά ετήσια έσοδα του ΤΕΟ, περίπου 170 εκατ., ένα μέρος προέρχεται από τα ασφάλιστρα των οχημάτων χωρίς κανένα κόστος είσπραξης. Οποιο και αν είναι το συνολικό ποσό που εισπράττει ο μηχανισμός των διοδίων πρόκειται για έναν τρόπο είσπραξης πανάκριβο και σπάταλο που περιλαμβάνει τα παρακάτω κόστη: α. Το κόστος λειτουργίας των σταθμών διοδίων και ολόκληρου του ΤΕΟ, που με τη μισθοδοσία των περίπου 500 υπαλλήλων του θα πρέπει να ξεπερνά ετησίως τα 10 εκατ. Για ποιον άλλον φόρο άραγε το κράτος έχει τέτοιο ταμειακό κόστος είσπραξης;

β. Το κόστος ταλαιπωρίας των πολιτών σε καθυστερήσεις και καύσιμα που χάνουν σε διόδια και κέρδισαν από σύγχρονα οδικά έργα, όπως αυτοκινητόδρομοι και γέφυρα ΡίουΑντιρρίου. Επειδή τα έσοδα των διοδίων προέρχονται μόνο από τους χρήστες συγκεκριμένων τμημάτων του εθνικού οδικού δικτύου με συγκεκριμένες κατευθύνσεις και αποστάσεις, ενώ χρησιμοποιούνται για ολόκληρο το εθνικό δίκτυο, καθώς και για απόδοση στον κρατικό προϋπολογισμό, έχουμε μια προφανώς άδικη φορολογική μεταχείριση. Μόνο ορισμένοι συνεισφέρουν με τον τρόπο αυτόν για ένα δημόσιο αγαθό. Το εθνικό οδικό δίκτυο είναι εξαιρετικά κρίσιμης σημασίας για τις παραγωγικές και κοινωνικές λειτουργίες της χώρας. Το κόστος συντήρησης και ανάπτυξής του θα πρέπει να προέρχεται από φορολογίες δίκαιης κατανομής της επιβάρυνσης και ελάχιστου δυνατού ταμειακού κόστους είσπραξης για το κράτος αλλά και τον πολίτη.

Με την κατάργηση των σταθμών διοδίων εναλλακτικοί τρόποι με τα κριτήρια αυτά αποτελούν η αύξηση μερικών λεπτών του φόρου καυσίμων, η υπάρχουσα εισφορά στα ασφάλιστρα, πιθανόν τα τέλη κυκλοφορίας, ενώ θα πρέπει να αντιμετωπισθεί η περίπτωση των ξένων διερχόμενων οχημάτων στη χώρα. Οι εναλλακτικοί αυτοί τρόποι προσφέρονται για δικαιότερη κατανομή της επιβάρυνσης ανάλογα με τον κυβισμό και τη χρήση, ενώ έχουν ελάχιστο ως ανύπαρκτο ταμειακό κόστος είσπραξης. Είναι τρόποι αυτόματοι και αδάπανοι. Το προσωπικό των σταθμών και του όλου του ΤΕΟ θα μπορούσε να επιτελεί περισσότερο χρήσιμες κοινωνικές λειτουργίες από το να μοιράζει χαρτάκια και να μετράει τα δίφραγκα. Φανταστείτε, αν π.χ. εναλλακτικά στη θέση τους είχαμε αντίστοιχο νοσηλευτικό προσωπικό, πόσα κρεβάτια μονάδων εντατικής θεραπείας θα ανοίγαμε; Εδώ βρίσκεται και το πραγματικό περιεχόμενο της δημόσιας σπατάλης. Με ανάθεση σε ιδιωτικά συνεργεία μέσω διαγωνισμών από τις νομαρχίες εκτός από τη συντήρηση θα μπορούσαν να ευπρεπισθούν και οι χώροι στάθμευσης των εθνικών μας δρόμων, αυτή η εικόνα ντροπής για τη χώρα.

Ακόμη και με τις συμβάσεις παραχώρησης για την κατασκευή των νέων μεγάλων τμημάτων οδικών αξόνων, το ΥΠΕΧΩΔΕ μπορεί να διαθέτει τα αντίστοιχα ποσά για την αποπληρωμή, συντήρηση και λειτουργία τους που εισπράττονται με τους παραπάνω ανέξοδους τρόπους χωρίς να γεμίσει τη χώρα με νέους σταθμούς και ακριβότερα διόδια. Εξάλλου δεν υπάρχει κανένας λόγος να τιμωρούνται οι μεταφορές και οι έξοδοι των Αθηναίων προς την ύπαιθρο. Χωρίς διόδια λειτουργούν τα οδικά δίκτυα σε χώρες όπως π.χ. η Σουηδία αλλά και σύγχρονοι αυτοκινητόδρομοι στο εσωτερικό όπως π.χ. η περιμετρική της Πάτρας. Καταργώντας τον σημερινό τρόπο είσπραξης καταργούμε μαζί με μια εστία χρόνιας ταλαιπωρίας του πολίτη μία ακόμη άχρηστη ΔΕΚΟ και ένα μικρό βιλαέτι για το πελατειακό πολιτικό μας σύστημα. Είναι θέμα κοινού νου και πολιτικής τόλμης.

Ο κ. Σ. Θεοδωρόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιώς.