Ολο και περισσότερο η ανασφάλεια και η αμφιβολία κατακλύζουν τις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Οχι μόνο τις πιο αδύναμες τάξεις τους, αλλά και στρώματα που μπορούν να προσαρμοστούν στις οικονομικές και τεχνολογικές αλλαγές, επιχειρήσεις και συντελεστές της οικονομικής ανάπτυξης, που έχουν τον δυναμισμό να προχωρήσουν δημιουργικά στη νέα εποχή. Κρίσιμοι αναπτυξιακοί στόχοι της συνθήκης του Μάαστριχτ έμειναν ανέφικτοι με τις ισχνές πολιτικές και την ελλιπή πολιτική βούληση με τις οποίες υπηρετήθηκαν. Το ίδιο συνέβη και με τη στρατηγική της Λισαβόνας. Η Ευρώπη αιμορραγεί. Δεκάδες χιλιάδες από τα καλύτερα μυαλά της φεύγουν προς τις ΗΠΑ, αντίστοιχα επιχειρήσεις μετακομίζουν προς Ανατολάς δημιουργώντας στον ευρωπαϊκό χώρο νέους άνεργους.
Η «ολοκληρωμένη» Νομισματική Ενωση αλλά και η ανολοκλήρωτη Οικονομική Ενωση, οι χαμηλοί ρυθμοί ανάπτυξης, οι ελλιπείς κοινωνικές πολιτικές και ιδιαίτερα η αδυναμία αντιμετώπισης της ανεργίας.
Οι λαοί της Ευρώπης βλέπουν συγχρόνως μια Ενωση που πάσχει και σε επίπεδο θεσμών και διαδικασιών. Μια Ενωση αναποτελεσματική στις λειτουργίες της, ιδιαίτερα τώρα, μετά τη διεύρυνσή της σε 25 μέλη, όπου επιχειρεί να δράσει με τα παλιά εργαλεία της Ενωσης των «15». Μια Ενωση με συνεχιζόμενα ελλείμματα δημοκρατίας παρά τις προ πολλού διατυπωμένες επικρίσεις. Μια Ενωση αδύναμη να διατυπώσει ισχυρή φωνή στη νέα διεθνή πραγματικότητα, ιδιαίτερα σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας.
Το παρόν απειλείται από τις κάθε λογής συνέπειες της παγκοσμιοποίησης, το μέλλον δεν προετοιμάζεται με πολιτικές που δίνουν ελπίδα. Οι πολιτικές ηγεσίες δυσκολεύονται να συνεννοηθούν. Βιώνουμε μια γκρίζα πραγματικότητα που τροφοδοτεί την αίσθηση των λαών για την αδυναμία της Ενωσης και το ανέφικτο των επαγγελιών της.
Η Ενωση πρέπει να αποκτήσει στρατηγική για το μέλλον.
Πρώτη αναγκαιότητα: Να πείσουμε ξανά τους λαούς μας ότι τα προβλήματα με υπερεθνικά αίτια μπορούν να βρουν τις απαντήσεις τους μόνο σε υπερεθνικό επίπεδο. Να επανεμπεδώσουμε στις κοινωνίες μας τις σκέψεις που κινούσαν επί δεκαετίες το ευρωπαϊκό εγχείρημα και το νομιμοποιούσαν στην κοινή γνώμη των λαών της.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση θα συνεχίσει να μην ανταποκρίνεται στα αιτήματα των λαών της αν συνεχίσει να περιορίζεται σε ό,τι πέτυχε μέχρι σήμερα. Θα αποσυντεθεί αργά ή γρήγορα σε μια μεγάλη αγορά. Η μετεξέλιξή της είναι προϋπόθεση για να δοθούν απαντήσεις στα προβλήματα του σήμερα και να διαμορφωθούν συνθήκες που θα οδηγήσουν σε ένα αύριο με περισσότερη ασφάλεια, ευημερία, δικαιοσύνη για όλους.
Το Σχέδιο Συντάγματος παραμένει το πιο αξιόπιστο αλλά και ρεαλιστικό εγχείρημα μετεξέλιξης της Ενωσης σε αυτή την κατεύθυνση και στην παρούσα πολιτική συγκυρία των «25». Θα συμπλήρωνα, το πρώτο βήμα για τη διαμόρφωση της νέας ταυτότητας. Η προοπτική ωστόσο της υιοθέτησής του δείχνει προβληματική.
Εκτιμώ ότι η περίοδος προβληματισμού που διανύουμε εμπεδώνει τη στάση ακινησίας. Είναι επιτακτική ανάγκη να προχωρήσουμε άμεσα στα επόμενα βήματα.
Δεύτερη αναγκαιότητα: Αν συμφωνούμε σε αυτή τη διαπίστωση, θα πρέπει να προχωρήσουμε σε μια επιλεκτική υιοθέτηση κρίσιμων κεφαλαίων του Σχεδίου Συντάγματος στα οποία έχει διαγραφεί μια ομοφωνία. Οπως, για παράδειγμα, οι θεσμικές ρυθμίσεις, οι διατάξεις για την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας ή και άλλες διατάξεις. Μια τέτοια τομή θα δώσει νέα δυναμική στην Ενωση.
Ομως δεν αρκεί αυτό. Οι κοινωνίες προσβλέπουν σε πολιτικές, περιμένουν συγκεκριμένες απαντήσεις στα προβλήματα που τις αγγίζουν. Η οικονομία πρέπει και πάλι να είναι η ατμομηχανή για την έξοδο από την κρίση.
Τρίτη αναγκαιότητα: Να εμβαθύνουμε και να ενισχύσουμε κρίσιμες πολιτικές.
* Να ολοκληρώσουμε την Οικονομική Ενωση κατά τρόπο ισοδύναμο με εκείνον της Νομισματικής Ενωσης. Να εγκαθιδρύσουμε μια πραγματική Οικονομική Διακυβέρνηση που θα ξεπερνά τον συντονισμό της οικονομικής πολιτικής των «25».
* Να δώσουμε πνοή με νέα μέσα στη Στρατηγική της Λισαβόνας, σε ένα ευρύ σχέδιο για την ανάπτυξη και την απασχόληση για την επόμενη δεκαετία. Ενισχύοντας τις πολιτικές ανταγωνιστικότητας, διευρύνοντας τις πολιτικές των υποδομών, εφαρμόζοντας ολοκληρωμένες και αποτελεσματικές πολιτικές για την απασχόληση, επιδιώκοντας τη βιώσιμη ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή με τη βοήθεια και των αναδιανεμητικών πολιτικών. Να πείσουμε ότι νοιαζόμαστε πραγματικά για περισσότερη κοινωνική δικαιοσύνη. Υπάρχουν πολιτικές που είχαν συζητηθεί και παραμένουν σχέδια, όπως, για παράδειγμα, η κατασκευή νέων υποδομών, η προώθηση της συνεργασίας και των ανταλλαγών μεταξύ των πανεπιστημίων (Super-Erasmus), η χρηματοδότηση νέων τεχνολογιών, ώστε η Ενωση να καταστεί πρωτοπόρα σε νέους τομείς.
* Να συμφωνήσουμε ότι για να είναι αποτελεσματικές αυτές οι πολιτικές χρειάζονται πόρους. Περισσότερους πόρους απ’ ό,τι μέχρι σήμερα. Η ευρωπαϊκή ιδέα κέρδισε πολλούς οπαδούς στη χώρα μας όταν διαπίστωσαν ότι πραγματοποιούνται χάρη στα κοινοτικά πλαίσια στήριξης συγκεκριμένα έργα.
* Να συνδιαμορφώσουμε μια πολυκεντρική παγκόσμια τάξη που θα ορίζεται από τους κανόνες του διεθνούς δικαίου, θα προάγει τη συνεργασία, θα συμβάλλει στην επίλυση των χρόνιων προβλημάτων του Τρίτου Κόσμου και θα αντιμετωπίσει τις σύγχρονες απειλές του πλανήτη, ιδιαίτερα στο περιβάλλον.
Τέταρτη αναγκαιότητα: Το όραμα της ισχυρής Ευρώπης, μιας Ευρώπης για όλους, η αναγκαιότητα να συνθέσουμε μια καινούργια ταυτότητά της απαιτούν ένα συνολικό σχέδιο με ευρύτερους στόχους. Ενα σχέδιο που θα λαμβάνει μεν υπόψη τις ευαισθησίες των εταίρων αλλά θα διαγράφει και τα επόμενα μεσοπρόθεσμα βήματα μετεξέλιξης της Ενωσης.
Για παράδειγμα: Τη δυνατότητα όσων κρατών επιθυμούν να προχωρούν σε ενισχυμένες συνεργασίες για την εμβάθυνση συγκεκριμένων πολιτικών. Σε επίπεδο θεσμών η Επιτροπή να αναδειχθεί σε μια αυθεντική Ευρωπαϊκή Κυβέρνηση. Το Ευρωκοινοβούλιο, σε πραγματικό νομοθετικό σώμα. Το Συμβούλιο των Υπουργών, σε Ανω Βουλή. Επικεφαλής όλων το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, με πρόεδρο και υπουργό Εξωτερικών, θα συμβολίζουν αλλά και θα εκφράζουν τη νέα οντότητα.
Τέλος πρέπει να σκεφτούμε ότι δεν είναι δυνατό να προχωρήσει το ευρωπαϊκό εγχείρημα με μια ενιαία ταχύτητα και για τους «25». Οι οικονομικές και κοινωνικές διαφορές μεταξύ των μελών θα είναι για αρκετό καιρό αρκετά μεγάλες, ώστε να απαιτείται από χώρα σε χώρα διαφορετικός χρόνος προετοιμασίας και προσαρμογής σε νέες πολιτικές. Ισχυρή Ευρώπη δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς μια πρωτοπορία ενιαίας πολιτικής βούλησης γύρω από μια δέσμη στρατηγικών στόχων. Θα πρέπει να σκεφτούμε δομές και διαδικασίες που θα επιτρέψουν ίσως στην Ευρωομάδα – το μόνο υπαρκτό σχήμα προωθημένης ενοποίησης – να προχωρήσει, εμβαθύνοντας πολιτικές της Ενωσης σε προωθημένες βαθμίδες πολιτικής ενοποίησης.
Πρέπει να πείσουμε τις κοινωνίες – την κοινωνία των πολιτών – για την αναγκαιότητα αυτού του οράματος, για τα οφέλη που θα προκύψουν γι’ αυτές αλλά και τα εξατομικευμένα ζωτικά συμφέροντα κάθε πολίτη. Να τις κινητοποιήσουμε για την επίτευξή του όπως πριν από πενήντα χρόνια, όταν η υπέρβαση των παλαιών αντιπαλοτήτων που ζητούσε η κοινή γνώμη οδήγησε στην ίδρυση της ΕΟΚ. Με επιμονή και συνέπεια, με πολιτικό διάλογο, με ιδεολογικό αγώνα.
Ο κ. Κ. Σημίτης είναι πρώην Πρωθυπουργός. Το κείμενο αυτό συνιστά τον βασικό κορμό της ομιλίας-παρέμβασής του στο Φόρουμ Ευρωπαϊκών Στρατηγικών το οποίο διεξήχθη στις 27 Σεπτεμβρίου στη Λισαβόνα.
