ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Λιμναίους οικισμούς ηλικίας 8.000 ετών και μια τεράστια νεκρόπολη φέρνει στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας ανάμεσα στις λίμνες Χειμαδίτιδα, Πετρών, Βεγορίτιδα και Ζάζαρη (στη βόρεια απόληξη της λεκάνης της Πτολεμαΐδας, στα όρια των Νομών Κοζάνης και Φλώρινας).
Τα πρώτα δείγματα ζωής στην περιοχή εμφανίζονται κατά την πρώιμη περίοδο της Νεολιθικής εποχής (6000 π.Χ.) με έναν οικισμό, ενώ στις επόμενες περιόδους ο αριθμός των οικιστικών εγκαταστάσεων αυξάνεται σημαντικά.
Τα πρώτα ευρήματα (κιβωτιόσχημοι τάφοι στην περιοχή της νεκρόπολης του Αγίου Παντελεήμοναγνωστή ως «Πάτελι») εντοπίστηκαν κατά τη διάρκεια ανασκαφών του Ρωσικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Κωνσταντινούπολης το 1898 (επί Τουρκοκρατίας στην περιοχή). Παρά τη μεγάλη έκταση των ευρημάτων λιγοστά υπήρξαν τότε τα δημοσιεύματα και η ανασκαφή διακόπηκε για τα επόμενα 100 και πλέον χρόνια, ως τον Σεπτέμβριο του 2001, που η ΙΖ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων της Εδεσσας άρχισε σωστική ανασκαφή στην περιοχή, η οποία και συνεχίζεται.
Ο «Πολιτισμός των τεσσάρων λιμνών» σύμφωνα με τον τίτλο υπό τον οποίο παρουσιάζει το ερχόμενο Σάββατο τα ευρήματα των 8.000
χρόνων ο αρχαιολόγος Πανίκος Χρυσοστόμου στο πλαίσιο της 20ής συνάντησης για το αρχαιολογικό έργο στη Μακεδονία και στη Θράκη, ήταν λιγοστά κατά τη Νεολιθική εποχή (ένας μόνο οικισμός), ενώ αργότερα αυξάνονται σημαντικά- κατά τη νεότερη Νεολιθική περίοδο- και φθάνουν τους 16. Η γειτνίαση με τους υδάτινους πόρους (ποτάμια, λίμνες) υπήρξε έκτοτε και παρέμεινε και στις επόμενες περιόδους το βασικό κριτήριο για την επιλογή εγκατάστασης των νεολιθικών ανθρώπων.
Τα κτίσματα των οικισμών που εντοπίστηκαν ήταν τοποθετημένα και οριοθετημένα με τάφρους (προστασία, αλλά και δυνατότητα χρήσης του υδάτινου στοιχείου), τετράγωνα, με διαστάσεις 4Χ6 μέτρα και με προσανατολισμό νοτιοανατολικό και νοτιοδυτικό. Το δάπεδο των οικημάτων ήταν κατασκευασμένο από πατημένο πηλό σε αλλεπάλληλες επιστρώσεις και εδράζονταν σε δοκάρια διαμέτρου περίπου 10 εκατοστών.
Οσον αφορά τις διατροφικές συνήθειες των ανθρώπων της Νεολιθικής εποχής, τα πρώτα δείγματα οδηγούν σε συμπεράσματα για κατανάλωση πτηνών, ψαριών καθώς και μεγάλων ποσοτήτων σπόρων από καλλιεργημένα φυτά (σιτάρι μονόκοκκο και δίκοκκο, φακή, μπιζέλι, κράνα, βατόμουρα και σαμπούκο).
Ταφικές συνήθειες
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλούν τα στοιχεία για τα ταφικά έθιμα των ανθρώπων της Νεολιθικής εποχής, όπως αυτά προκύπτουν από τα ανασκαφικά ευρήματα. Τις πρωτογενείς ταφές συνοδεύουν πολύ συχνά μέσα και έξω από τον τάφο προγενέστερες συγκεντρώσεις οστών. Σε σημαντικό αριθμό τάφων διαπιστώθηκαν ως και 15 ανακομιδές, ενώ σε μία περίπτωση καταμετρήθηκαν 33 κρανία. Τα κρανία στοιβάζονται πάντα πάνω στα τακτοποιημένα μακριά οστά, στα πόδια των νεκρών, ενώ συχνά οστά ανακομιδών βρίσκονται και εκτός τάφου.
Σχεδόν πάντα ο νεκρός συνοδεύεται κατά τον ενταφιασμό από κτερίσματα (κεραμικά ή χάλκινα αγγεία, κοσμήματα στην περίπτωση που πρόκειται για γυναίκα, προσαρτήματα ενδυμασίας, σιδερένια ή χάλκινα όπλα και εργαλεία). Στο σύνολο του ανασκαμμένου χώρου της νεκρόπολης «Πάτελι» συλλέχθηκαν περί τα 460 αγγεία, στην πλειονότητά τους εγχώριας παραγωγής, τα οποία είναι κατά κανόνα χειροποίητα.
Στο 15% και πλέον της κεραμικής συναντάται αμαυρόχρωμη διακόσμηση, κατά κανόνα γραμμική, που εκτείνεται κυρίως στον λαιμό και στο πάνω μέρος του σώματος των αγγείων. Ως διακοσμητική τεχνική χρησιμοποιείται η εγχάραξη και σε ελάχιστες περιπτώσεις η στίξη ή ο συνδυασμός τους.
« Η νεκρόπολη των τύμβων στο “Πάτελι” αποδεικνύεται ως μία από τις σημαντικότερες θέσεις νεκροταφείων της εποχής στη Μακεδονία » τονίζει ο αρχαιολόγος κ. Πανίκος Χρυσοστόμου. « Η συνέχιση της έρευνας στον χώρο και η σύνθεση των ταφικών δεδομένων με τα ανασκαφικά στοιχεία της εγκατάστασης θα βοηθήσει στη σύνθεση μιας πληρέστερης εικόνας για τη ζωή και για τον ιδιαίτερο αυτόν πολιτισμό των κατοίκων,ενώ θα γνωστοποιήσει τον ρόλο που αυτός διαδραμάτισε ως συνδετικός κρίκος μεταξύ του Αιγαίου,της μακεδονικής ενδοχώρας και των Δυτικών Βαλκανίων στον διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο της εποχής του Σιδήρου » καταλήγει.
