«Το κάστρο ίδιο αγρίμι με σπασμένο το ραχοκόκκαλο». Ετσι περιέγραψε το 1962 ο Φώτης Κόντογλου το μεσαιωνικό κάστρο στο Γεράκι και αυτή την εικόνα αντίκρισα πριν από λίγο καιρό στον πανέμορφο αυτόν τόπο. Το Γεράκι ανήκει στον Δήμο Γερονθρών και βρίσκεται 39 χλμ. νοτιοανατολικά της Σπάρτης. Το χωριό έχει μια ωραιότατη πλακόστρωτη πλατεία και πέτρινα αρχοντικά. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με την καλλιέργεια της ελιάς και την κτηνοτροφία. Ας μην ξεχνάμε και τις Γερακίτισσες που επιδίδονται επιτυχώς στην οικιακή υφαντουργία. Τι είναι όμως αυτό που κάνει το Γεράκι να ξεχωρίζει; H φυσική ομορφιά του τοπίου, με τον επιβλητικό Ταΰγετο να δεσπόζει στον ορίζοντα, η αρχαία ακρόπολη, στην οποία από το 1995 διενεργεί ανασκαφές η Ολλανδική Αρχαιολογική Αποστολή, και οι βυζαντινές εκκλησίες που διατηρούν πολύ σημαντικές τοιχογραφίες. Πάνω απ’ όλα το Γεράκι ξεχωρίζει για το μεσαιωνικό κάστρο με τον οικισμό που βρίσκεται σε λόφο στις BA πλαγιές του Πάρνωνα.


Είχα ακούσει πολλά για το Γεράκι και αποφάσισα να το επισκεφθώ. Ο δήμαρχος κ. Φ. Πήλιουρας και ο δημοτικός σύμβουλος κ. Σ. Γκίνης με υποδέχθηκαν θερμά. H κύρια αποστολή μας ήταν να επισκεφθούμε τον μεσαιωνικό οικισμό και το κάστρο. Επρεπε όμως να γίνει ειδική συνεννόηση με τον φύλακα, ο οποίος είχε την καλοσύνη να έρθει από το σπίτι του για να μας ανοίξει τον περιφραγμένο χώρο. Το πρώτο πρόβλημα λοιπόν είναι ότι δεν υπάρχει επαρκής φύλαξη, με αποτέλεσμα ο χώρος να μένει τον περισσότερο καιρό κλειστός. Οπότε οι λίγοι επισκέπτες που φτάνουν ως το Γεράκι απογοητεύονται όταν βλέπουν την πόρτα εισόδου στον χώρο κλειδωμένη. Τι κρίμα!


Μπήκαμε στο αυτοκίνητο και σε πέντε λεπτά ήμασταν στους πρόποδες του λόφου απ’ όπου αρχίζει ο μεσαιωνικός οικισμός που περιλαμβάνει και σημαντικές βυζαντινές εκκλησίες. Το θέαμα είναι πολύ εντυπωσιακό. Ενας «μικρός Μυστράς» ορθώνεται μπροστά στα μάτια του επισκέπτη. Στην κορυφή του λόφου δεσπόζει το κάστρο. Αρχίσαμε την ανάβαση και με έκπληξη συνειδητοποίησα ότι βατό μονοπάτι που να οδηγεί στο κάστρο δεν υπάρχει. Αναγκάστηκα να σκαρφαλώσω σαν κατσίκι πατώντας σε κακοτράχαλες πέτρες και ανώμαλο έδαφος. Το ότι δεν στραμπούλιξα το πόδι μου ήταν θαύμα. Σκέφτηκα ότι στην πραγματικότητα το κάστρο είναι απρόσιτο και λόγω του ότι δεν υπάρχουν αρκετοί αρχαιοφύλακες και επειδή το μονοπάτι είναι ανύπαρκτο. Και διερωτώμαι: Γιατί; Τόσο δύσκολο είναι να γίνουν οι αναγκαίες προσλήψεις για την επαρκή φύλαξη του χώρου, που θα δώσει και θέσεις εργασίας στους ντόπιους που το έχουν τόσο ανάγκη; Τόσο δύσκολο είναι να φτιαχτεί ένα βατό μονοπάτι ώστε να μπορούν οι επισκέπτες, και μάλιστα οι ηλικιωμένοι, για να μην αναφέρω αυτούς που έχουν ειδικές ανάγκες, να απολαμβάνουν μια τέτοια εξαιρετική εμπειρία; Ο δήμαρχος με ενημέρωσε ότι υπάρχει η σχετική μελέτη για την κατασκευή μονοπατιού από τον δήμο σε συνεργασία με την αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων. Αναμένεται η έγκριση από το ΠΕΧΩ της Τριπόλεως. Το προβλεπόμενο κόστος είναι 80.000 ευρώ.


Αλλά υπάρχει και το εύλογο αίτημα της φωταγώγησης του κάστρου. Φανταστείτε τι εντύπωση θα κάνει τη νύχτα το φωταγωγημένο κάστρο το οποίο θα φαίνεται από πολύ μακριά και πόσο κάτι τέτοιο θα συντελέσει στην πολιτιστική και τουριστική ανάδειξη του Γερακίου. Αλλά και οι κάτοικοι του χωριού θα μπορούν να απολαμβάνουν τη θέα το βράδυ ενός φωτισμένου μοναδικού μνημείου. Ο δήμος έχει αναλάβει τα έξοδα για τη μελέτη φωταγώγησης (15.000 ευρώ) και για τη μεταφορά (7 χλμ.) ρεύματος από το Γεράκι στον χώρο (35.000 ευρώ). Χρειάζεται όμως να βρεθούν χρήματα για την υλοποίηση της μελέτης φωταγώγησης. Μακάρι να βρεθούν τα χρήματα αυτά, είτε από το Γ´ ΚΠΣ είτε από αλλού.


Οταν έφτασα στο κάστρο δεν ήξερα πού να στρέψω το βλέμμα μου. Προς τον Πάρνωνα, προς τον Ταΰγετο ή προς τον Λακωνικό κόλπο; Προς στιγμήν η πανοραμική θέα με άφησε άφωνο. Τα τείχη του κάστρου αλλού σώζονται σε μεγάλο ύψος, αλλού σε μικρότερο, «ίδιο αγρίμι με σπασμένο το ραχοκόκκαλο». Το κάστρο είναι φράγκικο και χτίστηκε το 1209 από τον βαρόνο Guy de Nivelet. Μετά την ήττα των Φράγκων παραχωρήθηκε το 1262 στους Βυζαντινούς ώσπου το 1460 περιήλθε στους Τούρκους. Στα τέλη του 17ου αι. πέρασε σε ενετικά χέρια και το 1715 πάλι στους Τούρκους.


H εκκλησία που δεσπόζει μέσα στο κάστρο είναι ο Αγιος Γεώργιος, μια τρίκλιτη βασιλική με νάρθηκα, με τοιχογραφίες του 13ου αι. Ξεχωρίζει η εικόνα της Παναγίας Δεξιοκρατούσας και Γλυκοφιλούσας και το δυτικότροπο προσκυνητάρι του ναού που περιβάλλει την τοιχογραφία του Αγίου Γεωργίου. Στο εσωτερικό του ναού, όπως και στις άλλες μεσαιωνικές εκκλησίες, κυριαρχούν οι εξαίσιες τοιχογραφίες των 12ου-15ου αιώνων, για τις οποίες υπάρχουν διεξοδικές μελέτες από τους καθηγητές N. K. Μουτσόπουλο και Γ. Δημητροκάλη. Σίγουρα έχει γίνει πολλή δουλειά από τους συντηρητές της 5ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων για τη συντήρηση των τοιχογραφιών, φαίνεται όμως ότι υπάρχουν και προβλήματα και ότι θα πρέπει να γίνει μεγαλύτερη προσπάθεια για τη συντήρηση των μοναδικών αυτών μνημείων τέχνης που συνδυάζουν την καλλιτεχνική παράδοση της Δύσης και του Βυζαντίου. Κατεβαίνοντας από το κάστρο κάναμε μια στάση στο μέσον περίπου της διαδρομής στον ναό Ζωοδόχου Πηγής, μονόκλιτος ναός με τοιχογραφίες του 1431, και στο τέλος της κατάβασης, λίγο προτού εξέλθουμε από τον χώρο, στον ναό της Αγίας Παρασκευής, σταυρεπίστεγος με τοιχογραφίες του 13ου αι.


Μπήκαμε πάλι στο αυτοκίνητο για να επιστρέψουμε στο χωριό. Τα συναισθήματά μου ήταν ανάμεικτα. Από τη μία ήμουν εντυπωσιασμένος και γεμάτος από την ομορφιά και από την άλλη προβληματισμένος για τις ανάγκες του τόπου και της πολιτιστικής του κληρονομιάς.


Προτού μπούμε στο χωριό σταματήσαμε σε δύο άλλα σημαντικά μνημεία: τον ναό Αγίου Αθανασίου, σταυρεπίστεγος του 12 αι. με τοιχογραφίες των αρχών του 14ου, και τον ναό Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, μονόχωρος ναός με τοιχογραφίες σε δύο στρώματα, του 1300 και του 1450. Προτού μπω μέσα στον ναό του Χρυσοστόμου κοντοστάθηκα στην πόρτα διότι είδα ότι οι παραστάδες της πόρτας και το υπέρθυρο είχαν χαραγμένα γράμματα. Προσπάθησα να διαβάσω την επιγραφή και κατάλαβα ότι το κείμενο ήταν αρχαίο. Εμαθα ότι το κείμενο είναι Διάταγμα του Διοκλητιανού του 301 μ.X. στο οποίο ορίζεται το ανώτατο όριο τιμών διαφόρων αγαθών και ποινές σε περίπτωση υπέρβασης. Οταν χτίστηκε ο ναός του Χρυσοστόμου, η μεγάλη αυτή επιγραφή εντοιχίστηκε στην είσοδό του και ευτυχώς σώθηκε. Δεν θα ‘πρεπε και η επιγραφή αυτή να αποτοιχιστεί και να μεταφερθεί σε μουσείο για να προστατευθεί από τη φθορά του χρόνου;


Αν μάλιστα κανείς σκεφθεί ότι τα αρχαιολογικά ευρήματα από το Γεράκι είναι πάμπολλα, από τότε που οι Αγγλοι έσκαψαν για πρώτη φορά το 1905 την ακρόπολη, στην οποία η ανθρώπινη παρουσία ξεκινάει από τη Νεολιθική Εποχή. Οι ιστορικές φάσεις της περιοχής διαδέχθηκαν η μία την άλλη μέσα στους αιώνες, μυκηναϊκή, αρχαϊκή και κλασική, ελληνιστική και ρωμαϊκή και κατόπιν μεσαιωνική/βυζαντινή και νεότερη. Υπήρξε και ένας παλαιός γερακιώτης δήμαρχος (1883-1920), ο Γ. Παπανικολάου, ο οποίος είχε αφοσιωθεί στην ανεύρεση, περισυλλογή και διαφύλαξη των αρχαιοτήτων της περιοχής και γι’ αυτό ονομάστηκε ιεροφύλακας του Γερακίου.


Δυστυχώς όμως όλα αυτά τα ευρήματα σήμερα βρίσκονται στοιβαγμένα στις αποθήκες του Αρχαιολογικού Μουσείου Σπάρτης. Μήπως θα έπρεπε να ιδρυθεί ένα τοπικό μουσείο στο οποίο να εκτεθούν τα ευρήματα αυτά, μάρτυρες της διαχρονικής ιστορίας του Γερακίου;


Τέλος, ας αναφέρω και το πανηγύρι στο κάστρο προς τιμήν του μετανάστη που πραγματοποιήθηκε το περασμένο καλοκαίρι (7 Αυγούστου) με πρωτοβουλία του σημερινού δημάρχου. Ας ελπίσουμε ότι θα συνεχίσει να γίνεται κάθε καλοκαίρι. Υπάρχει και ενημερωτική ιστοσελίδα για το Γεράκι http://go.to./geraki.


Για την ιστορία του Γερακίου υπάρχει βιβλίο από τον Αθ. Γριτόπουλο (Αθήνα, 1982).


Ο κ. Ιωάννης M. Βαρβιτσιώτης είναι ευρωβουλευτής και πρόεδρος του Ινστιτούτου Δημοκρατίας «Κωνσταντίνος Καραμανλής».