Ο ναός του Διός αναστηλώνεται
Πριν από αρκετά χρόνια είχα επισκεφθεί τον αρχαιολογικό χώρο της Νεμέας. Θυμόμουν τον ναό του Διός να δεσπόζει στον χώρο, με τους τρεις μόνο κίονες να στέκονται όρθιοι από την αρχαιότητα ενώ όλοι οι υπόλοιποι ήταν σωριασμένοι στο έδαφος μαζί με πάμπολλα άλλα αρχιτεκτονικά μέλη διάσπαρτα γύρω από την κρηπίδα του ναού. Ηξερα ότι την ανασκαφή στην αρχαία Νεμέα διεξάγει εδώ και πολλά χρόνια το Πανεπιστήμιο του Berkeley της Καλιφόρνιας και ότι ο διευθυντής της Stephen G. Miller είναι ένας ιδιαίτερα δραστήριος αρχαιολόγος που διακρίνεται για το πολυετές αξιολογότατο έργο του στη Νεμέα αλλά και για τον φιλελληνισμό του. Είχα ακούσει ακόμη ότι γίνεται τα τελευταία χρόνια ένα σημαντικό αναστηλωτικό έργο, δηλαδή μια προσπάθεια να επανατοποθετηθούν κίονες του ναού στη θέση τους. Ετσι λοιπόν αποφάσισα να επισκεφθώ ξανά την αρχαία Νεμέα για να διαπιστώσω την παρούσα κατάσταση.
Ο αρχαιολογικός χώρος βρίσκεται σε ειδυλλιακή τοποθεσία. Το Μουσείο χτίστηκε με δωρεά του R. Α. Peterson και παραδόθηκε στο ελληνικό κράτος το 1984. Περιλαμβάνει τα αρχαιολογικά ευρήματα από τις ανασκαφές στην αρχαία Νεμέα και από τις γειτονικές περιοχές. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι γκραβούρες με απεικονίσεις του αρχαιολογικού χώρου από τους περιηγητές του 18ου και του 19ου αι., διάφορα αρχιτεκτονικά στοιχεία του ναού του Διός, καθώς και άλλα ευρήματα σχετιζόμενα με τη διεξαγωγή των αθλητικών αγώνων της Νεμέας, τα Νέμεα, όπως ήταν γνωστά στην αρχαιότητα. Αξίζει επίσης να αναφερθεί η έκθεση με τον θησαυρό από τους τάφους των Αηδονιών.
Κοντά στον κυρίως αρχαιολογικό χώρο είναι και το στάδιο της Νεμέας, που χρονολογείται τον 4ο αι. π.X. και το οποίο περιλαμβάνει αποδυτήριο, μια θολωτή στοά, από τις αρχαιότερες καμάρες της Μεσογείου, που οδηγεί από το αποδυτήριο στον στίβο του σταδίου. Οι τοίχοι της στοάς φέρουν επιγραφές χαραγμένες από αρχαίους αθλητές την ώρα που περίμεναν να αγωνιστούν.
H σημασία του έργου
Το έργο της αναστήλωσης του ναού του Διός στη Νεμέα είναι εξαιρετικής σημασίας και γι’ αυτό θα επικεντρωθώ στο θέμα αυτό. Ο ναός ανήκει στην ώριμη κλασική εποχή, χτίστηκε δηλαδή γύρω στο 330 π.X. Το εξωτερικό του περιστύλιο είναι δωρικού ρυθμού αποτελούμενο από 32 κίονες, από τους οποίους μόνο ένας παρέμεινε από την αρχαιότητα όρθιος στη θέση του. Οι άλλοι δύο που διασώθηκαν στην αρχική τους θέση είναι αυτοί που ορίζουν την είσοδο στον πρόναο.
Το 1978 ο διευθυντής της ανασκαφής S. G. Miller διετύπωσε την ιδέα της αναστήλωσης και ξεκίνησε άμεσα την εκστρατεία ανεύρεσης ιδιωτικών πόρων για τον σκοπό αυτόν. Αφού προηγήθηκε η καταγραφή 1.100 περίπου αρχαίων λίθων, μελέτη ανασύνθεσης του ναού και αρχιτεκτονική προμελέτη για την αναστήλωση, το ΥΠΠΟ εξέδωσε άδεια στις αρχές της δεκαετίας του ’80 για την πιλοτική αναστήλωση δύο κιόνων του βορείου περιστυλίου. H αναστήλωση αυτή ολοκληρώθηκε με επιτυχία το καλοκαίρι του 2002 και τώρα ο ναός έχει πέντε κίονες που στέκονται στη θέση τους. Το θέαμα είναι εντυπωσιακό.
Υστερα απ’ αυτό η ομάδα αναστήλωσης του ναού του Διός στη Νεμέα κατέθεσε μέσω της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών νέα διεξοδική μελέτη αναστήλωσης τεσσάρων επιπλέον κιόνων προκειμένου να συμπληρωθεί ολόκληρη η βορειοανατολική γωνία του ναού. Ετσι θα διευκολυνθεί σημαντικά η κατανόηση του μνημείου εφόσον θα διασαφηνιστεί η σχέση της εξωτερικής κιονοστοιχίας με τους δύο κίονες του προνάου. H καινούργια μελέτη εγκρίθηκε τον Μάρτιο του 2004 και ο νέος κύκλος εργασιών έχει ήδη αρχίσει.
H ομάδα αναστήλωσης με υποδέχθηκε και με ξενάγησε στο έργο. Τη διεύθυνση της αναστήλωσης έχει αναλάβει ο N. Μακρής, καθηγητής του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου Πατρών, ο οποίος συνεργάζεται στενά με τον καθηγητή S. G. Miller. Τη μελέτη και επίβλεψη του έργου έχει η αρχιτέκτων Αικ. Σκλήρη. Είδα τα σημεία στο BA τμήμα του ναού στα οποία θα ανεγερθούν οι τέσσερις νέοι κίονες. Στα σημεία αυτά πρέπει να συμπληρωθεί και η κρηπίδα του ναού, της οποίας πολλοί λίθοι είχαν κλαπεί στο παρελθόν. Ετοιμάζονται λοιπόν 70 νέοι λίθοι βάρους περίπου 2 τόνων έκαστος για να συμπληρωθεί η κρηπίδα. Το υλικό είναι πωρόλιθος και προέρχεται από γειτονική περιοχή πολύ κοντά στο αρχαίο λατομείο. Οι ογκόλιθοι μεταφέρονται στο εργοτάξιο και τεμαχίζονται με τη συρματοκοπή στις απαιτούμενες διαστάσεις.
Οι κίονες και ο θριγκός
Μεγάλη προσπάθεια καταβάλλεται για τη συμπλήρωση των αρχαίων σπονδύλων των κιόνων και την παρασκευή νέων προκειμένου να αναστηλωθούν οι κίονες. H φθορά στους αρχαίους σπόνδυλους είναι σημαντική και πολλές φορές λείπουν ολόκληρα τμήματά τους. Τα προβλήματα ευστάθειας και μορφολογικής συνέχειας είναι σημαντικά, κυρίως αν σκεφθεί κανείς ότι πρέπει να δέσει το αρχαίο με το νέο υλικό και ότι οι σπόνδυλοι καταπονούνται από πολύ μεγάλες δυνάμεις. H αναστήλωση του κάθε κίονα διαρκεί περίπου ένα έτος.
Παράλληλα έχει συγκεντρωθεί και αποτυπωθεί το υλικό του θριγκού του ναού, δηλαδή τα επιστύλια και η ζωφόρος. Τα δέκα επιστύλια που πρόκειται να ζεύξουν τους τέσσερις μελλοντικούς κίονες με τον ιστάμενο κίονα της ανατολικής πλευράς και τους δύο νέους κίονες της βόρειας πλευράς έχουν ταυτιστεί και όσα είναι σπασμένα θα συμπληρωθούν και θα συγκολληθούν. Τα επιστύλια χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής σε θέματα στατικής επάρκειας και οπλίζονται με ράβδους τιτανίου.
H ομάδα εργασίας είναι αφοσιωμένη στο έργο της και απασχολεί εννέα τεχνίτες λιθοξόους, όλους ντόπιους και από γειτονικά χωριά. Το έργο έχει την ηθική υποστήριξη και του αντινομάρχη Κορινθίας A. Παπαφωτίου και της ΛΖ´ ΕΠΚΑ.
H χρηματοδότηση και οι ιδιωτικές χορηγίες
Πώς χρηματοδοτείται η αναστήλωση του ναού; H απάντηση είναι ότι χρηματοδοτείται μέχρι στιγμής μόνο από ιδιωτικές χορηγίες. Αυτό είναι προς τιμήν των χορηγών, ειδικά άμα σκεφθεί κανείς ότι η αναστήλωση του κάθε κίονα κοστίζει περίπου 250.000 ευρώ. Γι’ αυτό και είναι πρέπον να αναφερθούν όσοι έχουν συμβάλει στον αγαθό αυτόν σκοπό. Ο κύριος χορηγός της αναστήλωσης του ναού του Διός στη Νεμέα είναι ο Θεόδωρος Παπαλεξόπουλος, ο οποίος προσωπικά έχει στηρίξει επί μακρόν την υπόθεση αυτή. H εταιρεία Τιτάν παρέχει και τον γερανό που χρησιμοποιείται στο εργοτάξιο.
Αλλοι ιδιωτικοί φορείς που έχουν συνεισφέρει σημαντικά ποσά είναι το Ιδρυμα Σ. Νιάρχου, ο I. Μοσχακλαιδής, η εταιρεία SAGA, ο E. Χρόνης, ο A. K. Τσακόπουλος, ο Θ. Μαυροκορδάτος, το Ιδρυμα M. Στασινοπούλου-Βιοχάλκο και το Καζίνο Λουτρακίου. Υπάρχουν και πολλοί άλλοι που έχουν συνεισφέρει μικρότερα ποσά.
Ας αναφέρω και τη συγκινητική περίπτωση μιας Καναδής, μητέρας τριών παιδιών, η οποία δεν έχει επισκεφθεί ποτέ την Ελλάδα και η οποία έμαθε για την αναστήλωση του ναού από την ιστοσελίδα και έστειλε και αυτή ένα τσεκ 36 δολαρίων.
Υπάρχουν και μελέτες για την περαιτέρω αναστήλωση του ναού διότι το 70% περίπου του υλικού βρίσκεται εκεί. H ιεράρχηση γίνεται βάσει των προτεραιοτήτων που καθορίζει η κατάσταση διατήρησης του μνημείου σε συνδυασμό με την επιθυμητή ανάδειξή του. Μπορεί κανείς να παρακολουθήσει την πρόοδο του έργου αν επισκεφθεί την ιστοσελίδα www.nemea.civil. upatras.gr. Το καλύτερο βέβαια θα ήταν να πάρει κανείς την οικογένειά του και τους φίλους του και να πάει να δει από κοντά το έργο. Τώρα με τους νέους δρόμους φθάνει κανείς από την Αθήνα σε μία ώρα.
Θα πρέπει όμως ένα έργο τέτοιας κλίμακας και ιστορικής σημασίας να στηριχθεί και από το Δ´ ΚΠΣ. Οι ιδιωτικές χορηγίες βεβαίως θα ήταν επιθυμητό να συνεχίσουν και να αυξηθούν. Αν δεν υπήρχαν αυτές, δεν θα είχε γίνει τίποτε από αυτά που έχουν γίνει ως τώρα. Αλλά θα πρέπει οπωσδήποτε και η πολιτεία να συνδράμει ώστε να εξασφαλιστούν οι πόροι σε πιο μακροχρόνια βάση και να μην κινδυνεύει το έργο ανά πάσα στιγμή να διακοπεί.
Ο κ. Ιωάννης M. Βαρβιτσιώτης είναι ευρωβουλευτής και πρόεδρος του Ινστιτούτου Δημοκρατίας «Κωνσταντίνος Καραμανλής».
