Πέντε θεοί στην ίδια πόλη

Διαφορετικές θεωρίες, διαφορετικές απόψεις και ερμηνείες για το ύψιστο Ον που γίνεται πηγή ελπίδας, συγχώρησης αλλά και φόβου για τους κατοίκους της Γης

Ζούμε σε μια εποχή που δεν ευνοεί ιδιαίτερα τις πνευματικές αναζητήσεις, σε μια κοινωνία που, σύμφωνα με όλα τα στοιχεία, απομακρύνεται με ταχύτητα φωτός από το Φως. Το χρηματιστήριο των αξιών μας βρίσκεται υπό κατάρρευσιν αλλά εμείς έχουμε στραμμένα τα μάτια στον δείκτη Dow Jones. Από την άλλη πάλι είναι σχεδόν κλισέ να φορτώνουμε στην εποχή και στην κοινωνία τη δική μας αδιαφορία και τη δική μας πνευματική χρεοκοπία.

Στις σύγχρονες κοινωνίες οι άνθρωποι κινούνται μέσα σε ένα φάσμα αντίποδες του οποίου είναι από τη μία η θρησκευτική αδιαφορία της καταναλωτικής Δύσης και από την άλλη ο θρησκευτικός φανατισμός της Ανατολής. Μέσα στο φάσμα αυτό θρησκείες, δόγματα, φιλοσοφικά και μεταφυσικά συστήματα εξελίσσονται, μεταλλάσσονται, παλεύουν να κρατηθούν στη ζωή ή αργοπεθαίνουν στις συνειδήσεις των πιστών υπακούοντας στους χαοτικούς κανόνες της πνευματικής εξέλιξης.

Ως χριστιανοί ορθόδοξοι πιστεύουμε σε ένα Θεό και στο τρισυπόστατο του Θεού (Πατήρ, Υιός και Αγιο Πνεύμα). Πιστεύουμε ακόμη ότι ο Θεός δημιούργησε τα πάντα γύρω μας, ορατά και αόρατα. Επίσης πιστεύουμε στο προπατορικό αμάρτημα, που βαραίνει όλους τους ανθρώπους, από τη στιγμή που ο Αδάμ και η Εύα δεν υπάκουσαν στην απαγόρευση του Θεού και δοκίμασαν τον καρπό από το δέντρο της γνώσης του Καλού και του Κακού. Θεωρούμε πως υπάρχει Κόλαση και Παράδεισος και πιστεύουμε στη σωτηρία της ψυχής. Οσο για το ηθικό μέρος της θρησκείας μας, η Επί του Ορους Ομιλία συνοψίζει τις βασικές αρχές του.

Ο μεγάλος σούφι δάσκαλος Ιναγιάτ Χαν έλεγε: «Η εκπαίδευση της ανθρωπότητας στις ηθικές αρχές είναι έργο πολλών δασκάλων και διαφορετικών παραδόσεων. Ολες αυτές οι αρχές διαφέρουν μεταξύ τους όσο δύο σταγόνες νερού από την ίδια κρήνη. Αν κοιτάξουμε όμως το νερό, θα δούμε ότι αυτό ακολουθεί μια ροή και ότι μόνο πέφτοντας διασπάται σε πολλές σταγόνες. Υπάρχουν πολλοί ηθικοί κανόνες, όπως πολλές είναι και οι σταγόνες που πέφτουν από μια κρήνη. Η πηγή όλων τους όμως είναι μία, η αγάπη».

Συναντήσαμε μερικούς ανθρώπους, μιλήσαμε για διαφορετικές θρησκείες, για διαφορετικές αντιλήψεις και δόγματα, και ανακαλύψαμε πως οι άνθρωποι μιλούν πολλές γλώσσες, αλλά οι ψυχές μόνο μία.

Ιακώβ Αράρ

Ραβίνος στην Εβραϊκή Συναγωγή Αθηνών

«Η ιδέα του Θεού είναι βασική για κάθε θρησκεία και ας μην ξεχνάμε πως ο ιουδαϊσμός, μαζί με τις άλλες δύο θρησκείες, τον χριστιανισμό και τον ισλαμισμό, είναι η θρησκεία που διέδωσε περισσότερο την ιδέα του μονοθεϊσμού. Και για τις τρεις αυτές θρησκείες ο Θεός είναι η γενεσιουργός αιτία, η πρώτη και ύστατη πνοή κάθε εκδήλωσης ζωής και ύπαρξης. Αυτή την αντίληψη την είχαν και οι αρχαίοι φιλόσοφοι, με επικεφαλής τον Αριστοτέλη, που προσπαθούσε να εξηγήσει την ύπαρξή μας εδώ πέρα και κατέληξε ότι υπάρχει μία πρωταρχική αιτία.

Εμείς αυτή την πρωταρχική αιτία την καλούμε Θεό και διέπεται από κάποιες αρχές. Είναι τέσσερις ιδιότητες που υπάρχουν στη Θεότητα: να είναι Αναρχος, Παντοδύναμος, Παντογνώστης και Αϋλος.

Μέσα στη Βίβλο θα λέγαμε ότι δεν υπάρχει απόδειξη για την ύπαρξη του Θεού. Ο άνθρωπος φτάνει στην αντίληψη ύπαρξης του Θεού παρατηρώντας τη φύση και τα φυσικά φαινόμενα. Δεν μπορεί αυτός ο θαυμαστός πραγματικά κόσμος που έχει δημιουργηθεί από τον Θεό να είναι ένα τυχαίο συμβάν φυσικών και χημικών αντιδράσεων όπως πολλοί ισχυρίζονται, γιατί τα πάντα διέπονται από κανόνες. Δεν είναι μια τυχαία δημιουργία αλλά μια δημιουργία που έχει γίνει από ανώτερο νου, με σχέδιο.

Αυτό που είναι ίδιον των θρησκειών, ξεκινώντας από τον ιουδαϊσμό, είναι ότι ο Θεός δεν είναι «απρόσωπος» αλλά ενδιαφέρεται για το δημιούργημά Του, για το σύμπαν και τους ανθρώπους.

Ο ιουδαϊσμός πρόσθεσε στην ιδέα της ύπαρξης του Θεού και άλλη μία βασική ιδέα, το ότι ο Θεός είναι ένας και μοναδικός, εσωτερικά και εξωτερικά αδιαίρετος. Αυτό είναι και το εβραϊκό πιστεύω. Ετσι οι Εβραίοι αποκλείουν και την Αγία Τριάδα.

Αν μιλάμε για την κάθαρση της ψυχής, τότε ξεκινάμε με τον όρο ότι η ψυχή είναι ήδη βεβαρημένη. Ο ιουδαϊσμός δεν δέχεται το προπατορικό αμάρτημα. Θα πρέπει να ορίσουμε λοιπόν τι είναι ψυχή. Ψυχή είναι ο θεϊκός σπινθήρας που ο κάθε άνθρωπος φέρνει μέσα του. Ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο από χώμα και ενέπνευσε εις αυτόν πνεύμα ζωής. Αυτό είναι η ψυχή του ανθρώπου.

Ετσι λοιπόν μπορούμε να πούμε ότι η ψυχή με τη γέννησή της είναι αγνή και καθαρή εφ’ όσον προέρχεται από τον Θεό. Ολη η ζωή του ανθρώπου είναι ένας αγώνας εσωτερικός για το πώς θα μπορέσει να εξισορροπήσει αυτές τις δύο φύσεις που έχει λάβει. Τη φυσική, που είναι το σώμα, και την πνευματική, που είναι η ψυχή.

Η ψυχή έρχεται καθαρή αλλά ο άνθρωπος, με τις αδυναμίες του, τις υλικές και πρόσκαιρες απολαύσεις, τις ροπές που έχει, πλειοδοτεί σε βάρος της ψυχής, της πνευματικής του οντότητας.

Υπάρχει τρόπος να επαναφέρουμε την ψυχή στην αρχική της κατάσταση αν ο άνθρωπος ακολουθεί και, πάνω απ’ όλα, προσπαθεί να διαβιώσει σύμφωνα με το θέλημα και τον νόμο του δημιουργού του, του Θεού, που έχει οριστεί με τη θεϊκή αποκάλυψη και την παράδοση του Νόμου και που αποβλέπει σε ένα αυστηρά ηθικό σύστημα. Αυτή είναι η νέα ιδέα στη ζωή του ανθρώπου. Οι άνθρωποι ζούσαν όπως ζούσαν ως τη θεϊκή αποκάλυψη στο όρος Σινά. Ετσι λοιπόν αν ο άνθρωπος τηρεί τον Λόγο του Θεού και μεταμελείται και αναγνωρίζει ότι παραφέρθηκε σε μια δεδομένη στιγμή, υπάρχει τρόπος εξαγνισμού και αυτό θα επιτρέψει με το τέλος της επίγειας ζωής στην ψυχή να ανακτήσει και πάλι την αρχική της θέση.

Ο ιουδαϊσμός έχει ορίσει μια ημέρα για τη συγγνώμη, την εξιλέωση και την κάθαρση, που είναι μία από τις κορυφαίες θρησκευτικές εκδηλώσεις, την ημέρα του Γιαμκιπούρ. Δεν έχουμε μεσολαβητή ή εξομολογητή. Η απευθείας σύνδεση και η γέφυρα που ενώνει το υλικό με το πνευματικό είναι η προσευχή. Ο κάθε άνθρωπος μπορεί να επικοινωνήσει κατευθείαν με τον δημιουργό του».

Στάθης Λιακόπουλος

Βουδιστής

«Ο πρόωρος θάνατος του αδελφού μου με έκανε να αρχίσω να ερευνώ και να προσπαθώ να συλλάβω το νόημα της ζωής και του θανάτου. Πιστεύω ότι μπορώ να είμαι και καλός χριστιανός και καλός βουδιστής. Ο ίδιος ο Βούδας υπέδειξε στους οπαδούς του ότι πρέπει να στηρίζουν και να ενισχύουν οποιαδήποτε παράδοση είναι θετική και συμβάλλει στην ανάπτυξη των αρετών των ανθρώπων. Γι’ αυτό ο βουδισμός δεν αντιμάχεται τις άλλες θρησκείες. Ούτε είναι δυνατόν να αναπτυχθεί σ’ αυτόν η αντίληψη των αιρέσεων.

Στον βουδισμό έχουμε πολλές σχολές, το οποίο σημαίνει ότι ο βουδισμός έχει την ικανότητα να προσαρμόζεται στον χώρο και στον χρόνο, ενώ όλες οι σχολές εκφράζουν παραδοσιακά τις ίδιες αρχές. Ενώ ο βουδισμός είναι τουλάχιστον έξι αιώνες αρχαιότερος από τον χριστιανισμό καταφέρνει να είναι πάντα επίκαιρος.

Ο βουδισμός πιστεύει ότι όλα τα όντα που ζουν σε αυτό το επίπεδο διακατέχονται από μια βαθύτατη άγνοια. Δεν εννοώ ότι δεν έχουν την επιστημονική αντίληψη των πραγμάτων, ότι δεν έχουν τρέχουσα γνώση, αλλά έχουμε μια γνώση η οποία στηρίζεται στο κατώτατο νοητικό μας, και γι’ αυτόν τον λόγο δεν είμαστε σε θέση να προσδιορίσουμε με ακρίβεια τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ενεργούμε και πράττουμε.

Σύμφωνα με τον βουδισμό όλα τα όντα επιδιώκουν την ευτυχία τους. Αλλά επειδή δεν ξέρουν πώς να επιτύχουν την ευτυχία αυτή, με κάθε προσπάθεια που κάνουν για να το καταφέρουν βυθίζονται όλο και περισσότερο στον πόνο και στη δυστυχία.

Η μεγαλύτερη, η πιο επικίνδυνη κατασκευή που έχει φτιάξει η άγνοιά μας είναι η πίστη μας σε ένα Εγώ. Υπό την έννοια αυτή λοιπόν ο βουδισμός θέλει να μας απαλλάξει από αυτή την αντίληψη και να μας μεταφέρει σιωπηλά σε αυτό που λέμε Είναι. Το Είναι συνδέεται και με αυτό που λέμε προσωπικότητα, αλλά είναι απαλλαγμένο από τις αδυναμίες που έχει το Εγώ, που από τη φύση του είναι αρπακτικό. Ο βασικότερος τρόπος για να απαλλαγούμε από το Εγώ είναι η προσωπική άσκηση. Ο βουδισμός δεν ενθαρρύνει την αντίληψη της σωτηρίας που έρχεται σαν επιφοίτηση αλλά της σωτηρίας που έρχεται έπειτα από πόνο και επιμονή.

Ο βουδισμός έχει τεράστια και σημαντική μεταφυσική, που όμως δεν την προβάλλει, ούτε θέλει να προηγείται του αμέσως πρακτικού αποτελέσματος: του πώς δηλαδή θα αντιμετωπίσουμε τον πόνο και τη δυστυχία.

Ο βουδισμός δεν είναι αντίθετος με την ιδέα του Θεού, αλλά μάχεται εντονότατα την αντίληψη ότι είναι ο δημιουργός ενός κόσμου όπου υπάρχουν πλάσματα κατώτερά Του. Ο βουδισμός πιστεύει ότι όλα τα όντα μπορούν να οδηγηθούν στη φώτιση.

Προσεκτικά, μπορώ να πω ότι ο βουδισμός είναι μη θεϊστικός αλλά πιστεύει σε αρχές, και μάλιστα αυτή την πρώτη αρχή την καλύπτει με μια έννοια που αποκαλεί Κενότητα. Οι βουδιστές πιστεύουν πως τα επίθετα που βάζουμε στην αντίληψη του Υπέρτατου Οντος, οι ιδιότητες που του αποδίδουμε, είναι στοιχεία καθαρά υποκειμενικά και δεν κάνουν τίποτε άλλο παρά να το μολύνουν.

Όταν λέμε λοιπόν ότι ο Θεός είναι Πανάγαθος, Παντοδύναμος, Πανίσχυρος κλπ. δεν κάνουμε τίποτε άλλο παρά να μεταφέρουμε τη δική μας υποκειμενική αντίληψη που έχουμε για το θείο. Πρέπει λοιπόν να αρχίσουμε να αφαιρούμε όλες αυτές τις υποκειμενικές ιδιότητες και να μείνει η καθαρότατη αντίληψη που λέμε Κενότητα. Δεν είναι τυχαίο ότι και ο Πλάτωνας αναφέρει αυτή την κατάσταση και την προσδιορίζει ως το Απόλυτο.

Επομένως στη θέση του Θεού ο βουδισμός τοποθετεί μια πολύ καθαρή κατάσταση την οποία αποκαλεί Πρωταρχικό Πνεύμα. Αυτή εμπεριέχει όλες τις δυνατότητες της έκφρασης και της σιωπής.

Στη λύτρωση φτάνουμε μόνο με προσωπική άσκηση. Ο βουδισμός λέει ότι πρέπει να εφαρμόσουμε έξι μεθόδους τελειοποίησης, εκ των οποίων η πρώτη είναι η γενναιοδωρία, μια αρετή που πρέπει να αναπτύξουμε στο έπακρον, διότι το Εγώ μας συντίθεται από την αρπακτική μας διάθεση. Εχουμε κλέψει διάφορα πράγματα από όλο το Σύμπαν που δεν μας ανήκουν και με αυτά έχουμε οικοδομήσει το Εγώ μας. Πρέπει λοιπόν αυτά με μεγάλη χάρη και άνοιγμα να τα επιστρέψουμε. Παρεμβάλλει άλλες τέσσερις αρετές, όπως η επιμονή και η υπομονή που μπορούμε να βρούμε σε όλες τις παραδόσεις, και στο τέλος η κορύφωση της άσκησης γίνεται με τον διαλογισμό».

Σωκράτης Μαάνιαν, Σιρίν Γιουσεφιάν

Μπαχάι

«Η θρησκεία μπαχάι εμφανίστηκε το 1844 στην Περσία. Από εκεί ξεκίνησε ο Μπαχαολά, ο οποίος ήταν ο προφήτης και λόγω των διδασκαλιών του εξορίστηκε το 1853 από την περσική κυβέρνηση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Υστερα από περιπλανήσεις κατέληξε στην Ακκα, το σημερινό Ισραήλ. Εκεί πέθανε το 1892 και εκεί δημιουργήθηκε και το Παγκόσμιο Κέντρο Μπαχάι.

Ο Μπαχαολά δίδαξε ότι δεν υπάρχει καμία τελευταία θρησκεία, ότι η αποκάλυψη του Θεού είναι προοδευτική και ότι δεν υπάρχει τέλος στη σειρά των θρησκειών.

Το κέντρο της διδασκαλίας του Μπαχαολά είναι η ενότητα της ανθρωπότητας, αλλά και η πίστη πως όλοι είναι μοναδικοί. Το υπόλοιπο της διδασκαλίας του περιστρέφεται γύρω από αυτή την αρχή.

Εκεί συμπεριλαμβάνεται η ισότητα μεταξύ αντρών και γυναικών, η δικαιοσύνη και η εξάλειψη του υπερβολικού πλούτου και της υπερβολικής φτώχειας, η παιδεία για όλους και η εξάλειψη της προκατάληψης εναντίον οποιουδήποτε ανθρώπου. Αυτή η ιδέα ενός ιδανικού κόσμου συμπεριλαμβάνει μια διεθνή γλώσσα και ένα διεθνές οικονομικό σύστημα.

Ο Μπαχαολά λέει ότι υπάρχει προοδευτική αποκάλυψη της αλήθειας και ότι η θρησκεία είναι μία, από το παρελθόν ως το μέλλον. Οι μπαχάι πιστεύουν ότι υπάρχει μόνο ένας Θεός και ότι όλες οι θρησκείες προέρχονται απ’ αυτόν, άρα ο Θεός για να εκπαιδεύσει τον άνθρωπο καθώς αυτός προοδεύει, κάθε εποχή στέλνει έναν προφήτη. Ετσι έστειλε τον Αβραάμ, τον Μωυσή, τον Ιησού, τον Μωάμεθ και τώρα τον Μπαχαολά. Καθένας από αυτούς τους προφήτες έφερε μαζί του ένα μήνυμα για τη συγκεκριμένη εποχή, ανάλογα με το επίπεδο της ανθρωπότητας. Για παράδειγμα ο Αβραάμ μίλησε περισσότερο για την οικογένεια, ο Ιησούς για τον άνθρωπο, ο Μωάμεθ για την υποταγή στον Θεό ενώ ο Μπαχαολά αυτή την εποχή φέρνει το μήνυμα για την ενότητα της ανθρωπότητας.

Η θρησκεία των μπαχάι είναι μονοθεϊστική. Διδάσκει ότι ο σκοπός του ανθρώπου είναι να γνωρίσει και να αγαπήσει τον Θεό. Ο τρόπος με τον οποίο μερικοί άνθρωποι ορίζουν τον Θεό ορίζει και ποιος είναι ο σκοπός. Για τους μπαχάι είναι ένα ατέλειωτο ταξίδι της ψυχής προς την τελειότητα. Πιστεύουμε ότι η ψυχή είναι αιώνια και ότι το σώμα μας είναι θνητό. Ταυτόχρονα πιστεύουμε πως οι άνθρωποι αδυνατούν να γνωρίσουν τον Θεό και ότι αυτό κάνει το ταξίδι ατέλειωτο. Ενας τρόπος για να πλησιάσουμε τον Θεό είναι μέσα από τις θρησκείες. Πολλές όμως θρησκείες είναι δυστυχώς διεφθαρμένες. Ενας άλλος τρόπος για να πλησιάσουμε τον Θεό είναι μέσα από τις υπηρεσίες μας προς Αυτόν, την καλοσύνη, την εμπιστοσύνη, την ειλικρίνεια. Αυτά είναι κομμάτια του Θεού τα οποία αν τα κατανοήσουμε τότε τον έχουμε πλησιάσει περισσότερο.

Ολες οι ιδιότητες που προσδίδουμε στον Θεό, ότι δηλαδή είναι Πανάγαθος, Πανίσχυρος κλπ., είναι για να δείξουμε τη δική μας αδυναμία. Δεν σημαίνει ότι ο Θεός έχει αυτές τις ιδιότητες. Επειδή εμείς δεν τις έχουμε, πιστεύουμε ότι Αυτός τις έχει. Ο Θεός έχει μια ουσία. Την ουσία του κανείς δεν την ξέρει. Οι ιδιότητές του καθρεφτίζονται μέσα από τις διδασκαλίες των απεσταλμένων του. Με τον ίδιο τρόπο που καταλαβαίνουμε τον ήλιο από τη ζεστασιά του και λέμε ότι ο ήλιος είναι ζεστός.

Νομίζουμε ότι η άποψη των μπαχάι επάνω στο θέμα της σωτηρίας της ψυχής είναι αρκετά ξεκάθαρη. Για τους μπαχάι το πιο σημαντικό είναι να προωθήσουμε την ενότητα του κόσμου. Η ενότητα υπαγορεύει τα πάντα. Η σωτηρία της δικής μας ψυχής δεν είναι ο λόγος για τον οποίο είμαστε εδώ και κάνουμε ό,τι κάνουμε. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχουν σημασία η δική μας συμπεριφορά και οι πράξεις, αλλά για τους μπαχάι είναι πιο σημαντική η προσφορά μας στο σύνολο.

Επειδή θεωρούμε ότι η ψυχή είναι αιώνια, πιστεύουμε ότι και μετά θάνατον συνεχίζει το ταξίδι της. Σε αυτή τη ζωή συγκεντρώνουμε πνευματικές δυνάμεις και ποιότητες που θα μας χρησιμέψουν αργότερα. Επίσης πιστεύουμε ότι μετά θάνατον παίρνουμε μαζί μας μόνο θετικά πράγματα».

Δημήτρης Μαγκριώτης

Σουφιστής

«Στην ορθόδοξη παράδοση η απώλεια της ψυχής γίνεται μέσω του προπατορικού αμαρτήματος. Δηλαδή, υπάρχει πτώση του ανθρώπου. Σε άλλες παραδόσεις, όπως στο Ισλάμ και στον ινδουισμό, δεν μπορούμε να μιλάμε για σωτηρία της ψυχής, διότι η ψυχή είναι αθάνατη και απλώς έχει περιέλθει σε λήθη, έχει ξεχάσει την πηγή της, τον προορισμό της και από πού προέρχεται.

Ο σουφισμός κατά κάποιον τρόπο διαγράφεται πιο καθαρά μέσα στον ισλαμικό κορμό ως μια ανεξάρτητη τάση. Υπήρξε μια εποχή που φαινόταν ότι ο σουφισμός θα γινόταν μία άλλη θρησκεία ανεξάρτητη από το Ισλάμ, και υπάρχουν πάρα πολύ μεγάλες προσωπικότητες του σουφισμού οι οποίοι ήταν και νομοδιδάσκαλοι πάρα πολύ σημαντικοί, αλλά και μυστικοί, και οι οποίοι κατά κάποιον τρόπο έφεραν τον σουφισμό ξανά στις παρυφές του Ισλάμ.

Το καλό με το Ισλάμ είναι ότι δεν υπάρχει μία ορθοδοξία. Επειδή ακριβώς το Ισλάμ τονίζει πάρα πολύ την προσωπική σχέση του πιστού με τον θεό του και δεν δέχεται κανέναν ενδιάμεσο ανάμεσά τους, θεωρητικά δεν υπάρχει ένα ιερατείο το οποίο μεσολαβεί και το οποίο λέει τι είναι ορθόδοξο και τι όχι. Στην πράξη εμείς ξέρουμε ότι αυτό συμβαίνει, ειδικά στο σιιτικό Ισλάμ, αλλά παρ’ ότι αυτή η τάση έρχεται και ξανάρχεται, το Ισλάμ ως καθαρή θρησκεία δεν δέχεται κανέναν απολύτως ενδιάμεσο.

Το Ισλάμ δέχεται τις έννοιες της Κολάσεως και του Παραδείσου και το Κοράνι αναφέρεται συχνότατα σε αυτές. Πιστεύει ότι η στιγμή του θανάτου για κάποιον που δεν έχει ζήσει σύμφωνα με τις επιταγές της θρησκείας είναι μια εμπειρία καθάρσεως από το πυρ, άρα μια εμπειρία πάρα πολύ επώδυνη. Αντίστοιχα για κάποιον πιστό αυτή είναι μια εμπειρία δροσιστική, μια εμπειρία εγγύτητας στον Θεό.

Το Ισλάμ έχει πολύ συγκεκριμένη συνταγή για τον Παράδεισο. Μιλάει για τις πέντε κολόνες του Ισλάμ που αν τις ακολουθήσει ο πιστός κερδίζει τον Παράδεισο. Πρόκειται για κανόνες συμπεριφοράς που περιλαμβάνουν την προσευχή, τη νηστεία, το προσκύνημα και τη γενναιοδωρία. Η παράβαση αυτών των κανόνων αναλόγως με τη σοβαρότητά της τον οδηγεί στην Κόλαση.

Οι σούφι έχουν μια διαφορετική θέση επάνω σε αυτά, χωρίς να απορρίπτουν την ύπαρξη του Παραδείσου και της Κολάσεως. Τα αντιλαμβάνονται όχι τόσο ως ένα γεωγραφικό τόπο όσο με την έννοια ότι Παράδεισος και Κόλαση είναι οι ίδιες μας οι σκέψεις. Οταν πεθαίνουμε και δεν ζούμε πια μέσα σε αυτό το σώμα, ζούμε μέσα στις σκέψεις μας όπως η αράχνη ζει μέσα στον ιστό της. Οι αρνητικές σκέψεις μάς κατατρύχουν και αντανακλώνται πίσω σε εμάς. Η παραμικρή επιθυμία, παρόρμηση, κακή σκέψη στη διάρκεια της ζωής μας έρχεται και μας βασανίζει. Το αντίστοιχο βέβαια συμβαίνει και με τις καλές πράξεις και σκέψεις.

Αρα, χωρίς να αρνούνται αυτή την κατάσταση, αυτό που λένε οι σούφι είναι ότι ο μόνος στόχος της πνευματικής ζωής που να αξίζει τον κόπο είναι η πραγμάτωση του θείου ιδεώδους. Οπως έλεγε μια γυναίκα σούφι, «Θεέ μου, το μέρος αυτού του κόσμου που αναλογεί σ’ εμένα δεν το θέλω. Δώσ’ το στους εχθρούς μου. Το μέρος του άλλου κόσμου που αντιστοιχεί σ’ εμένα δεν το θέλω. Δώσ’ το στους φίλους μου. Μου αρκείς εσύ». Αυτή είναι λίγο-πολύ η στάση των σούφι».

Στέλιος Παπαλεξανδρόπουλος

Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών στην έδρα Ανατολικών Θρησκειών

«Η Ιαπωνία είναι μια χώρα στην οποία υπάρχουν, από τα αρχαία χρόνια, πολλές θρησκείες. Τρεις από αυτές είναι οι κυριότερες: το εγχώριο Σίντο, ο μαχαγιάνα βουδισμός και ο κομφουκιανισμός. Και οι τρεις υποδιαιρούνται βέβαια σε πολλές σχολές. Κοντά σε αυτές υπάρχουν, επίσης από τα αρχαία χρόνια, στοιχεία του ταοϊσμού.

Το Σίντο χρησιμοποιείται για ό,τι έχει σχέση με τη ζωή και την παραγωγή της ζωής, καθώς και με την προστασία της. Γέννηση, γάμος, νέο αυτοκίνητο, νέο σπίτι, σπορά, θερισμός, νέο έτος.

Ο βουδισμός, κυρίως για τη μεταθανάτια ζωή. Κηδείες, μνημόσυνα, αλλά και πρόγονοι.

Ο κομφουκιανισμός, για τις ανθρώπινες σχέσεις και την αρμονία μέσω της ιεραρχίας.

Τέλος, υπάρχουν επίσης πάμπολλες νέες θρησκείες. Καθεμία από αυτές έχει διαφορετική αντίληψη για τον Θεό. Με βάση αυτή την παρατήρηση μπορούμε να πούμε πως δεν μπορούμε να μιλήσουμε για μία και μοναδική ιαπωνική αντίληψη του Θεού. Πρέπει αναγκαστικά να μιλήσουμε για τόσες όσες κι αυτές οι θρησκείες.

Παρ’ όλα αυτά υπάρχει ένα εγχώριο θρησκευτικό υπόστρωμα που στη διάρκεια της ιστορίας μεταμόρφωσε όλες αυτές τις θρησκείες σε συμφωνία με τον εαυτό του. Αυτό το υπόστρωμα είναι η θρησκεία που προηγήθηκε ιστορικά όλων των άλλων, το Σίντο.

Χαρακτηριστικό του Σίντο είναι η «πολυεδρική», όπως μπορούμε να την ονομάσουμε, αντίληψη του κόσμου. Δηλαδή, μια αντίληψη του κόσμου ως αποτελούμενου από πολλές «έδρες» ή διακεκριμένα τμήματα, που δεν είναι άλλα από τα διάφορα όντα που τον αποτελούν. Ετσι έχουμε έναν πολυθεϊσμό, μια πίστη δηλαδή στην ύπαρξη πολλών θείων όντων, που κατοικούν ένα ένα ή περισσότερα μαζί σε καθένα από αυτά τα τμήματα και τα εξουσιάζουν.

Νομίζω ότι ο πολυθεϊσμός στην Ιαπωνία αποτελεί συνέπεια της ιδέας της «πολυεδρικότητας» του κόσμου: τα τμήματά του βέβαια συνυπάρχουν, αλλά ποτέ δεν εξαφανίζονται, ώστε ο κόσμος να γίνει ένα αδιάκριτο όλο. Οσο διατηρείται η εικόνα ενός κόσμου αποτελούμενου από διακεκριμένα τμήματα, διατηρείται και η ιδέα ότι καθένα από αυτά έχει τον δικό του θεό που το εξουσιάζει, με άλλα λόγια διατηρείται η ιδέα των πολλών θεών, που ένας ένας έχουν κάποια «ειδικότητα» ή ρόλο.

Πάντα η ιαπωνική θρησκευτικότητα απέρριπτε το άπειρο, το ενιστικό ή ολιστικό, που το έβρισκε πολύ αφηρημένο, εξωπραγματικό (πραγματικό γι’ αυτήν πάντα ήταν ό,τι συγκεκριμένο) και τελικά μη χρήσιμο για τον κύριο σκοπό αυτού του είδους θρησκευτικότητας: τη διατήρηση των διαφόρων τμημάτων του κόσμου σε καλή κατάσταση.

Ο κόσμος είναι βασικά καλός και το κακό απλώς κάτι επιπροστιθέμενο σε αυτόν, κάτι που μπορεί επομένως σχετικά εύκολα να απομακρυνθεί, όπως μια βρωμιά από ένα ρούχο. Το ύψιστο καλό είναι η ζωή και το ύψιστο κακό είναι ο θάνατος, που είναι το κατ’ εξοχήν ακάθαρτο ή μιαρό φαινόμενο. Οι θεότητες του σιντοϊσμού κάνουν ακριβώς αυτό: προάγουν ό,τι έχει σχέση με τη ζωή και απομακρύνουν ό,τι εναντιώνεται σε αυτήν, δηλαδή τις κακές θεότητες, που είναι κάτι σαν δαιμονικά όντα, των οποίων η παρουσία είναι έντονη στην ιαπωνική θρησκεία και τα οποία σχετίζονται με τον θάνατο.

Οταν ο βουδισμός εισήχθη επίσημα στη χώρα το 532 μ.Χ., κάποιοι μοναχοί ή διανοούμενοι στράφηκαν στη διδασκαλία της Κενότητας ή του άπειρου Βούδα από τον οποίο απορρέει το Σύμπαν ή στη νιρβάνα, ως τον τελικό σωτηριολογικό σκοπό.

Ο περισσότερος κόσμος όμως, ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξεως και καλλιέργειας, στράφηκε προς τα πολλά θεία όντα που και ο βουδισμός διαθέτει, προς τους διάφορους, ας πούμε δευτερεύοντες Βούδες ή Μποντισάτβες. Τους είδε σαν θεότητες που, όπως και οι σιντοϊστικές, εξουσίαζαν κάποια φαινόμενα και είχαν τη δύναμη να τα επηρεάζουν.

Πολύ δημοφιλής έγινε ένας Βούδας που εξασφαλίζει την αναγέννηση και την παραμονή για τεράστιο χρονικό διάστημα σε έναν παράδεισο που ο ίδιος εξουσιάζει και που βρίσκεται κάπου πολύ μακριά στο Σύμπαν, στη δυτική κατεύθυνση του ορίζοντα, ο Βούδας Αμιντά. Ο Αμιντά κατέληξε έτσι να εξουσιάζει το «τμήμα» της πραγματικότητας που ονομάζεται θάνατος.

Στις νέες θεότητες που προέρχονται από τον βουδισμό ανατέθηκαν διαφορετικοί ρόλοι, κυρίως ό,τι έχει σχέση με τη μεταθανάτια ζωή. Ο Αμιντά εξασφαλίζει την αναγέννηση στον δυτικό του παράδεισο.

Ετσι ο βουδισμός κατέληξε να αναλάβει τον άλλο κόσμο. Η σωτηρία της ψυχής κατέληξε να είναι δική του υπόθεση. Αυτή συνίσταται πάνω απ’ όλα σε μια καλή αναγέννηση ως «Χοτόκε», δηλαδή ως Βούδας, στον Παράδεισο του Αμιντά. Οι περισσότεροι νεκροί στην Ιαπωνία πιστεύεται ότι γίνονται αυτό, αν και πάντα υπάρχει ο φόβος να γίνουν δαιμονικά όντα».