Frank Norris
ΜακΤίγκ. Μια ιστορία από το Σαν Φρανσίσκο
Πρόλογος – μετάφραση – σημειώσεις:
Μιχάλης Μακρόπουλος.
Εκδόσεις Gutenberg, 2014,
σελ. 480, τιμή 22 ευρώ

Πόσο «απλή» είναι μια απλή ιστορία σε ένα μυθιστόρημα πρώτης γραμμής και τι εννοούμε λέγοντας κάτι τέτοιο, όταν μάλιστα την ιστορία την αφηγείται ένας σημαντικός συγγραφέας όπως ο Φρανκ Νόρις που έφυγε πρόωρα από τη ζωή στα 32 του χρόνια; Στην πραγματικότητα η ιστορία που μας αφηγείται στο καλύτερο μυθιστόρημά του ΜακΤίγκ. Μια ιστορία από το Σαν Φρανσίσκο δεν είναι τόσο απλή. Το βιβλίο εκδόθηκε το 1899 και είναι το πρώτο έργο του που μεταφράζεται στη γλώσσα μας. Οι εκδόσεις Gutenberg το ενέταξαν –και δικαίως –στην εξαιρετικά επιμελημένη σειρά τους Orbis Litterae. Ο μεταφραστής Μιχάλης Μαρκόπουλος το μετέφρασε υποδειγματικά, δηλαδή σαν κλασικό έργο που, ασχέτως της μεταφοράς του σε μιαν άλλη γλώσσα, και στη μετάφραση φέρει τα ίχνη της πατίνας του χρόνου χωρίς ταυτοχρόνως να ενοχλεί το σύγχρονο γλωσσικό αίσθημα, επιβεβαιώνοντας το αυτονόητο: πως η καλή μετάφραση είναι η ανώτερη μορφή ανάγνωσης. Φρόντισε ακόμη να το εφοδιάσει με έναν κατατοπιστικό πρόλογο όπου όχι μόνο καταγράφονται τα βιογραφικά στοιχεία ενός άγνωστου στην Ελλάδα συγγραφέα αλλά και το λογοτεχνικό του πορτρέτο μέσα από τις απόψεις του, δηλαδή την αισθητική και την κοινωνική του θεωρία. Και βεβαίως με τις αναγκαίες επισημειώσεις στο τέλος που φωτίζουν την εποχή, δεδομένου μάλιστα ότι πρόκειται για αντιπροσωπευτικό έργο του αμερικανικού νατουραλισμού που άνθησε στις ΗΠΑ στα τέλη του 19ου αιώνα και στις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ού στα έργα του Θίοντορ Ντράιζερ και του Στίβεν Κρέιν.

Μιλώντας για απλότητα θα έλεγα πως απλό είναι το πλαίσιο της ιστορίας αλλά διόλου απλή η ανάπτυξή της, η ατμόσφαιρα και η διαμόρφωση των χαρακτήρων.
Μέχρι θανάτου


Εχουμε λοιπόν έναν δρόμο στο Σαν Φρανσίσκο, την οδό Πολκ, ένα οδοντιατρείο και έναν αυτοδίδακτο οδοντίατρο ονόματι ΜακΤίγκ που έχει έναν «γκαρδιακό» φίλο, τον Μάρκους Σούλερ και αυτός μια εξαδέλφη ονόματι Τρίνα. Ο τελευταίος τού πηγαίνει στο οδοντιατρείο του, που ο ΜακΤίγκ αποκαλεί «Οδοντιατρικό Σαλόνι», την εξαδέλφη του για να της φροντίσει τα δόντια. Στην οδοντιατρική καρέκλα έχουμε την αρχή του ειδυλλίου ανάμεσά στην Τρίνα και στον «οδοντίατρο». Πιο μπροστά εκείνη είχε αγοράσει έναν λαχνό που κερδίζει 5.000 δολάρια, μεγάλο ποσό για την εποχή.
Το ειδύλλιο καταλήγει σε γάμο και ο εξάδελφος όχι μόνο ζηλεύει αλλά και θεωρεί ότι τα 5.000 δολάρια του λαχνού θα έπρεπε να του ανήκουν. Από «γκαρδιακός» φίλος γίνεται εχθρός και καταγγέλλει στον δήμο πως ούτε άδεια λειτουργίας για το «Οδοντιατρικό Σαλόνι» του ΜακΤίγκ υπάρχει ούτε και ο τελευταίος έχει δίπλωμα οδοντιάτρου. Το οδοντιατρείο κλείνει, το ζευγάρι μετακομίζει σε άλλη γειτονιά και η Τρίνα αρνείται να δώσει έστω και ένα δολάριο από τα χρήματα που κέρδισε στον σύζυγό της. Εκείνος της αρπάζει ό,τι μπορεί και φεύγει. Οταν επιστρέφει, η Τρίνα ζει πλέον μόνο για το χρήμα. Για τον δυστυχή οδοντίατρο, που ξόδεψε στο ποτό ό,τι χρήματα είχε αρπάξει, τα πράγματα είχαν φτάσει σε τέτοιο σημείο ώστε δεν είχε ούτε πού να κοιμηθεί ούτε να φάει. Αποφάσισε να επιστρέψει, αλλά η Τρίνα αρνήθηκε να τον δεχτεί. Εκείνος μπήκε στο σπίτι και έπειτα από έντονο διαπληκτισμό ξυλοκόπησε τη γυναίκα του μέχρι θανάτου.
Από εκεί και έπειτα η πορεία των πραγμάτων θα είναι μοιραία για τον ΜακΤίγκ αλλά και για τον πρώην φίλο του Μάρκους που επανεμφανίζεται στο τέλος, το οποίο δεν θα πρέπει να αποκαλύψουμε στον αναγνώστη. Τέλος τρομερό που εξηγεί γιατί συνέβησαν όσα συνέβησαν –και πού καταλήγουν όταν ξυπνά το «ανθρώπινο κτήνος».
Παθιασμένος μαθητής του Ζολά
Ο Νόρις υπήρξε αναμφισβήτητα παθιασμένος μαθητής του Ζολά. Αλλωστε, και από τα ίδια τα κείμενά του προκύπτει ο απεριόριστος θαυμασμός του για τον συγγραφέα της «Νανάς». Οι αναγνώστες που έχουν διαβάσει το «Ανθρώπινο κτήνος» του Γάλλου δεν θα διστάσουν να παραλληλίσουν τον μηχανοδηγό Λαντιέ με τον ΜακΤίγκ του Αμερικανού. Και στους δύο η επίδραση του Δαρβίνου είναι ολοφάνερη αλλά όλες οι νέες τάσεις στη λογοτεχνία ακολουθούν ή επηρεάζονται από τις επιστημονικές θεωρίες, ιδιαίτερα μάλιστα την πεζογραφία, το πιο λαϊκό είδος λογοτεχνίας, που καλείται μέσω της αφήγησης να απαντήσει στο ερώτημα ποιος ο σκοπός της ζωής. Αν όμως η ζωή είναι αυτή που είναι, ποιος ο σκοπός του μυθιστορήματος; Το λέει χαρακτηριστικά στο δοκίμιό του Το μυθιστόρημα με σκοπό ( The Novel with a Purpose): «Αν υπάρχει τόσος πόνος στη ζωή, αυτό είναι ένας παραπάνω λόγος να δείχνεται σ’ ένα είδος λογοτεχνίας που, στην υψηλότερή του μορφή, είναι μια ειλικρινής αποτύπωση της ζωής».
«Τρομερά πράγματα»
Η ειλικρινής αποτύπωση της ζωής ανήκει φυσικά στα ζητούμενα του ρεαλισμού. Αλλά ο Νόρις θεωρεί τον εαυτό του νατουραλιστή και τον νατουραλισμό ένα είδος μοντέρνου ρομαντισμού επειδή δείχνει αυτό το οποίο πολλοί δεν βλέπουν. Εδώ ο νατουραλιστής μυθιστοριογράφος εντοπίζει τη μοναδικότητα που πρέπει να διακρίνει την αφήγηση. Σε ένα άλλο δοκίμιό του με τίτλο Ο Ζολά ως ρομαντικός συγγραφέας λέει πως «πρέπει να συμβαίνουν τρομερά πράγματα στους χαρακτήρες της νατουραλιστικής ιστορίας». Και όντως τρομερά είναι τα όσα συμβαίνουν στον ΜακΤίγκ. Αλλά βεβαίως αυτά ακούγονται σήμερα ως υπερβολές και αποτελεί πλέον κοινή παραδοχή πως βλέποντας κανείς συνολικά τον 19ο αιώνα θα έλεγε απλούστατα πως ο νατουραλισμός ειδικότερα του Ζολά δεν είναι παρά μια εκδοχή του ρομαντισμού.
Η επίδραση του Φρανκ Νόρις στο έργο μεταγενέστερων συγγραφέων του αμερικανικού ρεαλισμού είναι εμφανέστατη. Ειδικότερα στον Τζον Στάινμπεκ.
Ο αφηγηματικός ρυθμός του βιβλίου είναι σχεδόν αλάνθαστος –εντυπωσιακό για έναν συγγραφέα που όταν το δημοσίευσε ήταν μόνον 29 ετών. Και αν εξαιρέσει κανείς κάποιες στερεότυπες φράσεις οι περιγραφές του είναι ουδέτερες, σχεδόν φωτογραφικές. Μοναδική είναι ακόμη η αίσθηση της οικονομίας του λόγου, η αντίληψη του χώρου που καθιστά ζωντανές όλες του τις περιγραφές, η ικανότητά του να βάζει τον αναγνώστη στο κάδρο από την αρχή, να τον καθιστά κι αυτόν ευαίσθητο παρατηρητή των όσων συμβαίνουν –και άρα να τον κάνει να συμπάσχει. Ενα βιβλίο που όχι απλώς διαβάζεται με αμείωτο ενδιαφέρον αλλά που –κυρίως –αξίζει να το διαβάσει κανείς.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ