Josep Maria Montaner
Ιστορία της σύγχρονης αρχιτεκτονικής Κινήματα,
ιδέες και δημιουργοί στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα
Επιστημονική επιμέλεια και Εισαγωγή
Ανδρέας Γιακουμακάτος,
Μετάφραση Μαρία Παλαιολόγου,
Ανδρέας Γιακουμακάτος.
Εκδόσεις Νεφέλη, 2014,
σελ. 544, τιμή 38,50 ευρώ

Η μετάφραση του βιβλίου του Josep Maria Montaner Ιστορία της σύγχρονης αρχιτεκτονικής – Κινήματα, ιδέες και δημιουργοί στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα αποτελεί για την ελληνική βιβλιογραφία ένα σημαντικό απόκτημα. Η παρουσίαση των πιο πρόσφατων εξελίξεων της αρχιτεκτονικής όχι μόνο συμπληρώνει τη βιβλιογραφία με τις αρχιτεκτονικές προσπάθειες των τελευταίων δεκαετιών του 20ού αιώνα αλλά προσφέρει στο ελληνικό κοινό μιαν αξιόλογη βάση ανάγνωσης και προσανατολισμού των πολλαπλών εκφράσεων της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Στο σημερινό πλούσιο σε πληροφορίες και εικονογράφηση περιβάλλον, μια σωστά δομημένη ιστορία επιτρέπει την καλύτερη κατανόηση και αντίληψη των όσων διαδραματίστηκαν στην πρόσφατη διεθνή αρχιτεκτονική και αυξάνει τις δυνατότητες συσχέτισης των παλαιότερων και των νεότερων εκδηλώσεών της.

Επιπλέον, ιδιαίτερη σημασία αποκτά το γεγονός ότι το συγκεκριμένο κείμενο προέρχεται από έναν συγγραφέα ο οποίος εξετάζει την αρχιτεκτονική και από μια νοτιοευρωπαϊκή σκοπιά: εξετάζει δηλαδή την αρχιτεκτονική και μέσω των κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών διαστάσεων της Ευρώπης του Νότου. Ο αναγνώστης έχει τη σπάνια ευκαιρία να εμπλουτίσει τις γνώσεις του με βιβλιογραφία και παραδείγματα για την αρχιτεκτονική αλλά και την τέχνη και να αντιληφθεί τους κοινούς τους προβληματισμούς.
Η θεωρία και η υλοποίηση


Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη, παρουσιάζοντας τη σχέση της αρχιτεκτονικής του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα με τις κληρονομημένες κατευθύνσεις από το Μοντέρνο κίνημα.
Το πρώτο μέρος (1945-1965) αναφέρεται στις προσπάθειες προσαρμογής της μοντέρνας αρχιτεκτονικής στη μεταπολεμική κατάσταση: η συνέχιση της «διεθνούς μεθόδου», οι πρώτες αναζητήσεις νέων εκφραστικών μορφών στις ΗΠΑ, στη Βρετανία, στη Βόρεια Ευρώπη, αλλά και η ιδιαίτερη προσέγγιση της ιταλικής αρχιτεκτονικής μέσω των πρωταγωνιστών αυτής της περιόδου, τόσο στο επίπεδο της θεωρίας και κριτικής όσο και σε εκείνο της υλοποιημένης αρχιτεκτονικής.
Το δεύτερο μέρος (1965-1977) επικεντρώνεται στους πειραματισμούς της νέας εποχής: η τεχνολογική άνθηση και η επιδράσεις της στην αρχιτεκτονική μορφή, η σχέση με την ανθρωπολογία, καθώς και οι προτάσεις των Habraken, Alexander, Rossi, Venturi, Eisenman, Meier μεταξύ άλλων. Στο τρίτο μέρος ο συγγραφέας παρουσιάζει τους αρχιτεκτονικούς προσανατολισμούς των τελευταίων τριάντα ετών του 20ού αιώνα χωρίς να υιοθετήσει τους διφορούμενους εκείνους όρους που παρότι χρησιμοποιήθηκαν επανειλημμένα από τη διεθνή ιστοριογραφία δεν κατάφεραν ωστόσο να αποδώσουν με σαφήνεια τα χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής. Ετσι ο καταλανός συγγραφέας διερευνά τη σχέση της αρχιτεκτονικής με την ιστορία, με την τέχνη, με το περιβάλλον της πόλης, καθώς και με το φαινόμενο της επανερμηνείας των μορφών. Η μελέτη ολοκληρώνεται με τις πειραματικές προτάσεις που ολοκληρώνουν τον 20ό αιώνα, όπως εκείνες του Rem Koolhaas και του Bernard Tschumi, ενώ παράλληλα αναλύεται η αρχιτεκτονική της υψηλής τεχνολογίας των Foster, Piano, Rogers, Calatrava και άλλων.
Το εγχείρημα ήταν δύσκολο: όταν ο Josep Maria Montaner έγραψε αυτό το βιβλίο στη δεκαετία του 1990, η απόσταση από τα πρόσφατα γεγονότα και τις διαδρομές της αρχιτεκτονικής των τελευταίων δεκαετιών δεν ήταν επαρκής, με αποτέλεσμα η μελέτη τους να αποτυπώνει συγχρόνως την περιέργεια και το ενδιαφέρον της κριτικής προσέγγισης. Με έξυπνο και σαφή τρόπο ο συγγραφέας αναλαμβάνει την ευθύνη ενός κριτικού σχολιασμού των όσων χρονογραφούνται, κλείνοντας κάθε κεφάλαιο με μία ιδιαίτερη ενότητα, όπου σχολιάζονται βασικές εννοιολογικές αλλαγές της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, όπως η σχέση του αρχιτέκτονα με τον μέσο άνθρωπο, η αλλαγή στο επιστημονικό και στο επαγγελματικό προφίλ του αρχιτέκτονα, η σχέση της τεχνολογικής ανάπτυξης και της αρχιτεκτονικής μορφής, οι σχέσεις τέχνης και αρχιτεκτονικής. Στο τέλος της μελέτης αυτής της ιστορίας, ο αναγνώστης μπορεί να αντιληφθεί τον σημαντικό ρόλο που έπαιξαν στην αρχιτεκτονική του 20ού αιώνα οι αρχές του Μοντέρνου κινήματος αλλά και τις προσπάθειες που ανέπτυξαν οι αρχιτέκτονες του δεύτερου μισού να τις αποβάλουν ή και να τις μεταλλάξουν. Επιδίωξη, ακόμα και σήμερα, όχι τόσο εύκολη, αφού οι συνθήκες που παρήγαγαν την αρχιτεκτονική του Μοντέρνου βρίσκονταν ακόμα σε πλήρη άνθηση και συνεπώς κάθε αλλαγή της αρχιτεκτονικής συνεχίζει να εμφανίζεται ως μια υπόθεση εργασίας.
Η μεγάλη συμβολή του έργου του Montaner βρίσκεται στην απόδοση όλων αυτών των γεγονότων μέσα από μια κατανοητή αφήγηση η οποία παρουσιάζεται χωρίς θεωρητική οίηση, ενώ αποφεύγεται η συνεχής παράθεση δεκάδων ονομάτων και χρονολογιών. Οι διαδρομές που αναπτύσσονται ανάμεσα σε κινήματα, πρωταγωνιστές και αναλύσεις κτιρίων καθιστούν την εξιστόρηση ενδιαφέρουσα, κατανοητή και συγχρόνως συγκεκριμένη.
Η ορολογία και η προφορικότητα
Τα κείμενα χαρακτηρίζονται από γλωσσική αμεσότητα, σαν να αποτελούν απομαγνητοφωνήσεις προφορικού λόγου, χωρίς την ιδιαίτερη επιβάρυνση πυκνών σημειώσεων και παραπομπών. Απευθύνονται στο ευρύ κοινό που ενδιαφέρεται να εμπλουτίσει τις γνώσεις του, αλλά και στον εξειδικευμένο αναγνώστη ο οποίος θα βρει τις πληροφορίες εκείνες που απαιτούνται για την ταξινόμηση των πολλαπλών εκφάνσεων της σύγχρονης διεθνούς αρχιτεκτονικής.
Η περίοδος που μεσολάβησε από τότε που ο συγγραφέας του βιβλίου παρουσίαζε τις κυρίαρχες αρχιτεκτονικές αντιλήψεις του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα πρόσθεσε αξία στις αναλύσεις του και επιβεβαίωσε τη σημασία των παρατηρήσεών του.
Η επιστημονική επιμέλεια της ελληνικής έκδοσης έγινε με τη φροντίδα του Ανδρέα Γιακουμακάτου, ο οποίος στην Εισαγωγή του βιβλίου τονίζει ότι «θα ήταν ευχής έργο αν η έκδοση αυτής της Ιστορίας αποτελούσε κίνητρο για τη μετάφραση και άλλων ανάλογων βιβλίων στην Ελλάδα». Ο εμπλουτισμός της ελληνικής βιβλιογραφίας δεν θα αύξανε μόνο τον αριθμό των κειμένων που θα επέτρεπαν στο ελληνικό κοινό να ενημερωθεί σχετικά με την αρχιτεκτονική, αλλά θα οδηγούσε και την ελληνική σκέψη σε πρόσφορα πεδία διαλόγου και προβληματισμού.
Η μεταφορά του βιβλίου του Montaner στα ελληνικά και η συμβολή των συντελεστών αυτού του εγχειρήματος αποτελούν επίσης μια εξαιρετική απάντηση στο γνωστό πρόβλημα της απόδοσης της αρχιτεκτονικής ορολογίας και της διαμόρφωσης ενός ικανοποιητικού εκφραστικού συστήματος στη δική μας γλώσσα.

Η κυρία Βασιλική Πετρίδου είναι καθηγήτρια Ιστορίας της Αρχιτεκτο-νικής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Πατρών.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ