Το κακό είναι κάτι που πάντα μας ταράζει. Ο Τζακ ο Αντεροβγάλτης, ο Ρασπούτιν, ο Χάνιμπαλ Λέκτερ, ο Χίτλερ αλλά και η Μήδεια ή ο Κάιν με τις πράξεις τους μας κάνουν να αναρωτιόμαστε τι είναι αυτό που τους οδήγησε να προβούν σε τόσο βίαιες, κακές, αντι-ανθρώπινες πράξεις. Διαβάζουμε πολλές φορές τις εφημερίδες ειδήσεις για πράξεις βίας από ομάδες μικρών παιδιών, συζύγων προς το ταίρι τους, ακόμη και πράξεις τυχαίας βίας που γίνονται σε μια στιγμή, χωρίς ο πράττων να γνωρίζει τα θύματά του. Αναρωτιόμαστε: Γιατί αυτή η βία; Τι είναι αυτό που έκανε έναν φιλήσυχο άνθρωπο, οικογενειάρχη με πέντε παιδιά, που αγαπούσε την αγροτική ζωή, όπως ο Ρούντολφ Ες, να οργανώσει με άψογο γραφειοκρατικό τρόπο τη μεγαλύτερη μαζική δολοφονία που έγινε ποτέ; Η φιλόσοφος Χάνα Αρεντ στο διάσημο βιβλίο της Η Κοινοτοπία του Κακού θα πει για τα ναζιστικά τέρατα ότι ήσαν άνθρωποι «τρομακτικά φυσιολογικοί».
Ο Λάιαλ Ουάτσον, νοτιοαφρικανός βιολόγος, ανθρωπολόγος και ηθολόγος, μελέτησε για χρόνια κοινωνίες ζώων σε απομονωμένες περιοχές και προσπάθησε να καταλάβει τι συμβαίνει στη φύση. Για τον Ουάτσον η φύση περιλαμβάνει τα πάντα, βεβαίως τα ζώα και τους ανθρώπους. Στο βιβλίο του αυτό προσπαθεί να επανακαθορίσει το καλό και το κακό με όρους Εξελικτικής Βιολογίας, Ηθολογίας και Οικολογίας. Αντλεί από τις πιο πρόσφατες ανακαλύψεις της Ανθρωπολογίας και της Ψυχολογίας, και από ένα ευρύ φάσμα πηγών, από τον Αριστοτέλη και τον Δαρβίνο ως τον Γιουνγκ και τη συγγραφέα Αννι Ντίλαρντ.
Η διάκριση μεταξύ καλού και κακού απασχόλησε τους φιλοσόφους από παλιά. Για παράδειγμα, ο Επίκουρος πίστευε ότι το «αγαθόν» είναι αυτό που προκαλεί «ηδονήν», ενώ το «δεινόν» είναι αυτό που προκαλεί «πόνον». Είναι εύκολο να αποκτήσουμε το αγαθό και εύκολο να υπομείνουμε το δεινό, κατά τον Επίκουρο, γιατί το πρώτο συνδέεται με την ενίσχυση της ανάπτυξης, της φυσικής διαδικασίας της ζωής, ενώ το δεύτερο εμποδίζει τη φυσική εξέλιξη της ζωής. Η ηδονή και ο πόνος, τα δύο θεμελιώδη συναισθήματα (πάθη), που βιώνουν όλα τα έμψυχα όντατο πρώτο «οικείον προς την φύσιν», ενώ το δεύτερο «αλλότριον προς την φύσιν»- μπορούν να προσδιορίσουν τι είναι καλό και τι κακό. Ο Αριστοτέλης εξηγούσε το κακό στη βάση των κακών επιθυμιών του ανθρώπου. Υπάρχουν πολλών ειδών επιθυμίες, οι καλές εξ αυτών είναι όσες αντιστοιχούν στις ανάγκες μας, ενώ οι υπόλοιπες είναι κακές. Η σωστή λύση είναι το «μέτρον». Οι μελέτες του Ουάτσον, πολύ κοντά στις απόψεις του Αριστοτέλη, έδειξαν ότι το κακό βρίσκεται μέσα στη φύση, είναι αναπόσπαστο κομμάτι της. Μπορεί η ανθρώπινη κοινωνία να προσπάθησε να το τιθασεύσει, να το περιορίσει με όρους ηθικής, ιδεολογίας, θεσμικών δικαιωμάτων κτλ., αλλά δεν κατάφερε να το εξαλείψει.
Το κακό πολλές φορές είναι το διαφορετικό, ο «άλλος», ο έξω από την ομάδα, την κοινότητα. Ο συγγραφέας αναφέρει ένα παράδειγμα από την κοινωνία των χιμπαντζήδων. Μια ομάδα αρσενικών χιμπαντζήδων συναντά μια χιμπαντζίνα με το μικρό της. Της επιτίθενται, αυτή δείχνει υποτέλεια και αγγίζει έναν αρσενικό ως ένδειξη υποταγής. Ο χιμπαντζής κάνει κάτι απίστευτο, παίρνει φύλλα από κάτω και σκουπίζεται στο σημείο όπου τον άγγιξε η χιμπαντζίνα, δείχνοντας την πλήρη περιφρόνησή του. Στη συνέχεια της επιτέθηκαν όλοι και σκότωσαν το μικρό της. Οι επιστήμονες εξεπλάγησαν με τη βιαιότητα αυτών των χιμπαντζήδων, μιας και πριν από λίγο καιρό η χιμπαντζίνα ανήκε στην ίδια ομάδα. Από τη στιγμή που αποκόπηκε έγινε αποσυνάγωγη και αντιπρόσωπος του «άλλου», του κακού. Μια ιστορία που θυμίζει τη διαμάχη χουλιγκάνων αντίπαλων ομάδων.
Ο Ουάτσον θα δώσει πολλά παραδείγματα ανθρώπινης σκληρότητας, θα συγκρίνει με αντίστοιχες συμπεριφορές των ζώων στη φύση για να μπορέσει να καταλήξει σε τελικά συμπεράσματα. Το κυριότερο από αυτά είναι ότι οι άνθρωποι μπορεί να είμαστε τα προϊόντα της φυσικής επιλογής των «εγωιστικών» γονιδίων αλλά ταυτόχρονα είμαστε τα πρώτα ηθικά ζώα αυτού του συστήματος. Είμαστε στο έλεος της Βιολογίας, αλλά ταυτόχρονα έχουμε τη δυνατότητα να την υπερβούμε. Η νοημοσύνη μάς βοηθάει να διευρύνουμε τις οπτικές μας γωνίες, να έχουμε πρόσβαση σε νέους ορίζοντας, να καθορίζουμε το «πώς» και το «γιατί» της ζωής μας.

Βία και σεξ

Η σεξουαλική βία είναι από τις πιο σκληρές ανθρώπινες εκφράσεις. Μια τέτοια γνωρίζουμε μέσα από την ανταρσία του «Μπάουντι», όπως δεν την ξέρουμε. Οταν ο Φλέτσερ Κρίστιαν μαζί με άλλους οκτώ στασιαστές του πλοίου «Μπάουντι» του βρετανικού Ναυτικού έφθασαν στο νησί Πίτκερν το 1790, συνοδεύονταν από έξι άνδρες και επτά γυναίκες από την Πολυνησία.
Αυτοί οι δεκαπέντε άνδρες και οι δεκατρείς γυναίκες προσπάθησαν να ιδρύσουν μια αποικία και να ζήσουν μαζί. Μάλιστα, για να κόψουν κάθε επαφή με τον υπόλοιπο κόσμο, έκαψαν τις βάρκες τους. Οταν τους ανακάλυψαν οι αμερικανοί φαλαινοθήρες το 1808 μόνο ένας από τους άνδρες ήταν ζωντανός και περιστοιχιζόταν από δέκα γυναίκες. Οι υπόλοιποι είχαν δολοφονηθεί.
Ο επιζών ήταν απλώς ο τελευταίος ζωντανός άνδρας σε ένα όργιο βίας, που είχε ως κίνητρο τον σεξουαλικό ανταγωνισμό. Ηταν ένας από τους Πολυνήσιους που αργότερα μετανόησαν, ασπάστηκαν τον χριστιανισμό και κήρυξαν τη μονογαμία. Το συμπέρασμα του Λ. Ουάτσον είναι ότι αυτές οι πράξεις απίστευτης βίας σε μια ομάδα που ήθελε να χτίσει μια ευτυχισμένη απομονωμένη κοινωνία είχαν προέλευση την ίδια την ανθρώπινη φύση. Το να είμαστε καλοί ή κακοί είναι κομμάτι της φύσης μας.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ