«Πριν αναφερθώ σε ορισμένες ακόμη κοινοτοπίες και ορισμένα ακόμη στερεότυπα, ένα εμβόλιμο σχόλιο. Πριν από δύο εβδομάδες, σε μεγάλης κυκλοφορίας κυριακάτικη εφημερίδα, και ειδικότερα στο ένθετο για τον πολιτισμό που τη συνοδεύει, διάβασα ότι η ελληνικής καταγωγής υψίφωνος Δήμητρα Θεοδοσίου έρχεται στη χώρα μας για να τραγουδήσει την όπερα Τορνατόρε! Μάλιστα, το μαργαριτάρι επαναλαμβανόταν δις, οπότε δεν τίθεται θέμα «δαίμονος», κ.λπ. Ποιος ξέρει; Την επόμενη φορά η προικισμένη σοπράνο ίσως τραγουδήσει την όπερα Αντονιόνι ή Μπενίνι. Αλλά σαν να μην έφτανε αυτό, λίγο πιο κάτω, στο ίδιο ένθετο, διάβασα ότι ο Γκωγκέν [γεν. 1848] «μυήθηκε στον Ιμπρεσιονισμό από τον Πικάσο» [γεν. 1881], αλλά και ότι πέθανε «στους Μαρκίσιους νήσους» (ο νήσος/του νήσου, όπως ο τοίχος/του τοίχου)! Κατόπιν τούτου, αποφάσισα στο εξής να μη βασίζομαι στη συγκεκριμένη εφημερίδα, ή έστω στο συγκεκριμένο ένθετο, για τον εκπολιτισμό μου.
Ομως, ξαναγυρίζοντας στα κλισέ, θα παραμείνω για λίγο ακόμη στον χώρο των… επιστημών. Ετσι, μετά τη χημεία και τα παθήματά της, για τα οποία έγραφα σε προηγούμενο Υπο-γλώσσιο, σειρά έχουν οι περιπέτειες δύο επιστημών του ανθρώπου (και όχι ανθρωπιστικών επιστημών, όπως κατά κόρον λέγεται και γράφεται): της ψυχολογίας και της φιλοσοφίας.
Εδώ και λίγα χρόνια λοιπόν, και πάλι με αφετηρία ίσως την αθλητική ιδιόλεκτο, ζούμε στον αστερισμό της ψυχολογίας, η οποία τείνει να υποκαταστήσει τόσο τη λέξη ηθικό όσο και τη φράση/έννοια ψυχολογική κατάσταση. Ετσι, βλέπουμε γραμμένο -και κυρίως, ακούμε- «η ομάδα κέρδισε γιατί είχε καλή ψυχολογία», «βρήκε την ΑΕΚ σε κακή ψυχολογία, και τη συνέτριψε», αλλά και «το πρόβλημα του ΠΑΣΟΚ είναι αποκλειστικά και μόνο η ψυχολογία του», «αν δεν ανέβει η ψυχολογία μας, εκλογές δεν κερδίζουμε», ή «οι Αμερικανοί στο Ιράκ δεν έχουν καλή ψυχολογία». Ολα αυτά, αντί των πολύ πιο απλών όσο και επαρκών διατυπώσεων «η ομάδα κέρδισε γιατί είχε καλό ηθικό», «ο παίκτης Α δεν βρίσκεται σε καλή ψυχολογική κατάσταση», «το κόμμα έχει πεσμένο ηθικό» ή «οι αμερικανοί στρατιώτες στο Ιράκ βρίσκονται σε κακή ψυχολογική κατάσταση».
Ανάλογη κατάχρηση γίνεται, εξάλλου, και στην επίκληση της φιλοσοφίας, ως στοιχείου που χαρακτηρίζει ενέργειες, πρακτικές και καταστάσεις. Εχουμε, έτσι, ιδιοκτήτες νυχτερινών κέντρων ή/και τραγουδιστές που δηλώνουν σε συνεντεύξεις τους ότι «φέτος το πρόγραμμα που θα παρουσιάσουμε θα έχει μια άλλη φιλοσοφία», αθλητές ή αθλητικούς α-συντάκτες που μας ενημερώνουν ότι «ο νέος προπονητής αναμένεται να αλλάξει τη φιλοσοφία της ομάδας», ή κρατικούς λειτουργούς που μας διαβεβαιώνουν ότι είναι στις προθέσεις της υπηρεσίας τους «να αντιμετωπίζει τους πολίτες με άλλη φιλοσοφία».
Θα μπορούσε, πάντως, να δει κανείς το θέμα και αλλιώς. Τι μεγαλύτερη δικαίωση για όλους εκείνους τους στοχαστές οι οποίοι στο διάβα των αιώνων πρότειναν ή οραματίστηκαν μια κοινωνία που να την κυβερνάνε οι φιλόσοφοι και να τη διαποτίζει σε κάθε έκφανση και πτυχή της η φιλοσοφία; Μέχρι τα νυχτερινά κέντρα, τα αποδυτήρια των γηπέδων και τους προθαλάμους όπου στεγάζονται οι υπηρεσίες πρωτοκόλλου έχει φτάσει πια η χάρη της… φιλοσοφίας.
Μια άλλη κατηγορία στερεοτύπων είναι ορισμένες λέξεις, οι οποίες, λόγω των ποικίλων μορφών ηχητικής συγγένειας που παρουσιάζουν, προσφέρονται κατεξοχήν για να εκφωνούνται/γράφονται κατά ζεύγη, αλλά και για να επιδεικνύουν οι κάθε είδους συντάκτες κειμένων και ομιλητές τις ρητορικές ή «χαριτωμενολογικές» αρετές τους και ικανότητες. Εχω, λοιπόν, διαβάσει 153 -ή κάτι τέτοιο- φορές ότι «θα ανταποκριθούμε στην πρόσκληση-πρόκληση», 126 φορές ότι «το ήθος και το ύφος» (της εξουσίας, της κυβέρνησης, της αντιπολίτευσης, κ.ο.κ.) είναι ή δεν είναι αυτό που πρέπει, 87 φορές ότι η απάντηση που θα δώσουμε (στο αντίπαλο κόμμα, στην αντίπαλη ομάδα, κ.ο.κ.) «θα είναι έγκαιρη και έγκυρη», κ.λπ., κ.λπ. »
Ο κ. Ανδρέας Παππάς είναι επιμελητής εκδόσεων και μεταφραστής. Διδάσκει στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετάφρασης (ΕΚΕΜΕΛ). Οι αναγνώστες μπορούν να στέλνουν τις παρατηρήσεις τους, τις επισημάνσεις τους ή τις διαφωνίες τους στην ηλεκτρονική θυρίδα achpappas@hotmail.com
