Διχαστικές κάλπες στον αστερισμό της Καταλωνίας

Θολό τοπίο αναμένεται να προκύψει μετά τις πρόωρες εκλογές που προκήρυξε προχθές ο Σοσιαλιστής πρωθυπουργός της Ισπανίας Πέδρο Σάντσεθ – είναι οι τρίτες γενικές εκλογές μέσα σε λίγο παραπάνω από τρία χρόνια που διοργανώνονται στη χώρα. Μετά τις κάλπες, που θα στηθούν στις 28 Απριλίου, αναμένεται να περάσουν μήνες μέχρι να σχηματιστεί κυβέρνηση. Αν και οι δημοσκοπήσεις διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους, καμία τους δεν προβλέπει αυτοδυναμία για κάποιο κόμμα.

Το πολιτικό σκηνικό στην Ισπανία είναι κατακερματισμένο και η εποχή του δικομματισμού (εναλλαγή στην κυβέρνηση των Σοσιαλιστών και του Λαϊκού Κόμματος) έχει παρέλθει για τα καλά, όπως συμβαίνει σε πολλές χώρες της Ευρώπης. Στις δύο τελευταίες γενικές εκλογές που πραγματοποιήθηκαν στην Ισπανία (Δεκέμβριος 2015 και Ιούνιος 2016), προέκυψαν ύστερα από πολύμηνες διαπραγματεύσεις αδύναμες κυβερνήσεις χωρίς αυτοδυναμία. Το ίδιο σκηνικό αναμένεται να επαναληφθεί και αυτή τη φορά.

Η πτώση των Podemos
και οι ρυθμιστές

Οι Σοσιαλιστές, αν και έρχονται πρώτοι, δεν αναμένεται να συγκεντρώσουν αρκετές έδρες μαζί με το αριστερό Podemos για να σχηματίσουν κεντροαριστερό συνασπισμό, λόγω της πτώσης που εμφανίζει το Podemos. Μια περίπτωση είναι να σχηματιστεί μετεκλογικά ένας δεξιός συνασπισμός ανάμεσα στο δεξιό Λαϊκό Κόμμα, τους κεντροδεξιούς Ciudadanos και το ακροδεξιό Vox.

Τον Δεκέμβριο, το Vox κέρδισε πρώτη φορά έδρες στην περιφερειακή Βουλή της Ανδαλουσίας, που ήταν επί δεκαετίες προπύργιο των Σοσιαλιστών. Δεν συμμετέχει με υπουργούς στην τοπική κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος αλλά τη στηρίζει. Στις βουλευτικές εκλογές του Απριλίου, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν άνοδο του Vox, που έχει ως σύμβουλο τον Στιβ Μπάνον, πρώην υπεύθυνο στρατηγικής του Ντόναλντ Τραμπ.

Η προοπτική να μπει στην εθνική κυβέρνηση το Vox μπορεί να «τρομάξει» τους κεντρώους ψηφοφόρους και να τους κάνει να ψηφίσουν τον Σάντσεθ, ενισχύοντας ακόμη περισσότερο το ποσοστό του. Αν πάλι οι Ciudadanos ενισχύσουν το ποσοστό τους, θα γίνουν οι ρυθμιστές των εκλογών και θα μπορούν να σχηματίσουν κυβέρνηση είτε με το Λαϊκό Κόμμα είτε με τους Σοσιαλιστές, για να αποφύγουν έναν συνασπισμό με το Vox που θα κηλιδώσει τη φήμη τους.

Το ότι στην Ισπανία θα πραγματοποιηθούν περιφερειακές και τοπικές εκλογές μαζί με τις ευρωεκλογές στις 26 Μαΐου περιπλέκει ακόμη περισσότερο τον σχηματισμό κυβέρνησης μετά τις εκλογές του Απριλίου διότι τα κόμματα δεν θα θελήσουν να θέσουν σε κίνδυνο τοπικές συμμαχίες που έχουν συνάψει εν όψει των εκλογών της 26ης Μαΐου, συνάπτοντας διαφορετικές συμμαχίες σε εθνικό επίπεδο μετά τις εκλογές της 28ης Απριλίου.

Η αβεβαιότητα εντείνεται και από το γεγονός ότι τα περισσότερα κόμματα είτε αντιμετωπίζουν εσωτερική κρίση, όπως το Podemos, είτε έχουν νέο ηγέτη, όπως το Λαϊκό Κόμμα, όπου ο Πάμπλο Κασάδο διαδέχτηκε τον Μαριάνο Ραχόι, και αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί να θεωρηθεί δεδομένη η στρατηγική τους ή οι συμμαχίες που θα συνάψουν μετεκλογικά.

Καταλύτης
ο προϋπολογισμός

Καταλύτης για τις εξελίξεις ήταν η καταψήφιση του προϋπολογισμού στην ισπανική Βουλή την Τετάρτη επειδή τα δύο αυτονομιστικά καταλανικά κόμματα που στήριζαν την κυβέρνηση Σάντσεθ (PdeCat και ERC) απέσυραν την υποστήριξή τους καθώς, ανάμεσα στους 21 όρους που είχαν θέσει για να υπερψηφίσουν τον προϋπολογισμό, υπήρχαν κόκκινες γραμμές που δεν μπορούσε να περάσει ο πρωθυπουργός –  όπως το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης της Καταλωνίας, ο τερματισμός της δίκης των 12 αυτονομιστών πολιτικών που διοργάνωσαν την αυτοανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Καταλωνίας (παράνομη για τη Μαδρίτη, αφού βασιζόταν στο αντισυνταγματικό δημοψήφισμα του 2017) και η παρουσία διεθνών παρατηρητών για το καταλανικό ζήτημα (το οποίο η Μαδρίτη θεωρεί εσωτερικό ισπανικό ενώ η παρουσία ξένων παρατηρητών θα έθετε υπό αμφισβήτηση και την ποιότητα της δημοκρατίας στην Ισπανία).

Το ζήτημα που θα επικρατήσει προεκλογικά δεν είναι πλέον η οικονομία (για την οποία προβλέπεται ανάπτυξη 2,2% εφέτος) ούτε οι μεταρρυθμίσεις, αλλά η Καταλωνία. Το Λαϊκό Κόμμα, οι Ciudadanos και το Vox ανταγωνίζονται για τις ψήφους των δυσαρεστημένων από τις εξελίξεις στην Καταλωνία και από την ενίσχυση των αποσχιστικών τάσεων στην Ισπανία. Αλλά και ο Σάντσεθ μπορεί να εκμεταλλευτεί υπέρ του το γεγονός ότι δεν ενέδωσε στον εκβιασμό των καταλανικών κομμάτων και προτίμησε να μην περάσει ο προϋπολογισμός του από τη Βουλή και να προκηρύξει πρόωρες εκλογές παρά να συναινέσει στη διοργάνωση, νόμιμου αυτή τη φορά, δημοψηφίσματος για την ανεξαρτησία της Καταλωνίας.

Οι προσπάθειες του Σάντσεθ να βρεθεί μια πολιτική λύση στο καταλανικό ζήτημα εμποδίστηκαν εν μέρει από τη σφοδρή πίεση των δεξιών κομμάτων που εκτόξευαν κατηγορίες περί προδοσίας – το περασμένο Σαββατοκύριακο, το Λαϊκό Κόμμα, οι Ciudadanos και το Vox κατέβασαν δεκάδες χιλιάδες στους δρόμους της Μαδρίτης για να εκφράσουν την οργή τους για την «υπερβολικά διαλλακτική» στάση του Σάντσεθ προς τους Καταλανούς. Το γεγονός ότι την περασμένη Τρίτη, την παραμονή της την ψηφοφορίας στη Βουλή για τον προϋπολογισμό, ξεκίνησε η δίκη των 12 καταλανών αυτονομιστών πολιτικών στη Μαδρίτη όξυνε ακόμη περισσότερο τα πνεύματα.

Η «δίκη του αιώνα»
δοκιμάζει τη χώρα

Η δίκη, που ξεκίνησε την Τρίτη στη Μαδρίτη και αναμένεται να διαρκέσει τρεις μήνες, χαρακτηρίζεται η σημαντικότερη από τη μετάβαση της χώρας στη δημοκρατία το 1975, η «δίκη του αιώνα». Στο εδώλιο κάθονται 12 καταλανοί αυτονομιστές πολιτικοί που κατηγορούνται ότι έκαναν απόπειρα απόσχισης παραβιάζοντας το ισπανικό Σύνταγμα. Η ισπανική δικαιοσύνη γνωρίζει ότι, κατά κάποιον τρόπο, κάθεται και αυτή στο εδώλιο καθώς πολλοί στον κόσμο παρακολουθούν με ενδιαφέρον την έκβαση της δίκης αυτής που προκαλεί μεγάλες εντάσεις στην Ισπανία και θα έχει απρόβλεπτες πολιτικές επιπτώσεις.

Η δίκη αυτή δοκιμάζει τη συνοχή της χώρας η οποία το 1978, τρία χρόνια μετά τον θάνατο του Φράνκο, είχε εγκρίνει το παρόν Σύνταγμα με το συντριπτικό ποσοστό 87,8% (άνω του 90% στην Καταλωνία). Οι καταλανοί αυτονομιστές υποστηρίζουν ότι πρόκειται για «πολιτική δίκη» και ότι για να διατηρήσει την εδαφική της ακεραιότητα, η Ισπανία είναι ικανή να καταπατήσει τα «θεμελιώδη δικαιώματα».

Οι κατηγορούμενοι αντιμετωπίζουν ποινές φυλάκισης από επτά ως 25 έτη. Οι τέσσερις εξ αυτών είναι προφυλακισμένοι επί 16 μήνες και οι πέντε επί 10 μήνες, γεγονός που προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις στην Καταλωνία. Ο πρώην πρόεδρος Κάρλες Πουιτζδεμόν παραμένει στο Βέλγιο, όπου είχε καταφύγει, και δεν θα δικαστεί διότι στην Ισπανία δεν επιτρέπονται οι δίκες ερήμην και η βελγική δικαιοσύνη αρνήθηκε να τον εκδώσει στη Μαδρίτη. Ο Πουιτζδεμόν επικοινωνεί τακτικά με την κυβέρνηση της Βαρκελώνης και εργάζεται για τη «διεθνοποίηση» του καταλανικού ζητήματος.

Στη ριζοσπαστικοποίηση του καταλανικού ζητήματος έχει συμβάλει και η αδιάλλακτη στάση του προκατόχου του Σάντσεθ, του δεξιού Ραχόι, ο οποίος έχασε ψήφο εμπιστοσύνης στη Βουλή τον περασμένο Ιούνιο και τον διαδέχτηκε ο Σάντσεθ με την υποστήριξη αυτονομιστικών καταλανικών και βασκικών κομμάτων.

Η μεταφορά των
λειψάνων του Φράνκο

Αλλα θέματα που θα «παίξουν» προεκλογικά είναι η μεταφορά των λειψάνων του Φράνκο από το μεγαλοπρεπές μαυσωλείο όπου βρίσκονται κοντά στη Μαδρίτη – σχέδιο το οποίο προώθησε ο Σάντσεθ και, επειδή συγκινεί τους αριστερούς ψηφοφόρους, αναμένεται να το προβάλλει προεκλογικά. Από τη στιγμή της ανόδου του στην εξουσία, ο απερχόμενος πρωθυπουργός προσπάθησε να προσελκύσει ψηφοφόρους από το Podemos και να τους φέρει στο Σοσιαλιστικό Κόμμα. Σε αυτή την προσπάθεια εγγράφεται η μεταφορά των λειψάνων του δικτάτορα την οποία ο Σάντσεθ δεν αποκλείεται να πραγματοποιήσει, παρακάμπτοντας τις αντιδράσεις, λίγο πριν από τις 28 Απριλίου σαν μια τελευταία κίνηση εντυπωσιασμού πριν από τις κάλπες.

Ο Σάντσεθ θα προσπαθήσει επίσης να κινητοποιήσει τους αριστερούς ψηφοφόρους μπροστά στον κίνδυνο να έρθει το Vox στην εξουσία –  ένας λόγος που οι ακροδεξιοί εξελέγησαν στη Βουλή της Ανδαλουσίας τον Δεκέμβριο είναι η μεγάλη αποχή των Σοσιαλιστών ψηφοφόρων.

Ο Αλμπέρ Ριβέρα των Ciudadanos θα παίξει το κεντρώο χαρτί, επιτιθέμενος τόσο στους Σοσιαλιστές για τη μεταφορά των λειψάνων του Φράνκο, όσο και στο Λαϊκό Κόμμα για την πρόθεσή του να κάνει πιο αυστηρή τη νομοθεσία για τις αμβλώσεις. «Για να σταματήσουμε τις αυτονομιστικές τάσεις και να ενώσουμε τους Ισπανούς πρέπει να κοιτάμε προς το μέλλον και όχι προς τον Φράνκο και τις αμβλώσεις» δηλώνει.

Η Ακροδεξιά και τα σενάρια για δεξιό συνασπισμό

Το Vox – το οποίο μαζί με τη δίωξη που άσκησε το κράτος κατά των 12 καταλανών πολιτικών, κατέθεσε και τη δική του μήνυση (όπως επιτρέπει η ισπανική νομοθεσία) που δικάζεται παράλληλα – αναμένεται να εκμεταλλευτεί στο έπακρο τη δίκη για να αποκομίσει εκλογικά οφέλη στις 28 Απριλίου και στις 26 Μαΐου. Πλασάρεται ως το κόμμα που θα καταπνίξει κάθε αυτονομιστική τάση στη χώρα.

Τόσο η εμφάνιση του ακροδεξιού Vox όσο και η πολεμική που έχει ξεσπάσει για τα λείψανα του Φράνκο δείχνουν ότι η Ισπανία δεν έχει αντιμετωπίσει το χουντικό παρελθόν της και αυτό βγαίνει σήμερα στην επιφάνεια. Μετά τον θάνατο του Φράνκο, οι Ισπανοί επέλεξαν τη λήθη για να κερδίσουν τη δημοκρατία. Η αμνηστία για τους ενόχους της δικτατορίας που ψηφίστηκε το 1977 παρουσιάστηκε σαν ένα μέτρο για την εθνική συμφιλίωση, αλλά στην πραγματικότητα ευνόησε κυρίως τους οπαδούς του Φράνκο – όσοι ανήκαν στο αντίθετο στρατόπεδο είχαν ήδη τιμωρηθεί με εκτελέσεις, εξορία και φυλακίσεις.

Μπορεί να αποδειχθεί ότι τα καταλανικά κόμματα έκαναν μεγάλο λάθος που απέσυραν την υποστήριξή τους από τον Σάντσεθ, σύμφωνα με ανάλυση του Atlantic Council. «Ο μοναδικός συνδυασμός κομμάτων που σχηματίζει πλειοψηφία στις δημοσκοπήσεις είναι το ΡΡ, οι Ciudadanos και το Vox, που όλα επιθυμούν να καταργηθεί η αυτονομία της Καταλωνίας. Αντίθετα με τον δεξιό προκάτοχό του (σ.σ. Μαριάνο Ραχόι), ο Σάντσεθ ήταν πρόθυμος να διαπραγματευτεί με τους Καταλανούς για τη μεταβίβαση χρημάτων και εξουσιών στην Καταλωνία. Αφησε ανοιχτή ακόμη και την πιθανότητα δημοψηφίσματος – για περισσότερη αυτονομία, όχι ανεξαρτησία».
Το Λαϊκό Κόμμα έχει σκληρύνει τη γραμμή του: ο ηγέτης του, Πάμπλο Κασάδο, χαρακτήρισε «εσχάτη προδοσία» τις διαπραγματεύσεις του Σάντσεθ με την αυτονομιστική κυβέρνηση της Βαρκελώνης. Οι Ciudadanos αποκάλεσαν για τον ίδιο λόγο τον Σάντσεθ «επικίνδυνο για την Ισπανία». Το Vox ζητεί την κατάργηση ακόμη και της αυτονομίας της Καταλωνίας.

Αν έρθει στην κυβέρνηση ένας δεξιός συνασπισμός, μπορεί να εφαρμόσει πάλι το άρθρο 155 του Συντάγματος που δίνει τον έλεγχο της περιφερειακής κυβέρνησης της Καταλωνίας στη Μαδρίτη – όπως είχε κάνει και ο Ραχόι μετά τη μονομερή ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Καταλωνίας τον Οκτώβριο του 2017.

Ενα άλλο ενδεχόμενο είναι οι κάλπες να επιτρέψουν στους Ciudadanos να γίνουν οι ρυθμιστές του σχηματισμού της νέας κυβέρνησης, είτε με τους Σοσιαλιστές είτε με το Λαϊκό Κόμμα. «Σε καθεμία από αυτές τις περιπτώσεις, οι καταλανοί αυτονομιστές θα χάσουν. Τους τελευταίους επτά μήνες είχαν ασυνήθιστη επιρροή στη Μαδρίτη. Θα μπορούσαν να είχαν εκμεταλλευτεί τη θέση τους για να διαπραγματευτούν περισσότερη αυτονομία, το οποίο θα ικανοποιούσε το ευρύ κέντρο της καταλανικής κοινωνίας. Αντ’ αυτού ποντάρισαν τα πάντα και έχασαν. Οποιο και αν είναι το αποτέλεσμα των εκλογών, η σύγκρουση της Καταλωνίας με τη Μαδρίτη θα χειροτερέψει» καταλήγει η ανάλυση του Atlantic Council.