Απόντες, «ευάλωτοι» γονείς, κουρασμένοι από τις κρίσεις των τελευταίων ετών (οικονομική αλλά και υγειονομική). Eλλειψη πλαισίου. Απουσία των κανόνων που στο παρελθόν έθετε το σχολικό περιβάλλον. Απομόνωση. Οθόνες. Και τελικά ένας ιδιότυπος «εθισμός» στα video games συνδυασμένος με την εύκολη πρόσβαση σε βίαιες ταινίες ερωτικού περιεχομένου… Ποιος επιτηρεί σήμερα τους εφήβους;

Με ζωντανό το debate μεταξύ των ειδικών αναφορικά με τον ρόλο των video games στην αύξηση της επιθετικότητας των εφήβων, «υπάρχουν πλέον περισσότερες μελέτες που επιβεβαιώνουν ότι όντως τα βίαια βιντεοπαιχνίδια έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην κοινωνική συμπεριφορά τους», λέει στο «Βήμα» η γνωστή ψυχοθεραπεύτρια IFS και σεξοθεραπεύτρια Ναταλί Ζιρό Ντεφόρζ (Nathalie Giraud Desforges), με τη μεγάλη εμπειρία στις ΗΠΑ και στη Γαλλία.

Ως γονείς και κοινωνία, αλλά και ως θεραπευτές, οφείλουμε να «αναζητάμε να ξεκαθαρίσει εάν υπάρχει πραγματικός εθισμός σε αυτά τα παιχνίδια», συνεχίζει, προσδιορίζοντάς μας τον όρο «εθισμός» όπως ορίζεται από το DSM 5: «Είναι η χρόνια, υποτροπιάζουσα διαταραχή που χαρακτηρίζεται από καταναγκαστική αναζήτηση ναρκωτικών, αλκοόλ, σεξ, χρημάτων, παιχνιδιών κ.λπ., παρά τις βλαβερές συνέπειες και μακροχρόνιες αλλαγές που επιφέρει αυτή η δραστηριότητα στον εγκέφαλο. Συμπεριλαμβάνει ένα καταναγκαστικό, μη ελεγχόμενο κυνήγι «ανταμοιβών», όπου το άτομο έχει χάσει τον έλεγχο».

Συνδέονται όλα αυτά και με το θέμα της βίας; «Βία υπήρχε πάντα στην κοινωνία μας. Σήμερα παρατηρούμε μια ποσοτική αλλά και ποιοτική εξάπλωσή της. Από τις ελαφρές παραπτωματικές συμπεριφορές (π.χ. απουσίες από το σχολείο, παραβάσεις του ΚΟΚ, κάπνισμα), που επικρατούσαν κατά τις προηγούμενες δεκαετίες, έχουμε πλέον την ολοένα και πιο συχνή εμφάνιση βίαιων συμπεριφορών» επισημαίνει στο «Βήμα» ο ομότιμος καθηγητής Παιδοψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Παιδικής και Εφηβικής Ψυχιατρικής, Δημήτρης Αναγνωστόπουλος. Διευκρινίζοντας ωστόσο ότι: «Φυσικά οι έφηβοι δεν είναι ούτε γεννημένοι βίαιοι, ούτε διεστραμμένοι».

Οπως εξηγεί, τα αίτια του «εκτροχιασμού» είναι πολυπαραγοντικά και ανιχνεύονται στην κοινωνία (όταν προκαλεί αισθήματα ανασφάλειας, απελπισίας και αδιεξόδου), στην οικογένεια (αδύναμοι γονείς και παιδιά εγκαταλελειμμένα σε μια οθόνη), στην Παιδεία (σχολεία διεκπεραιωτικά μιας τεχνοκρατικής ανταγωνιστικής εκπαίδευσης), στα προβαλλόμενα πρότυπα (επιθετικά, ανταγωνιστικά, ατομικιστικά κοινωνικά) και, τέλος, στην επικρατούσα ιδεολογία (δικαιολογεί, αν δεν εξιδανικεύει, τη βία, την εξατομίκευση, τον ρατσισμό, τη μετατροπή του ανθρώπινου υποκειμένου σε αντικείμενο κάθε είδους εκμετάλλευσης).

Το bullying στα σχολεία

«Υπάρχουν πατέρες που όταν προκλήθηκε σάλος επειδή μαθητές της Στ’ Δημοτικού διακινούσαν πορνογραφικό υλικό, υποστήριξαν «μα έτσι θα μάθουν για το σεξ τα αγόρια»» μας αποκαλύπτει ψυχολόγος γνωστού ιδιωτικού δημοτικού σχολείου, η οποία επιθυμεί να διατηρηθεί η ανωνυμία της. «Βλέπουμε οι ίδιοι οι γονείς να μη βάζουν πλαίσιο στα παιδιά τους» προσθέτει η ίδια παραδεχόμενη το ήδη γνωστό: «δεν υπάρχει πλέον σχολείο χωρίς κρούσματα bullying».

Ο πρόεδρος της Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας, ψυχαναλυτής, ψυχίατρος και μέχρι πρόσφατα υπεύθυνος του τμήματος Ψυχιατρικής Εφήβων και Νέων του Νοσοκομείου Γ. Γεννηματάς, Χρήστος Ζερβής, μιλάει για τον «βλαπτικό εθισμό» των εφήβων ειδικότερα στα video games, καθώς τους εισάγουν, όπως εξηγεί, «σε μια εικονική πραγματικότητα όπου επικρατεί η επαναλαμβανόμενη ωμή βία». Ετσι, βαθμηδόν, μπορεί «να χαθεί το όριο εικονικού-πραγματικού», αναφέρει.

Ενδεικτικός είναι ο κοινός παρονομαστής των τριών βιντεοπαιχνιδιών που βρίσκονται στην κορυφή των εγχώριων πωλήσεων (σύμφωνα με στοιχεία από εξειδικευμένο κατάστημα πώλησής τους στο κέντρο της Αθήνας): η αποστολή του gamer-πολεμιστή είναι να αφανίζει ό,τι κινείται.

«Η χρήση των νέων τεχνολογιών, των social media, των video games, των διαδικτυακών πλατφορμών gaming φαίνεται πως έχει όντως αυξήσει την παραβατικότητα στους νέους» επισημαίνει ο ψυχολόγος Στέφανος Αλεβίζος.

Βιντεοπαιχνίδια και πορνό

Από την πλευρά της, η κυρία Ντεφόρζ αναφέρει ότι είναι σημαντικό να παρατηρούμε με προσοχή τον έφηβο όταν «χτίζει την ύπαρξή του ώστε να νιώθει σημαντικός μέσα από τα video games, το avatar που έχει δημιουργήσει, μακριά από την πραγματικότητά του, τις ανταμοιβές και τους πόντους για τα επιτεύγματά του σε αυτά».

Ειδικότερα, «ο συνδυασμός των δύο εθισμών, στα βιντεοπαιχνίδια και στο πορνό, μπορεί να οδηγήσει σε μια εντελώς ψευδή αίσθηση της πραγματικότητας, δημιουργώντας μια παραληρηματική διαταραχή, κατά την οποία ένα άτομο δεν μπορεί να ξεχωρίσει τι είναι πραγματικό από αυτό που φαντάζεται» αναφέρει η γαλλίδα ψυχοθεραπεύτρια.

«Ρωτήστε τον εαυτό σας» είναι η παραίνεση της γαλλίδας ειδικού. «Εμφανίζει το παιδί μου τον καταναγκασμό να δοκιμάζει ολοένα και πιο βίαια βιντεοπαιχνίδια, χωρίς καμία ανησυχία για τις συνέπειες; Δεν μπορεί να μείνει μακριά από την οθόνη; Παραμελεί τον εαυτό του, ξεχνά να πλυθεί, να κοιμηθεί, να μελετήσει; Λέει ψέματα για να παίξει video games ή κλέβει για να αγοράσει περισσότερα; Είναι ολοένα και πιο απόμακρος κοινωνικά, ενώ αναπτύσσει επιθετική συμπεριφορά προς τους ανθρώπους που το περιβάλλουν;».

Εάν η απάντηση σε όλες αυτές τις ερωτήσεις είναι «ναι», τότε, καταλήγει η Λεφόρζ, «το παιδί σας πρέπει να βοηθηθεί το συντομότερο από τον ειδικό, για να ξεφύγει από τον εθισμό».

Τι λένε οι δημιουργοί των παιχνιδιών

«Είναι αστείο να γίνεται αποδιοπομπαίος τράγος το video game, όπως συμβαίνει στο εξωτερικό. Δεν έχει καμία βάση η δαιμονοποίηση του video game και του gaming για τη σημερινή έξαρση της βίας στους νέους» λέει από την πλευρά του ο γνωστός content artist των video games Αντώνης Γαλάτης, ο οποίος, από τη δεκαετία του ’80, όπως λέει, παραμένει και φανατικός gamer. «Ας αναζητήσουν οι ειδικοί αλλού τη ρίζα του κακού» προσθέτει στο «Βήμα», υπογραμμίζοντας ότι δεν φταίνε τα παιχνίδια που, μολονότι διαθέτουν όριο κατάλληλης ηλικίας, «οι γονείς επιλέγουν για τα παιδιά τους εκείνα που απευθύνονται σε μεγαλύτερες». Η βασική κατηγορία βιντεοπαιχνιδιών παραμένει το πολεμικό, προσθέτει ο Α. Γαλάτης, το οποίο «είτε προσεγγίζει με εντελώς ρεαλιστικό τρόπο την πολεμική μάχη είτε με αντιπολεμικό τρόπο, απομυθοποιώντας τον πόλεμο, όπως στο σινεμά». Το δεύτερο δεν ανήκει στα ιδιαιτέρως δημοφιλή. «Σε καμία περίπτωση δεν εθίζουν όμως τον παίκτη στη βία» υπογραμμίζει.

Κατά τη «χαρτογράφηση» του χώρου, παραδέχεται παρ’ όλα αυτά και την ύπαρξη «ακατάλληλα βάρβαρων», αν και πολύ δημοφιλών video games. «Η λογική τoυ σχεδιασμού πολεμικών video games από καταβολής τους είναι όμως η ψυχαγωγία, ο ενθουσιασμός (excitement) και το συναίσθημα στο τέλος της χαράς και της ικανοποίησης. Αυτό επιτυγχάνεται σταθερά, παρόλη τη συστηματική κατασυκοφάντησή τους και τις εξαιρέσεις» συνοψίζει.

«Δεν είχα καταλάβει πόσο εξαρτημένος ήταν»

Η Β.Χ., µονογονέας, µε 13χρονο γιο, όταν αποφάσισε να απευθυνθεί σε ψυχολόγο, λόγω της βίαιης συµπεριφοράς του, «ήταν ήδη αργά», λέει στο «Βήµα». «Ο έλεγχος είχε χαθεί. Απουσίαζα λόγω δουλειάς και δεν είχα καταλάβει σε τι βαθµό ήταν εξαρτηµένος από υπολογιστή και video games. Είχε παρατήσει τα πάντα». Επιχειρώντας να µπει ένα όριο, δέχθηκε σωµατική επίθεση από τον γιο της. Από τότε η πόρτα του δωµατίου του παραµένει κλειδωµένη… Και οι επισκέψεις στον ειδικό συνεχίζονται.