Ο πόλεμος της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας αναζωπύρωσε διεθνώς τη συζήτηση περί πολέμων, οι οποίοι άλλωστε μαίνονται και σε πολλές άλλες περιοχές του πλανήτη. Και επανέφερε το θέμα περί «δικαίων και αδίκων πολέμων», που αποτελεί ένα από τα σημαντικά κεφάλαια της ηθικής φιλοσοφίας και του διεθνούς δικαίου, διακρινόμενο ήδη από την εποχή του Θουκυδίδη και εννοιολογικά διαμορφωμένο από τον Μεσαίωνα. Η διάδοση του χριστιανικού ιδεώδους («Αγαπάτε αλλήλους») δεν κατόρθωσε να υπερισχύσει του ηρακλείτειου «πόλεμος πατήρ πάντων», πράγμα που επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι οι φανατικότεροι πόλεμοι στην ιστορία ήταν οι θρησκευτικοί. Με αφορμή τα ουκρανικά ο Σταύρος Ζουμπουλάκης με το άρθρο του «Υπάρχει δίκαιος πόλεμος;» («Η Καθημερινή», 18/6/2023) εκθέτει τις επί του θέματος απόψεις του χριστιανικού Καθολικισμού, κυρίως ως προς το ερώτημα αν ένας πόλεμος που ονομάζεται δίκαιος μπορεί να είναι και ηθικός.
Ο Ζουμπουλάκης αναφέρει τις απόψεις του Ιερού Αυγουστίνου (354-430), του Θωμά Ακινάτη (1225-1274) και του Φραγκίσκου ντε Βιτόρια (1483-1546), που έκριναν ότι ένας πόλεμος μπορεί να είναι δίκαιος σε ό,τι αφορά τα αίτιά του (ad bellum), δηλαδή ως έσχατη επιλογή για νόμιμη άμυνα ή για ανατροπή τυραννικού καθεστώτος, και ως προς τις συνθήκες της διεξαγωγής του (in bello). Και τις συγκρίνει με την πρόσφατη απόφαση του Πάπα Φραγκίσκου (εγκύκλιος Fratelli tutti, 2020), ο οποίος, παρότι η θεωρία του δίκαιου πολέμου είχε κατά τη διάρκεια του 1960 ουσιαστικά αποσυρθεί από το Βατικανό, την αρνείται πλέον ρητώς. Σχολιάζοντας την απόφανση αυτή ο Ζουμπουλάκης δέχεται ότι «κανένας πόλεμος δεν μπορεί να είναι δίκαιος, αφού πόλεμος σημαίνει φόνος, μπορεί ωστόσο κάποτε να είναι αναγκαίος». Αισθανόμενος ότι η θέση του αυτή «μοιάζει με σόφισμα», διευκρινίζει ότι τη διατυπώνει «με την έννοια ότι εξακολουθεί να θεωρεί τον πόλεμο ακραίο κακό, δεν τον ηθικοποιεί». «Πιστεύω», γράφει, «ότι ο δικτάτορας Πούτιν πρέπει να ηττηθεί, ότι η Ουκρανία πρέπει να νικήσει. […] Δεν μπορώ ωστόσο να δεχτώ τον γεωπολιτικό κυνισμό [του Πούτιν, εικάζω], ούτε, πολύ περισσότερο, να συμμεριστώ τις πολεμοχαρείς κραυγές [των Ρώσων, συμπεραίνω], τον ενθουσιασμό και τις ζητωκραυγές για τα πολεμικά κατορθώματα [των Ουκρανών, υποθέτω]». Ο πόλεμος, καταλήγει ο Ζουμπουλάκης, «είναι η έσχατη επιλογή· […] ας μην τον ηθικοποιούμε όμως σε καμία περίπτωση και, πολύ περισσότερο, ας μην τον εκθειάζουμε».
Περιεχόμενο για συνδρομητές
Το παρόν άρθρο, όπως κι ένα μέρος του περιεχομένου από tovima.gr, είναι διαθέσιμο μόνο σε συνδρομητές.
