Η οικογένεια, οι φίλοι, η εργασία, ο ελεύθερος χρόνος και η θρησκεία είναι κατά σειρά προτεραιότητας οι πιο σημαντικές αξίες για τους Ελληνες. Η πρωτιά της οικογένειας είναι απόλυτη (100%) στις γυναίκες (98,6% στους άνδρες) και στα άτομα ηλικίας έως τα 29 (99,8% στους 30-49 και 98,7% στους άνω των 50). Στον αντίποδα αυτών βρίσκεται η πολιτική (το 66,2% την αξιολογεί αρνητικά και μόνο το 33% θετικά). Μάλιστα, το υψηλότερο ποσοστό (73,4%) των ερωτηθέντων που θεωρεί την πολιτική «όχι πολύ» ή «καθόλου» σημαντική παρατηρείται στις ηλικίες κάτω των 29.

Τα στοιχεία αυτά συμπεριλαμβάνονται στον πιο πρόσφατο κύκλο της Παγκόσμιας Ερευνας Αξιών, μιας μακράς κλίμακας μελέτης που πραγματοποιείται από το 1981 ανά 5ετία από τη World Value Survey Association με σκοπό την καταγραφή των βασικών αξιών που χαρακτηρίζουν τις σύγχρονες κοινωνίες σε δεκάδες χώρες. Είναι η πρώτη φορά που συμμετέχει η χώρα μας με ένα δείγμα 1.200 ατόμων. Ο οργανισμός έρευνας και ανάλυσης διαΝΕΟσις επιμελήθηκε το ελληνικό κομμάτι της συγκεκριμένης έρευνας μαζί με το ΕΚΚΕ. Ο διευθυντής περιεχομένου του οργανισμού Θοδωρής Γεωργακόπουλος και οι άλλες έρευνες της διαΝΕΟσις, που μελετά εδώ και χρόνια την ελληνική κοινωνία, επιβεβαιώνουν την κυριαρχία του θεσμού της οικογένειας.

Ομως, όπως επισήμανε, μπορεί να εμπιστευόμαστε σε υψηλό ποσοστό τα μέλη της οικογένειάς μας, όμως τα τελευταία χρόνια περνά κρίση η εκτίμησή μας προς τους συνανθρώπους μας. Στην ερώτηση αν οι άλλοι άνθρωποι είναι άξιοι εμπιστοσύνης, το 21% των Ελλήνων απαντούσε θετικά το 2008. Το ποσοστό αυτό έπεσε το 2017 στο 8% και το 2022 ανέβηκε ελάχιστα (10%).

Τι λέει όμως για το φαινόμενο ο καθηγητής Κοινωνιολογίας Νίκος Παναγιωτόπουλος; «Αυτό συμβαίνει γιατί οι ιδιωτικές στρατηγικές, οι στρατηγικές που ο καθένας μας ακολουθεί για να διατηρήσει ή να βελτιώσει τη θέση του, ήταν πολύ οξείες και ακραίες. Η διαδικασία του «ο σώζων εαυτόν σωθήτω» απομάγευσε όλες τις κοινωνικές σχέσεις. Αν βλέπαμε τα στατιστικά ανά κοινωνικές τάξεις, θα παρατηρούσαμε ότι διαφέρουν, εξαρτώνται από την ανασφάλεια καθεμιάς από αυτές». Και διευκρινίζει: «Οι τάσεις των συμπεριφορών απέναντι σε θεσμούς σε γενικευμένο επίπεδο πρέπει να ιδωθούν υπό το πρίσμα καθεμιάς κοινωνικής ομάδας. Επίσης η όποια τάση παρατηρείται, το όποιο συναίσθημα, η όποια σχέση με αυτούς τους θεσμούς θα πρέπει να ιδωθεί υπό το πρίσμα της κρίσης των στρατηγικών (π.χ. εργασία, εκπαίδευση) που χρησιμοποιούν οι διάφορες κοινωνικές ομάδες για να διαιωνίσουν τη θέση τους στην ελληνική κοινωνία, μια θέση που δεν έχει ακόμα διασφαλιστεί και είναι σε μεγάλη ανασφάλεια».

Οι δύο άξονες

Οι δημιουργοί της Παγκόσμιας Ερευνας Αξιών συγκεντρώνουν επί δεκαετίες τα αποτελέσματά της και τοποθετούν τις χώρες σε έναν αξιακό χάρτη στηριζόμενοι σε δυο κάθετους άξονες. Ο ένας ορίζεται από την αντίθεση ελευθερία (π.χ. ελευθερία στην έκφραση, ανοχή στους ξένους, προστασία του περιβάλλοντος) ή ασφάλεια (π.χ. επιβίωση, ατομική ασφάλεια). Ο δεύτερος καθορίζεται από την αντίθεση των παραδοσιακών αξιών (π.χ. θρησκεία, οικογένεια, σεβασμός στην εξουσια κ.λπ.) με τις κοσμικές (έμφαση στην τεχνολογία, ανάπτυξη, νέα μοντέλα διαβίωσης κ.λπ).

Στο κέντρο

Στον πρώτο χάρτη που εκπονήθηκε το 1996 η Ελλάδα βρισκόταν πιο κοντά στις δυτικοευρωπαϊκές χώρες από ό,τι τις βαλκανικές ή τις κεντροευρωπαϊκές. Το 2017, που σχεδιάστηκε ο δεύτερος, παρατηρήθηκαν αρκετές ανακατατάξεις με την Ελλάδα να υποχωρεί προς το κέντρο. Το 2020, ενώ πολλές χώρες άλλαξαν προς πιο «προοδευτικές» θέσεις, η χώρα μας παραμένει σχετικά σταθερή, στο κέντρο. «Είμαστε στη μέση της κατανομής και ο μέσος όρος» επισημαίνει ο κ. Γεωργακόπουλος.