Η λίμνη Βιστωνίδα είναι ένας από τους πραγματικούς θησαυρούς του νομού Ξάνθης. Δημιουργήθηκε πριν από 5.000.000 χρόνια και βρίσκεται κοντά στις ακτές του Θρακικού Πελάγους, στα όρια των νομών Ροδόπης και Ξάνθης. Γύρω της απλώνεται ο μεγάλος θρακικός κάμπος, ενώ στα βόρεια η λίμνη φτάνει λίγα χιλιόμετρα από τους πρόποδες της οροσειράς της Ροδόπης. Είναι η τέταρτη μεγαλύτερη λίμνη της Ελλάδας. Το εμβαδόν της φτάνει τα 42.000 στρέμματα, ενώ το βάθος της φτάνει μέχρι τα 3 μέτρα και η περίμετρός της τα 35 χλμ. Το σχήμα της δε, είναι νεφροειδές.

Η λίμνη πήρε το όνομα της από το αρχαίο θρακικό φύλο Βίστωνες. Κατά την Τουρκοκρατία ονομαζόταν Μπουρού Γκιολ, που βγαίνει από τη λέξη Πόροι, δηλαδή πέρασμα πλοιαρίων, αφού τα καράβια περνούσαν από τη θάλασσα στη λίμνη με προορισμό τις βόρειες όχθες της, όπου βρισκόταν η βυζαντινή πόλη Αναστασιούπολη. Κατά τη μυθολογία, ο Ηρακλής αιχμαλώτισε εδώ τα ανθρωποφάγα άλογα του Διομήδη, τα οποία είχαν σκοτώσει τον καλό του φίλο Αβδηρο.

Η λίμνη Βιστωνίδα μαζί με το Δέλτα του ποταμού Νέστου, που εκτείνεται στα δυτικά, και τη λίμνη Ισμαρίδα συνθέτουν το Εθνικό Πάρκο Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Ο υδροβιότοπος της λίμνης προστατεύεται από τη συνθήκη Ramsar, γιατί είναι πολύ πλούσιος και γι’ αυτό πολύτιμος.

Και γλυκά και αλμυρά νερά

Μια ιδιαιτερότητα που έχει η λίμνη είναι η σύνθεση του νερού της. Το βόρειο τμήμα της έχει γλυκά νερά, γιατί εκεί εκβάλλουν τρία ποτάμια: ο Κόσυνθος ή ποταμός της Ξάνθης, ο Κομψάτος ή Ξηροπόταμος και ο Τραύος ή Ασπροπόταμος. Το νότιο τμήμα της λίμνης έχει αλμυρά νερά, τα οποία έρχονται από τη θάλασσα μέσω τριών καναλιών που συνδέονται με τη λίμνη. Ετσι, το νερό της λίμνης μεταβάλλεται σταδιακά σε υφάλμυρο, πράγμα που επιτρέπει σε διάφορα είδη πανίδας και χλωρίδας να επιβιώνουν εκεί, αφού οι συνθήκες περιβάλλοντος είναι ποικίλες.

Η Βιστωνίδα είναι ένας παράδεισος για την ορνιθοπανίδα και εδώ έχουν παρατηρηθεί περισσότερα από 264 είδη πουλιών. Υπάρχουν πουλιά που τους αρέσουν τα γλυκά νερά, όπως οι ερωδιοί πορφυροτσικνιάς, κρυπτοτσικνιάς και νυχτοκόρακας. Οι ερωδιοί σταχτοτσικνιάς, αργυροτσικνιάς και λευκοτσικνιάς βρίσκονται συνήθως στα υφάλμυρα νερά της λίμνης, ενώ στα αλμυρά νερά ψαρεύουν διάφορα πουλιά όπως ο κορμοράνος.

Επίσης, η λίμνη είναι ένας φιλόξενος τόπος για τα πουλιά που περνούν από τη χώρα μας μεταναστεύοντας. Καταφθάνουν κάθε χρόνο κατά χιλιάδες τα υδρόβια και τα παρυδάτια πουλιά, για να βρουν καταφύγιο, ανάπαυση και τροφή. Εδώ θα σταθμεύσουν για να ξεκουραστούν αφρόπαπιες και βουτόπαπιες σε σημαντικούς αριθμούς. Εδώ θα σταθεί και η λεπτομύτα, ένα από τα πιο σπάνια και απειλούμενα με εξαφάνιση πουλιά σε ολόκληρο τον κόσμο. Τα τελευταία χρόνια εμφανίζεται για να ξεχειμωνιάζει ένας μικρός πληθυσμός από κεφαλούδια, ένα ακόμα απειλούμενο είδος. Μπορεί ακόμη να είναι ο πιο σημαντικός τακτικός σταθμός στην Ελλάδα για διάφορα είδη από χήνες, όπως το απειλούμενο είδος της νανόχηνας και η σταχτόχηνα. Από τα αρπακτικά εδώ κυνηγούν σπάνιοι βασιλαετοί και θαλασσαετοί, αετογερακίνες και κουκουβάγιες, ενώ τον χειμώνα στη λίμνη καταφθάνουν διάφορα είδη κύκνων. Αλλα σημαντικά είδη είναι οι αργυροπελεκάνοι και οι μαύροι πελαργοί. Βέβαια, τα πιο διάσημα πουλιά που μπορεί κανείς να θαυμάσει στη λίμνη μας είναι τα εντυπωσιακά φλαμίνγκο.

Μεγάλη ερπετοπανίδα

Στη Βιστωνίδα έχουν παρατηρηθεί 12 είδη αμφιβίων, ενώ η ερπετοπανίδα περιλαμβάνει 22 είδη, μεταξύ των οποίων μεσογειακές χελώνες και σαύρες του Ταύρου. Στις πιο απομονωμένες περιοχές της λίμνης μπορεί να συναντήσει κανείς ακόμα και τσακάλια. Αλλα είδη είναι η βίδρα, η αγριόγατα, η αλεπού, ο ασβός, ο σκαντζόχοιρος, και διάφορα είδη νυχτερίδων. Οσον αφορά τα ψάρια, στη λίμνη και στα ποτάμια της έχουν καταγραφεί 21 είδη ψαριών του γλυκού νερού, από τα οποία ξεχωρίζει η θρίτσα, το σπανιότερο ψάρι ολόκληρης της Ευρώπης. Υπάρχουν και πολλά θαλάσσια είδη ψαριών, όπως κεφαλόπουλα, τσιπούρες, λαβράκια, γλώσσες και αθερίνες.

Από φυτά βρίσκουμε εδώ τη μικρότατη φακή του νερού, το νεροκάστανο και το σταχυόφυλλο ή μυριόφυλλο. Τέλος, στη Βιστωνίδα υπάρχει ένα πλήθος βιοτόπων από καλαμιώνες και δάση με αλμυρίκια μέχρι μεγάλους βάλτους και υγρολίβαδα. Από τα δέντρα γύρω από τη λίμνη και κοντά στους ποταμούς υψώνονται ασημόλευκες, καβάκια, ιτιές, φτελιές και πλάτανοι.

Πέρα από το φυσιολατρικό ενδιαφέρον του βιοτόπου, οι επισκέπτες μπορούν να θαυμάσουν το πανέμορφο πλωτό μοναστήρι του Αγίου Νικολάου, μετόχι της Μονής Βατοπαιδίου του Αγίου Ορους, με το παρεκκλήσι του της Παναγίας της Παντάνασσας και να γνωρίσουν την ενδιαφέρουσα ιστορία του.

Ποικίλα εκπαιδευτικά προγράμματα εκπονεί το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Βιστωνίδας.