Ari Vatanen: «Ηθελα πάντα να έχω καθαρή τη συνείδησή μου»

Στο περιθώριο της επίσκεψής του στην Ελλάδα για την επετειακή εκδήλωση των 20 ετών του «Ινστιτούτου Οδικής Ασφάλειας Πάνος Μυλωνάς», ο φινλανδός παγκόσμιος πρωταθλητής Ράλι το 1981 μιλά στο Autohub για το νόημα των κανόνων στη ζωή μας, την αξία της αφοσίωσης και τη λανθασμένη αντίληψη των πολιτικών για την επόμενη μέρα της αυτοκίνησης, με δεδομένο ότι στις αποσκευές του εκτός από πλήθος αγωνιστικούς τίτλους, στους οποίους συγκαταλέγονται δύο νίκες στον εθνικό μας αγώνα το 1980 και το 1981, τέσσερα τρόπαια στον αγώνα αντοχής Παρίσι – Ντακάρ και ένας θρίαμβος στο Pikes Peak το 1988, περιλαμβάνεται αυτός του συγγραφέα με το «Every Second Counts», όπου κατέγραψε τις εμπειρίες του από τους αγώνες όσο και του πολιτικού από τη θέση του ευρωβουλευτή, από το 1999 έως το 2009.

Υπάρχουν ομοιότητες μεταξύ της αγωνιστικής οδήγησης και της λήψης πολιτικών αποφάσεων;

«Οταν βρίσκεστε σε έναν αγώνα το χρονόμετρο είναι το ίδιο για όλους, δεν γνωρίζει το όνομά σας. Οπως έλεγε ο Μάρκου Αλεν (σ.σ.: επίσης φινλανδός παγκόσμιος πρωταθλητής Ράλι) ο αγώνας μπορεί να είναι σκληρός αλλά είναι έντιμος. Στην πολιτική υπάρχουν χτυπήματα κάτω από τη ζώνη διότι πρόκειται για μια μάχη εξουσίας. Πρέπει να νικήσεις τα μέλη του κόμματός σου για να είσαι πρώτος. Εγώ υπήρξα ανεξάρτητος ευρωβουλευτής, βρέθηκα εκεί κατά κάποιον τρόπο ως παρείσακτος και αυτό ήταν ένα μεγάλο πλεονέκτημα για μένα. Οι περισσότεροι άνθρωποι εκεί ακολουθούν τη ροή, την πλειοψηφία. Προσωπικά ήθελα πάντα να έχω καθαρή τη συνείδησή μου αποφασίζοντας με συνέπεια και χωρίς να σκέφτομαι ότι μπορεί να ανήκω στη μειοψηφία».

Υποθέτω ότι η φήμη σας στους αγώνες διευκόλυνε τη δουλειά σας στην πολιτική; 

«Αναμφίβολα την έκανε ευκολότερη. Ολα πάντως σχετίζονται με τις σχέσεις εμπιστοσύνης που αναπτύσσονται ανάμεσα στους ανθρώπους, ανεξάρτητα από την πολιτική πτέρυγα που εκπροσωπούν. Εχω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για αυτό: κάποτε ήρθε να με δει ένας έλληνας κομμουνιστής πολιτικός. «Αρι, είσαι αυτός που έχει κερδίσει το Ράλι Ακρόπολις;» ρώτησε. Απάντησα καταφατικά και αμέσως χωρίς να γνωριζόμαστε προσωπικά βρέθηκε ένα σημείο επαφής. Μετά με ρώτησε: «Αρι, είναι αλήθεια ότι είσαι κατά της επιδότησης της καλλιέργειας καπνού στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ενωση;». Απάντησα και πάλι ναι διότι δεν πίστευα ότι έπρεπε να επιδοτούμε την καλλιέργεια καπνού στην Ελλάδα, στη Γαλλία, γενικώς στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Ο καπνός θα έπρεπε να καλλιεργείται εκεί όπου αναπτύσσεται φυσικά, στην Κούβα, στη Μοζαμβίκη, σε κάποιες φτωχές χώρες που δεν έχουν τίποτα πέρα από αυτό.

Αν συντηρούσαμε τεχνητά την καλλιέργεια του καπνού στην Ευρώπη, κυριολεκτικά θα παίρναμε το ψωμί από το στόμα των ανθρώπων στη Μοζαμβίκη, άρα ασφαλώς και ήμουν κατά των επιδοτήσεων. Εμείς, η Ελλάδα, η Φινλανδία, η Γαλλία, μπορούμε να επιβιώσουμε κάνοντας άλλα πράγματα όπου είμαστε φυσικά και όχι τεχνητά ανταγωνιστικοί. Ημουν λοιπόν κατά αυτού του είδους της τεχνητής επιδότησης ακόμα και αν δυσαρεστούσα τους δυνητικούς ψηφοφόρους μου. Αν οι άνθρωποι στη Μοζαμβίκη δεν έχουν ελπίδα στη ζωή τους, τι θα κάνουν; Θα έρθουν στην Ευρώπη; Αληθινά προτιμώ να αγοράζω τα προϊόντα τους, όπως προτιμώ να αγοράζω λουλούδια από την Κένυα καθώς έτσι οι άνθρωποι μένουν εκεί όπου θέλουν πραγματικά να βρίσκονται. Θα φύγουν από την Κένυα μόνο αν είναι υποχρεωμένοι, αν είναι απελπισμένοι. Γνωρίζοντας λοιπόν ότι οι θέσεις μου ήταν ειλικρινείς μακριά από οποιαδήποτε κομματική πειθαρχία, ο κόσμος άκουγε τις απόψεις μου, οι οποίες ελπίζω ότι διέπονταν από κοινή λογική. Ετσι αναπτύχθηκε μια σχέση εμπιστοσύνης με άλλους ευρωπαίους πολιτικούς, συνθήκη απαραίτητη για να οικοδομήσουμε συμμαχίες».

Πώς η εμπειρία σας ως επαγγελματίας οδηγός αγώνων διαμόρφωσε την άποψή σας για την οδική ασφάλεια; 

«Αν και προτιμώ να προσεγγίζω το ζήτημα της οδικής ασφάλειας ως απλός άνθρωπος, σύζυγος και πατέρας για τον οποίο οι αγαπημένοι του είναι πολύ σημαντικοί, δεν αρνούμαι ότι η ιδιότητα του οδηγού αγώνων βοηθά τελικά να αντιληφθούμε πόσο επικίνδυνο είναι να οδηγείς σε δημόσιους δρόμους. Οι περισσότεροι οδηγοί ακόμα και σήμερα δεν το συνειδητοποιούν. Σκεφθείτε το εξής: ένας οδηγός κάνει ένα αθώο λάθος και ξαφνικά μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα βρίσκεστε σε μια δυνητικά θανατηφόρα κατάσταση. Γνωρίζω πόσο εύκολα μπορεί να συμβεί αυτό στον δρόμο, έχω επίγνωση των κινδύνων οι οποίοι αφορούν όλους μας. Οδηγώντας εκεί έξω πρέπει να σέβεσαι τους κανόνες όπως όλοι οι άλλοι και να έχεις επίγνωση κάθε ενδεχόμενης επικίνδυνης κατάστασης. Το καλό είναι πως όταν εγώ μιλώ για αυτό όλοι ακούνε με προσοχή καθώς έχω μεγαλύτερη αξιοπιστία από έναν αστυνομικό ή έναν δημόσιο υπάλληλο που απλώς κάνουν τη δουλειά τους. Σε μένα δεν μπορεί κανείς να πει ότι δεν μου αρέσει η ταχύτητα. Ασφαλώς και μου αρέσει, αλλά προτιμώ τη ζωή περισσότερο από την ταχύτητα».

Ποια θεωρείτε ότι είναι τα πιο πιεστικά ζητήματα οδικής ασφάλειας στην Ευρώπη σήμερα;

«Υπάρχουν πολλές διαφορετικές προκλήσεις. Η Ελλάδα, για παράδειγμα, βρίσκεται στις πρώτες θέσεις σε ό,τι αφορά τα τροχαία ατυχήματα, έχετε τρεις φορές περισσότερους θανάτους εδώ σε σύγκριση με τη Νορβηγία ή τη Σουηδία. Αλλά δεν είναι μόνο αυτές οι δύο χώρες καθώς ακόμη και στη Βρετανία με την πολύ πυκνή κυκλοφορία οχημάτων ο αριθμός των ατυχημάτων είναι συγκριτικά πολύ χαμηλός. Πρέπει λοιπόν να δούμε πώς τα καταφέρνουν οι άλλες χώρες. Αυτονόητα αν τα αυτοκίνητα που κυκλοφορούν στους δρόμους είναι νεότερα θα είναι και πιο ασφαλή. Οι δρόμοι επίσης θα πρέπει να βελτιώνονται διαρκώς. Αλλά τη μεγαλύτερη διαφορά θα κάνει φυσικά η συμπεριφορά των οδηγών και η τήρηση των κανόνων διότι αυτοί υπηρετούν το γενικό συμφέρον.

Ετσι, δυστυχώς, χρειαζόμαστε πρόστιμα, χρειαζόμαστε την αφαίρεση των αδειών οδήγησης, χρειαζόμαστε επιβολή της νομοθεσίας κάτι που στην Ελλάδα δεν συμβαίνει όπως πρέπει. Στη διαδρομή από το αεροδρόμιο έως το ξενοδοχείο μπορεί να είδα και 150 παραβάσεις, παντού γύρω μου. Οδηγοί να μιλούν στο κινητό, πεζοί να διασχίζουν τον δρόμο μακριά από τις διαβάσεις ή τους σηματοδότες, περίεργα σταθμευμένα οχήματα, έναν κακοσχεδιασμένο παραλιακό δρόμο, προσπεράσεις με υψηλές ταχύτητες. Τι κάνετε για όλα αυτά; Είτε αποδέχεστε τον αριθμό των τροχαίων ατυχημάτων και δυστυχημάτων είτε λαμβάνετε επιτέλους μέτρα και τιμωρείτε πραγματικά τους παραβάτες.

Επιτρέψτε μου τώρα να σας πω τι ισχύει στην πατρίδα μου. Αν παραβιάσεις το όριο ταχύτητας κατά 20 χλμ./ώρα λαμβάνεις πρόστιμο 200 ευρώ. Από τα 21 χλμ./ώρα και μετά το πρόστιμο υπολογίζεται με βάση τα έσοδά σου, τα οποία στη Φινλανδία δημοσιοποιούνται. Ετσι ένας συμπολίτης μου που οδηγούσε στην Τουποβάρα, ένα μικρό χωριό στο ανατολικό τμήμα της Φινλανδίας απ’ όπου κατάγομαι, εντοπίστηκε να κινείται με 85 χλμ./ώρα σε περιοχή που το όριο ήταν 60 χλμ./ώρα. Αυτή η υπέρβαση του ορίου κατά 25 χλμ./ώρα επέφερε πρόστιμο ύψους 47.000 ευρώ. Θα μου πείτε: «Ναι, αλλά αυτός είχε ετήσιο εισόδημα 2,5 εκατ. ευρώ και μια εταιρεία με περισσότερους από 700 εργαζομένους». Θα σας απαντήσω: «Ναι, αλλά εκεί ο νόμος εφαρμόζεται ασχέτως της ιδιότητας και της κοινωνικής θέσης του παραβάτη». Αν λάβεις δύο πρόστιμα σε έναν χρόνο ή τρία πρόστιμα σε δύο χρόνια, ακόμα και αν αυτά είναι ύψους 200 ευρώ το καθένα, χάνεις την άδεια οδήγησης. Στη Φινλανδία το μικρότερο ή το μεγαλύτερο λάθος μετράει μόνο ως ένα πρόστιμο. Στη Γαλλία πάλι μπορούν ακόμη και να κατασχέσουν το αυτοκίνητό σου ανάλογα με τη συχνότητα και τη σοβαρότητα των παραβάσεών σου».

Αλήθεια, πόσο προσεκτικός είστε όταν οδηγείτε; 

«Είμαι παντού και πάντα πολύ προσεκτικός, ωστόσο όταν οδηγώ στη Φινλανδία σκέφτομαι πάντοτε τον αριθμό 19, μόνο τόσο μπορώ να υπερβώ το όριο ταχύτητας. Διαφορετικά θα βρίσκομαι στην επόμενη πρωινή εφημερίδα με τη φωτογραφία μου ως παραβάτη για υπερβολική ταχύτητα. Θα διαρρεύσει το όνομά μου στον Τύπο από την ίδια την Αστυνομία. Για αυτό και συνήθως χρειάζομαι περίπου πέντε ώρες για να πάω στην Τουποβάρα από το Ελσίνκι με το αυτοκίνητο. Τον χειμώνα το όριο εκεί είναι 80 χλμ./ώρα, άρα δεν οδηγώ με περισσότερα από 99 χλμ./ώρα. Τι θα κέρδιζα αν οδηγούσα γρηγορότερα; 15-20 λεπτά; Kαι τι έγινε; Μπορώ να χάσω 20 λεπτά σε πέντε ώρες, δεν έγινε κάτι».

Πόσο δύσκολα αλλάζει η συμπεριφορά των οδηγών; 

«Το βέβαιο είναι ότι μπορεί να αλλάξει, θέτοντας και εφαρμόζοντας κανόνες. Στη Φινλανδία δεν είχαμε όρια ταχύτητας μέχρι πριν περίπου 30 χρόνια. Αυτό άλλαξε, όπως άλλαξε και η κουλτούρα των οδηγών στη Γαλλία και στην Αγγλία σχετικά με την κατανάλωση αλκοόλ και την οδήγηση. Οταν πήγα στο Ηνωμένο Βασίλειο στα μέσα της δεκαετίας του ’70, όλοι έπιναν μερικές μπίρες και μετά οδηγούσαν. Ηταν κοινωνικά αποδεκτό αλλά εδώ και δεκαετίες δεν είναι πλέον. Θυμηθείτε το κάπνισμα στο αεροπλάνο. Κάποτε κάπνιζες παντού, μετά κάπνιζες στο πίσω μέρος του αεροπλάνου και εδώ και χρόνια απαγορεύτηκε πλήρως. Οπότε, ναι, οι συμπεριφορές μπορούν να αλλάξουν».

Στην Ελλάδα δεν υπάρχει μάθημα κυκλοφοριακής αγωγής στα σχολεία. Να υποθέσω ότι στη Φινλανδία διδάσκεται κανονικά;

«Είναι πολύ σημαντικό τα παιδιά να μαθαίνουν από πολύ μικρά τι σημαίνει «κυκλοφοριακή αγωγή». Είναι σαν τη φράση που λέει «ο γέρος σκύλος δεν μαθαίνει νέα κόλπα, ο νέος μαθαίνει τα πάντα». Στις σκανδιναβικές χώρες μπορείς να ακούσεις ένα μικρό παιδί να ρωτά «Μπαμπά, γιατί θύμωσες με τον άλλον οδηγό; Γιατί οδήγησες πρώτα μισό χιλιόμετρο πριν βάλεις την ζώνη ασφαλείας;». Είναι θέμα εκπαίδευσης και κουλτούρας της κοινωνίας.

Γενικώς, πάντως, στην Φινλανδία οδηγούμε αρκετά αργά και οι περισσότεροι τηρούμε τα όρια ταχύτητας. Οι συμπατριώτες μου είναι πολύ υπάκουοι άνθρωποι και ταυτόχρονα μαθαίνουν να σέβονται τον νόμο. Η φινλανδική αστυνομία, άλλωστε, είναι αρκετά σκληρή. Δεν μπορείς να διαπραγματευτείς πολύ μαζί τους. Θα ήθελα να έχουν λίγο καλύτερη αίσθηση του χιούμορ, αλλά τελικά μετρά το αποτέλεσμα. Οι άνθρωποι σέβονται τον νόμο και την αστυνομία, η οποία δεν θα διστάσει να επιβάλει πρόστιμα».

 ΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ 

Πρωταγωνιστήσατε σε μια εποχή όπου επικρατούσαν, μεταξύ άλλων, τα πανίσχυρα αυτοκίνητα-τοτέμ όπως εκείνα του Group B. Μπορείτε να τα συγκρίνετε με τα αγωνιστικά του σημερινού Παγκοσμίου Πρωταθλήματος Ράλι (WRC);

«Δεν νομίζω ότι μπορείς να συγκρίνεις ποτέ αγωνιστικά αυτοκίνητα διαφορετικών εποχών. Πρέπει απλώς να προσπαθείς να οδηγείς το καλύτερο δυνατό αυτοκίνητο, να αισθάνεσαι καλά με αυτό και να επιδιώκεις διαρκώς να εξελίσσεις τις ικανότητές σου. Στην ιατρική, στην τεχνολογία, στα αυτοκίνητα προοδεύουμε συνεχώς. Η ανθρωπότητα πάντα θα βρίσκει τις λύσεις και τα αυτοκίνητα θα γίνονται καλύτερα. Αυτά που εγώ οδηγούσα τότε ήταν τα καλύτερα αυτοκίνητα εκείνη την εποχή. Σε κάθε περίπτωση πάντως στους αγώνες το αυτοκίνητο πρέπει να σου εμπνέει εμπιστοσύνη. Αν το φοβάσαι δεν μπορείς να οδηγήσεις γρήγορα».

 Τι ήταν καλύτερο για εσάς; Να οδηγείτε όσο πιο γρήγορα μπορούσατε ή να προσπαθείτε να αποσπάσετε τους περισσότερους βαθμούς για το πρωτάθλημα;

«Επαγγελματικά μιλώντας, έπρεπε να σκέφτομαι τον τίτλο του πρωταθλητή. Ωστόσο εγώ λειτουργούσα διαφορετικά, σχεδόν αντίθετα. Οχι μόνο προσπάθησα να κερδίσω κάθε ράλι, αλλά ήθελα να είμαι ο ταχύτερος και σε κάθε στροφή. Αυτή δεν ήταν πάντοτε η καλύτερη στρατηγική αλλά για εμένα ήταν αυτοσκοπός: να οδηγείς προς την επόμενη στροφή και να θεωρείς ότι είσαι ο ταχύτερος στον κόσμο. Αυτό σου δίνει μια απίστευτη αίσθηση, νομίζεις ότι τίποτα δεν μπορεί να σε αγγίξει. Αλλά φυσικά, έτσι καταλήγεις να κάνεις λάθη και αυτό δεν είναι καλό όταν θέλεις να κερδίσεις το πρωτάθλημα. Οταν όμως περνάς μια στροφή πιο γρήγορα από οποιονδήποτε άλλον, αυτό έχει επίσης μια κάποια αξία. Και για μένα ήταν ίσως πιο σημαντικό να πετύχω κάτι πραγματικά τέλειο. Να κάνω ένα πράγμα και να το πετύχω τέλεια. Μετά, θεωρητικά μιλώντας, είχα ολόκληρο το πρωτάθλημα για να επιβραδύνω και να φανώ λογικός».

Η Φινλανδία έχει παράδοση στην ανάδειξη οδηγών αγώνων. Τι είναι αυτό που κάνετε τόσο καλά εκεί; 

«Θεωρώ ότι ο μηχανοκίνητος αθλητισμός πρέπει να αντιμετωπίζεται ισότιμα με οποιοδήποτε άλλο άθλημα. Αν η πολιτεία υποστηρίζει τον αθλητισμό όπως πρέπει – και η Φινλανδία το κάνει αυτό – δεν μπορείτε να πιστεύετε ότι κάποια αθλήματα είναι καλύτερα ή σημαντικότερα από κάποια άλλα. Ξέρετε, τα όνειρα των ανθρώπων τούς ανήκουν και όλα τα όνειρα έχουν την ίδια αξία. Αν ανατριχιάζετε επειδή σας γοητεύει κάτι, κανείς δεν μπορεί να σας πει ότι ανατριχιάζετε για λάθος λόγο, διότι αυτή είναι η ζωή σας, αυτά είναι τα όνειρά σας. Στη χώρα μου η κυβέρνηση ενισχύει την ενασχόληση με τον μηχανοκίνητο αθλητισμό όπως για παράδειγμα δημιουργεί εγκαταστάσεις προπόνησης για άλλα αθλήματα. Γιατί να μην το κάνει και με την αγωνιστική οδήγηση; Ετσι δημιουργήθηκε μια κουλτούρα και παράλληλα βγήκαν μπροστά άνθρωποι που εμπνέουν άλλους ανθρώπους. Εμείς στη Φινλανδία έχουμε αυτούς τους ανθρώπους».

Αυτός ήταν ο τρόπος που κατακτήσατε την κορυφή του σπορ; Γνωρίζατε από νωρίς πώς θα το πετύχετε;

«Αν θέλετε να δείτε πραγματικά πόσο μακριά μπορείτε να φτάσετε, πρέπει απλώς να είστε πολύ επαγγελματίες. Οπως είναι σήμερα o συμπατριώτης μου Κάλε Ροβάνπερα έχοντας κερδίσει ήδη δύο παγκόσμια πρωταθλήματα ενώ είναι μόλις 25 ετών. Αυτός αλλά και ο ανερχόμενος 18χρονος Τούκα Καουπίνεν οδηγούν από την ηλικία των 10 ετών σε κλειστούς δρόμους διότι το ήθελαν πολύ και αν θέλεις κάτι πολύ, βρίσκεις πάντα τα μέσα για να το κάνεις. Ακόμα και στην Ελλάδα μπορείτε να βρείτε τους δρόμους για να εξασκηθείτε αν θέλετε. Αλλά θα πρέπει να δουλέψετε πολύ και να αποφύγετε τα ημίμετρα διότι με αυτά δεν θα φτάσετε ποτέ πολύ μακριά. Σε ό,τι με αφορά πάντως, ήμουν 100% αφοσιωμένος στην οδήγηση. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να πετύχει κανείς στους αγώνες αυτοκινήτου όπως και σε κάθε άλλο άθλημα».

Μιλώντας για αυτοκίνητα, θεωρείτε ότι το μέλλον ανήκει στα ηλεκτρικά οχήματα; Φαντάζεστε το WRC να πραγματοποιείται με ηλεκτρικά αυτοκίνητα; 

«Το αν τελικά θα είναι ηλεκτρικά ή όχι εξαρτάται από τις πολιτικές αποφάσεις που θα ληφθούν. Αν πιστεύουμε στην επιστήμη, αν αφήσουμε τους μηχανικούς αυτοκινήτων να αποφασίσουν, τότε το μέλλον δεν θα είναι 100% ηλεκτρικό. Αλλά βλέπουμε τους πολιτικούς να δρουν προς μια άλλη κατεύθυνση χωρίς να είναι η δουλειά τους να καθορίζουν τι είδους τεχνολογία πρέπει να χρησιμοποιούμε. Οι πολιτικοί μπορούν για παράδειγμα να ρωτήσουν τους επιστήμονες πώς θα μειώσουμε τις εκπομπές ρύπων, πώς μπορεί να βελτιωθεί το περιβαλλοντικό αποτύπωμα των συστημάτων κίνησης που χρησιμοποιούμε. Μπορούν ακόμη και να ζητήσουν να γίνει πιο εντατικά και πιο γρήγορα αυτό, αλλά δεν πρέπει να λένε πώς αυτό θα γίνει. Είμαι βέβαιος ότι το καπιταλιστικό σύστημα θα βρει αυτόματα τον πιο αποδοτικό τρόπο για να ικανοποιήσει τα κριτήρια που θέτουν τα κοινοβούλια και οι νομοθέτες. Αλλά τώρα οι πολιτικοί λένε «Να, αυτά είναι τα κριτήρια και ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπορείτε να φτάσετε εκεί είναι οι ηλεκτροκινητήρες». Αλλά δεν είναι δική τους δουλειά να υπαγορεύουν πώς θα φτάσουμε στην επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων. Προσωπικά πάντως θεωρώ ότι οι κινητήρες εσωτερικής καύσης δεν έχουν πει ακόμη την τελευταία τους λέξη».