Οι τρεις μήνες που θα κρίνουν το μέλλον

Η τρίχρονη προσπάθεια της Ελλάδας να βγει από την κρίση μοιάζει να κρίνεται στους επόμενους τρεις μήνες. Ο Μάιος θα είναι ούτως ή άλλως ο μήνας που θα καθορίσει το μέλλον της χώρας, όμως το διάστημα ως τις ευρωεκλογές αναμένεται να ξεδιπλωθούν πολιτικά σχέδια και προσωπικές φιλοδοξίες, να ασκηθούν πιέσεις από εξωτερικούς παράγοντες, να «βαρέσει ξανά» το τουφέκι της τρομοκρατίας. Ολοι θα τοποθετηθούν ξανά, κάποιοι για να επηρεάσουν τις εξελίξεις πριν από τις ευρωεκλογές και άλλοι για να διαχειριστούν την κατάσταση που θα διαμορφωθεί από αυτές.

Ο πολιτικός χρόνος έχει συμπυκνωθεί σαν μια μαύρη τρύπα που ελκύει στον πυρήνα της όλο το ρευστό υλικό της πολιτικής και κοινωνικής ζωής, χωρίς να μπορεί κανένας να προβλέψει αν θα μας βγάλει σε ένα άλλο σύμπαν ή η βαρύτητα θα κονιορτοποιήσει όλες τις σταθερές της μεταπολίτευσης. Το big deal για το χρέος που αναμένει η κυβέρνηση μάλλον θα έρθει προς το καλοκαίρι. Ποια κυβέρνηση όμως θα διαπραγματευθεί τη συμφωνία;

Το σύστημα δεν τολμά

Το 2010 η Ελλάδα κοίταξε μέσα στην άβυσσο της χρεοκοπίας της και, σύμφωνα με τη διάσημη φράση του Νίτσε, η άβυσσος κοίταξε μέσα στην Ελλάδα. Από τότε η χώρα δεν μπορεί να συμφιλιωθεί με τον εαυτό της. Η διάσωσή της από τη χρεοκοπία δεν μοιάζει με διάσωση για μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας, και το παραδοσιακό πολιτικό σύστημα δεν πρόκειται να ανακτήσει την αξιοπιστία του όσο δεν προτείνει πειστικές λύσεις για τη χώρα.

Οι έρευνες της Δικαιοσύνης εκτιμάται ότι επιβαρύνουν την ατμόσφαιρα, φέρνοντας στην επιφάνεια υποθέσεις διαφθοράς που παλαιότερα έμεναν ατιμώρητες. Αυτό σύμφωνα με έμπειρους δικαστικούς παράγοντες οφείλεται όχι τόσο στην πολιτική βούληση της παρούσας κυβέρνησης, αλλά στο γεγονός ότι στο δικαστικό σώμα εισήλθε μια νέα ριζοσπαστικοποιημένη γενιά αλλά και στην επικύρωση των διεθνών συμβάσεων για το μαύρο χρήμα από τη χώρα μας και μέσω αυτών στην ακύρωση της σύντομης παραγραφής των αδικημάτων από πολιτικά πρόσωπα. «Το πολιτικό σύστημα θα έπρεπε να είναι πιο τολμηρό στη λήψη αποφάσεων και να μη δικαστικοποιεί πολιτικά ζητήματα» επισημαίνει ο κ. Γ. Σταυρόπουλος, επίτιμος αντιπρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας και υπουργός Επικρατείας στην κυβέρνηση Λ. Παπαδήμου.

Επιπλέον, οι δανειστές μας ελάχιστη γενναιοδωρία επιτρέπουν στη χώρα μας καθώς δεν θέλουν να χαλαρώσουν πρόωρα τα λουριά χωρίς εγγυήσεις ότι το πολιτικό σύστημα θα υπηρετήσει τις διεθνείς υποχρεώσεις της Ελλάδας. Ο κίνδυνος του Grexit παραμένει υπαρκτός, όπως είχε επισημάνει ο κ. Κ. Σημίτης σε άρθρο του στο «Βήμα» στις αρχές του έτους. «Το «σενάριο της Ιφιγένειας», η Ελλάδα να θυσιαστεί για να επανέλθει ούριος άνεμος στην ευρωζώνη παραμένει πιθανό. Ιδίως γιατί το ελληνικό χρέος δεν είναι βιώσιμο και δεν πρόκειται να περιορισθεί το 2020 στο 124% του ΑΕΠ, όπως είναι ο στόχος» σημείωνε ο πρώην πρωθυπουργός. Το μήνυμα θα είναι σαφές: τα χρήματα των προγραμμάτων δεν δίνονται χωρίς δεσμεύσεις και η μη τήρηση των δεσμεύσεων έχει επιπτώσεις. Το κλίμα αυτό, σύμφωνα με πληροφορίες, είναι σε γνώση των δύο εταίρων της κυβέρνησης συνεργασίας, της ΝΔ και του ΠαΣοΚ, αλλά και του ΣΥΡΙΖΑ.

Αρνητικά μηνύματα από τη Γερμανία

Σε μια στιγμή που και η ίδια η Ευρωπαϊκή Ενωση πρέπει να καθορίσει προς τα πού θα πάει, τα μηνύματα που έρχονται από τη Γερμανία, όχι μόνο από την κυβέρνηση αλλά και από κύκλους επιφανών οικονομολόγων και ισχυρών επιχειρηματιών, είναι ξανά αρνητικά για την Ελλάδα. Οι οικονομικοί παράγοντες στη Γερμανία πιστεύουν ότι η Ελλάδα δεν έχει τη δυνατότητα να αντέξει τη συμμετοχή της στην ευρωζώνη ούτε τις επιπτώσεις της τραπεζικής ένωσης.

Οι επισκέψεις του αντιπροέδρου της κυβέρνησης κ. Ευ. Βενιζέλου στη Γαλλία και στις ΗΠΑ είχαν στόχο να διασφαλιστούν συμμαχίες για τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους. Στην Αμερική, μάλιστα, λέγεται ότι έλαβε σαφείς διαβεβαιώσεις ότι θα παρασχεθεί βοήθεια προς τη χώρα μας σε διάφορα επίπεδα –Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, Γερμανική κυβέρνηση, κ.ά. Παράγοντες με ανοιχτούς διαύλους επικοινωνίας στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ μεταδίδουν ότι η αμερικανική κυβέρνηση επενδύει την ευρωατλαντική συνεργασία, εξού και η παρουσία του προέδρου Μπαράκ Ομπάμα στη Σύνοδο Κορυφής στις 26 Μαρτίου. Στο πλαίσιο αυτό οι ΗΠΑ θα βοηθήσουν την Ελλάδα αλλά δεν θα διαταράξουν τη συνοχή της ευρωζώνης και την προοπτική συνεργασίας μαζί της απέναντι στην Κίνα.

Ο κ. Βενιζέλος υποστηρίζει ότι το ελληνικό χρέος είναι πιο βιώσιμο από αυτό άλλων χωρών που δεν έχουν ενταχθεί σε προγράμματα προσαρμογής. «Η βιωσιμότητα του χρέους είναι η μήτρα του ζητήματος για να μπορέσει η χώρα να απαλλαγεί από το Μνημόνιο και να επιστρέψει στις αγορές» δηλώνει.

Ο πρωθυπουργός κ. Αντ. Σαμαράς έχει επίσης ενεργοποιήσει τις διεθνείς επαφές του, καθώς η ιδέα του κουρέματος προκαλεί αντιδράσεις στα ευρωπαϊκά κράτη. Αντιθέτως, η επιμήκυνση της περιόδου χάριτος και η βελτίωση του επιτοκίου είναι εφικτοί στόχοι, εξαιτίας του πρωτογενούς πλεονάσματος, το οποίο αναμένεται να επιβεβαιωθεί επίσημα εντός του Απριλίου.

Η έξοδος στις αγορές και ο ρόλος της ΕΚΤ

Το κρίσιμο βήμα είναι η έξοδος της Ελλάδας στις αγορές. Παρατηρείται όμως το παράδοξο φαινόμενο να κερδίζει η χώρα μας την εμπιστοσύνη του διεθνούς ιδιωτικού τομέα, αλλά οι δανειστές να μη δίνουν το πράσινο φως καθώς παραμένουν επιφυλακτικοί εξαιτίας της πολιτικής αστάθειας. Ο πραγματικός μοχλός πίεσης δεν είναι η τρόικα, επισημαίνουν παράγοντες που γνωρίζουν καλά την κατάσταση, αλλά η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η οποία αιμοδοτεί τις ελληνικές τράπεζες. Για τον λόγο αυτόν η τραπεζική ένωση και η ισότιμη μεταχείριση των ελληνικών τραπεζών στα επικείμενα stress tests βρίσκονται πολύ ψηλά στην ατζέντα των διαπραγματεύσεων.

Ενδεικτική είναι πρόσφατη ανάλυση της Alhpa Bank στην οποία διατυπώνεται ευθεία κατηγορία κατά της τρόικας ότι καθυστερεί τα stress tests υπονομεύοντας το σύστημα ενώ είναι «έκδηλη η εμπιστοσύνη των ξένων επενδυτών στο ελληνικό χρηματοοικονομικό σύστημα και στην ελληνική οικονομία». Τα stress tests όμως καθυστερούν και εξαιτίας του κ. Ι. Στουρνάρα, που προσδοκά να διατηρήσει αλώβητο το απόθεμα ύψους 15 δισ. ευρώ του ΤΧΣ προκειμένου να διαχειριστεί δυσκολίες από το χρηματοδοτικό κενό.

Αυτό το κλίμα πιέσεων ερμηνεύεται από πολλούς ότι αντανακλούσε η δήλωση του κ. Γ. Σταθάκη ότι το επαχθές χρέος προέρχεται από τα εξοπλιστικά προγράμματα και τον εξηλεκτρισμό του ΟΣΕ, που δεν έγινε ποτέ. «Είναι περίπου στο 5%. Η μεγάλη πλειοψηφία του χρέους, πάνω από το 90%, είναι παραδοσιακό, δημόσιο χρέος των αγορών, δηλαδή των ομολόγων. Εκεί δεν υπάρχει νομική διαδικασία για να αμφισβητηθεί» δήλωσε ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ. Ασχέτως αν αναγκάστηκε να ανασκευάσει εξαιτίας των αντιδράσεων στο κόμμα του, η παρέμβασή του εξελήφθη ως μια απόπειρα εκλογίκευσης των θέσεων του ΣΥΡΙΖΑ.

Η δυναμική του ΣΥΡΙΖΑ

Ο κ. Αλ. Τσίπρας, όπως συνέβη και με τον κ. Σαμαρά, δεν θα μπορέσει εύκολα να στρίψει το τιμόνι εάν προκύψει από τις εκλογές κυβέρνηση της Αριστεράς. Η εμβληματική του υπόσχεση, ότι θα αποκαταστήσει αμέσως τις αδικίες και θα επαναφέρει στα προ των περικοπών επίπεδα τους μισθούς και τις συντάξεις, κινδυνεύει να τον φέρει στην ίδια θέση με τον κ. Γ. Παπανδρέου που έψαχνε λεφτά για την εισφορά αλληλεγγύης ενώ η οικονομία κατέρρεε. Επιπλέον, πολιτικοί αναλυτές εκτιμούν ότι αν πράγματι μια κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ αυξήσει τους μισθούς και τις συντάξεις, δεν αποκλείεται να δημιουργηθεί στη χώρα ένα κλίμα ότι «μπορούμε και μόνοι μας», το οποίο θα προετοιμάσει κοινωνικά το έδαφος για την επιστροφή στη δραχμή. Ο κ. Τσίπρας πάντως έχει αποκηρύξει τις μονομερείς ενέργειες.

Το ερώτημα είναι αν μπορεί να φτάσει στην αυτοδυναμία ο ΣΥΡΙΖΑ. Οι δημοσκοπήσεις δεν δείχνουν τη δυναμική που θα επιθυμούσε η ηγεσία του κόμματος, από την άλλη πλευρά οι μετρήσεις της κοινής γνώμης δεν είναι ακριβείς προτού προκηρυχθούν εκλογές. Η αξιωματική αντιπολίτευση μπορεί να μιλά συνεχώς για την ανάγκη εκλογών αλλά δεν πιέζει ασφυκτικά την κυβέρνηση για πρόωρη προσφυγή στις κάλπες.

Πίεση στη ΝΔ από τα δεξιά

Ο κ. Σαμαράς βρίσκεται ενώπιον μιας μεγάλης πρόκλησης, να ενώσει ξανά τον χώρο της Δεξιάς που έχει κατακερματιστεί εξαιτίας της απότομης μνημονιακής στροφής που έκανε. Ο μετρήσεις δείχνουν ότι η κοινωνική βάση της ΝΔ αποσαρθρώνεται και το κόμμα δέχεται, για πρώτη φορά στην ιστορία του, ισχυρές πιέσεις από τα δεξιά. Η Χρυσή Αυγή ακόμη και μετά τη φυλάκιση των ηγετικών της στελεχών διατηρεί υψηλά ποσοστά. Η συμμετοχή της στις ευρωεκλογές θα μπορούσε να απαγορευθεί από τον Αρειο Πάγο, με το σκεπτικό ότι δεν αποδέχεται το Δημοκρατικό Πολίτευμα, ωστόσο νομικοί κύκλοι μιλούν για μια «τολμηρή απόφαση» με αμφίβολα οφέλη.

Οι Ανεξάρτητοι Ελληνες δεν είναι βέβαιο αν θα φτάσουν ενωμένοι στις κάλπες, ο κ. Χρ. Ζώης και ο κ. Β. Πολύδωρας ενισχύουν έναν αντιμνημονιακό και ενδεχομένως ευρωσκεπτικιστικό πόλο που για το Μέγαρο Μαξίμου είναι αγκάθι στα πλευρά τους. Επιπλέον, ο κ. Κ. Καραμανλής δεν έχει εγκαταλείψει τη ΝΔ, σε αντίθεση με τον κ. Κ. Σημίτη που αποστρατεύτηκε οικεία βουλήσει από τα εσωτερικά του ΠαΣοΚ.

Η Ευρώπη δεν εμπνέει πια τους Ελληνες

Το δίλημμα που φάνηκε να προκρίνει αρχικά ο Πρωθυπουργός «ναι ή όχι στην Ευρώπη» ενδεχομένως να μην έχει απήχηση στην κοινωνία. Το προηγούμενο Σαββατοκύριακο ο πρόεδρος της Μetron Analysis κ. Στρ. Φαναράς παρουσίασε στο Προοδευτικό Φόρουμ μια ανάλυση των ερευνών του από το 2004 ως το 2013, η οποία μεταξύ άλλων είχε τρία πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία: η εμπιστοσύνη στην ΕΕ έπεσε από το 60% στο 33% ενώ αντιθέτως η εμπιστοσύνη στο εθνικό κράτος από το 31% εκτοξεύθηκε στο 60%.

Οι παλαιές στρατηγικές κατευθύνσεις της χώρας, όπως η παραμονή στο ευρώ, αμφισβητούνται από σχεδόν τους μισούς ψηφοφόρους. Παράλληλα, η έννοια του εθνικισμού έχει αποκτήσει θετικό νόημα σε ποσοστό 58% στους δεξιούς ψηφοφόρους ενώ ο φιλελευθερισμός (όχι ο νεοφιλελευθερισμός) αρνητικό νόημα στους αριστερούς ψηφοφόρους σε ποσοστό επίσης 58% –με άλλα λόγια, ενισχύονται οι ακραίες φωνές. Η ρευστοποίηση του αξιακού και ιδεολογικού πλαισίου αναφοράς των πολιτών απαιτεί εκ των πραγμάτων νέα προτάγματα και νέα διλήμματα.