Σταύρος Ψυλλάκης: Ο σκηνοθέτης της «διπλανής πόρτας»

Aφιέρωμα στον ντοκιμαντερίστα Σταύρο Ψυλλάκη διοργανώνει το 25^ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης που φέτος θα πραγματοποιηθεί από τις 2 ως τις 12 Μαρτίου. Θα προβληθούν 10 ταινίες του σκηνοθέτη, μέσω των οποίων ο θεατής ανακαλύπτει τις ιστορίες διπλανών του ανθρώπων οι οποίοι συχνά ζουν και βιώνουν οριακές καταστάσεις. Επίσης το Φεστιβάλ θα τιμήσει με έναν ειδικό Χρυσό Αλέξανδρο τον Ψυλλάκη ο οποίος θα βρεθεί στη Θεσσαλονίκη, για να συνομιλήσει με το κοινό στις προβολές των ταινιών του αλλά και για να λάβει μέρος σε μια ανοιχτή συζήτηση, στο πλαίσιο του φετινού μεγάλου αφιερώματος στο «Ντοκιμαντέρ της παρατήρησης».

Από τις πιο αναγνωρίσιμες φωνές του ελληνικού ντοκιμαντέρ, ο σκηνοθέτης και παραγωγός Σταύρος Ψυλλάκης γυρίζει βαθιά ανθρώπινες ταινίες, («υπαρξιακά δοκίμια» τις αποκαλεί το φεστιβάλ), μέσω των οποίων προσπαθεί να παρατηρήσει τον κόσμο που μας περιβάλλει εξερευνώντας τον ψυχισμό των ηρώων του, των ανθρώπων γύρω μας. Κατά μία έννοια, θα μπορούσες να πεις ότι με τις ταινίες του ο Σταύρος Ψυλλάκης φτιάχνει το δικό του ιδιαίτερο πορτρέτο της σύγχρονης Ελλάδας.

Υγεία, φιλία, θάνατος

Ο Αλέκος Ζούκας ,ένας άντρας που δεν ζει πια, είναι ο πρωταγωνιστής της «Οφειλής» (2021) * ένας άνθρωπος αγαπητός, γλεντζές και ταυτόχρονα βαθιά σκεπτόμενος και στοχαστικός. Δύσκολα τον ξεχνάς αν τον γνωρίσεις και αυτό φαίνεται αμέσως στην αυθόρμητα γυρισμένη αυτή ταινία, όπου παρακολουθούμε τα ταξίδια του σκηνοθέτη με τον Ζούκα και τους φίλους του στην Πυρσόγιαννη. Ταξίδια όμως που εναλλάσσονται με τις εκμυστηρεύσεις του πρώτου για την εμπειρία του με τον καρκίνο.

Η ασθένεια που λέγεται καρκίνος βρίσκεται στο φόντο της καλύτερης ίσως ταινίας του Σταύρου Ψυλλάκη, το «ΜΕΤΑΞΑ ακούγοντας το χρόνο» (2012): με αφετηρία γιατρούς και προσωπικό του αντικαρκινικού νοσοκομείου Μεταξά που πάσχουν οι ίδιοι από καρκίνο, παρακολουθούμε αυτήν τη ξεχωριστή ομάδα ασθενών καθώς συνεχίζουν να εργάζονται στο νοσοκομείο. Από το σοκ της πρώτης φοράς που το ακούει κάποιος, έως την εμπειρία του «…έμαθα να ακούω το χρόνο», ο καρκίνος από απειλή θανάτου γίνεται δάσκαλος ζωής γι’ αυτούς τους ανθρώπους, όχι μόνο προσθέτοντας χρόνια στη ζωή τους, αλλά και προσθέτοντας Ζωή στα χρόνια τους.

Ο καρκίνος είναι επίσης η «σκιά» της ταινίας «Ολυμπία» (2015). Ολυμπία λέγεται η κεντρική ηρωίδα της, μια  33 χρονη γυναίκα, η οποία ενώ είναι έγκυος στον τρίτο μήνα, μαθαίνει ότι έχει καρκίνο στον πνεύμονα. Μετά από πολλές αμφιταλαντεύσεις και δυσκολίες, θα κρατηθεί το έμβρυο και θα γεννηθεί ένα υγιέστατο μωρό, ο Παναγιώτης. Τέσσερις μήνες μετά τον τοκετό και ενώ ο καρκίνος καλπάζει, ο σκηνοθέτης και το συνεργείο της ταινίας θα την παρακολουθήσουν για τέσσερις μέρες…

Μέσα από τον παράλληλο λόγο δύο ομάδων, το ντοκιμαντέρ «Ο άνθρωπος που ενόχλησε το σύμπαν» (2000) προσπαθεί ν΄ ακούσει το λόγο της τρέλας, να δει τη δραματική σύγκρουση του ανθρώπου μαζί της. Στη μια πλευρά μια ομάδα ασθενών του Ψυχιατρείο Χανίων και στην άλλη μια ομάδα πρώην χρόνιων ασθενών, εκτός Ψυχιατρείου πλέον η οποία βιώνει μια επίπονη διαδικασία κοινωνικής επανένταξης και αποτολμά, ένα εβδομαδιαίο ταξίδι στη Δανία.

Μνήμη  και καθημερινότητα

Η ολιγόλεπτη μικρού μήκους ταινία «Η φωτογραφία μου» (2020)  γυρίστηκε στη διάρκεια της καραντίνας, μετά από ανάθεση του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο του πρότζεκτ Spaces, εμπνευσμένο από το βιβλίο «Χορείες χώρων» του Ζωρζ Περέκ. Οι σκηνοθέτες που συμμετείχαν στο πρότζεκτ γύρισαν τις ταινίες μέσα στο σπίτι τους, καταθέτοντας το δικό τους επίκαιρο κινηματογραφικό σχόλιο για την πρωτόγνωρη κατάσταση που βίωσε ο πλανήτης.

«Παλιά, θυμάμαι, όταν μου ζητούσαν μια φωτογραφία μου -να με βλέπουν και τις ώρες που δεν ήμασταν κοντά- τους έλεγα θα σας δώσω μια φωτογραφία της βιβλιοθήκης μου» αναφέρει ο Σταύρος Ψυλλάκης. «Νόμιζα πως ήμουν τα βιβλία που λάτρευα. Σήμερα, μεγάλος πια, διερωτώμαι αν το πρόσωπό μου, δικιά μου αποκλειστικά ευθύνη και όχι κάποιας τυχαίας φυσικής εύνοιας, είναι τα βιβλία που λάτρεψα…».

Η Αθανασία, ο Θόδωρος, ο Γιώργος, η Χρυσούλα ζουν και κινούνται στο Ζεφύρι, στο Μενίδι και στην ευρύτερη περιοχή είναι οι πρωταγωνιστές της ταινίας «Μικρές ιστορίες Ρομά» (2014).  Δεν μένουν πια σε τσαντίρια και καταυλισμούς, αλλά σε ένα σύγχρονο αστικό περιβάλλον, ο καθένας ανάλογα με τις δυνατότητές του. Μέσα από μικρές ιστορίες που μας αφηγούνται για τη ζωή τους, ξεδιπλώνει σιγά, σιγά ο καθένας τους, τη δική του, ιδιαίτερη, προσωπικότητα. Γίνονται πρόσωπα με όνειρα, ελπίδες και απογοητεύσεις.

Λεγεωνάριοι, φωτογράφοι, Εμφύλιος

Αυτοτελές επεισόδιο από την τηλεοπτική σειρά «Οπτική γωνία» της ΕΡΤ, το «Δίλημμα» (2013) πλησιάζει τουςΓιάννη Μπεχράκη και Λευτέρη Πιταράκη που έχουν καταγράψει με τη φωτογραφική τους μηχανή σημαντικά πολεμικά γεγονότα και στιγμές που σημάδεψαν την ανθρωπότητα. Η λέξη του τίτλου ορίζει τον ρόλο του φωτορεπόρτερ ανάμεσα και στα ηθικά ζητήματα που προκύπτουν σε καταστάσεις πολέμου και ακραίας βίας.

«ΓΙΑ ΧΩΡΙΣ ΛΟΓΟΥΣ συναντήσεις με τον Γιώργο Μανιάτη»

Το «ΓΙΑ ΧΩΡΙΣ ΛΟΓΟΥΣ συναντήσεις με τον Γιώργο Μανιάτη» (2019) είναι μια ταινία πάνω στον Γιώργο Μανιάτη (1939-2018), λεγεωνάριο στην Αλγερία στα 18 του, αργότερα συγγραφέα και μουσικό * ένας «δημόσιος κίνδυνος» σύμφωνα με τον ίδιο. Χωρίς να είναι αμιγώς βιογραφική η ταινία αναζητά την περιπέτεια της ψυχής του.

Ο Νίκος και ο Θοδωρής που έχουν ένα συνεργείο επισκευής βεσπών στα Χανιά είναι οι ήρωες της καθημερινότητας των οποίων την ζωή γευόμαστε για λίγο πριν βγουν στη σύνταξη, με τα χέρια στα γράσα και τα ρουλεμάν. Όλα αυτά στο ντοκιμαντέρ «Μυλωνογιάννη 120, Χανιά» (2011) που γυρίστηκε ως αυτοτελές επεισόδιο της τηλεοπτικής σειράς της ΕΡΤ «Docville».

Αφήσαμε για το τέλος την πιο εμβληματική, ίσως ταινία τεκμηρίωσης του Σταύρου Ψυλλάκη, το «Άλλος δρόμος δεν υπήρχε» (2009). Στη Κρήτη ένα τμήμα του Δημοκρατικού Στρατού επιβίωσε ακόμα και όταν ο Εμφύλιος τελείωσε στην υπόλοιπη Ελλάδα. Οι αντάρτες αυτοί, παράνομοι και επικηρυγμένοι, κρύβονταν για 14 περίπου χρόνια στον Νομό Χανίων, ανασυγκροτώντας τις παράνομες οργανώσεις του ΚΚΕ. Το 1962 έξι από αυτούς δραπέτευσαν και, μέσω Ιταλίας, έφτασαν στην Τασκένδη. Επαναπατρίστηκαν όλοι τους το 1976, διαγραμμένοι από το Κόμμα. Οι τρεις ζουν και αποτελούν τα κεντρικά πρόσωπα της ταινίας. Στο φιλμ παρακολουθούμε την ιστορία κάποιων ανθρώπων σε απίστευτες για τα σημερινά δεδομένα συνθήκες, οι οποίοι δίνουν έναν αγώνα αξιοπρέπειας και ένα παράδειγμα στάσης ζωής, δυσεύρετα στην εποχή μας. «Πρωταγωνιστές» και «αφανείς» ήρωες αυτής της ιστορίας, πέρα από ιδεολογίες, ενσαρκώνουν κάτι πολύ σημαντικό: βαθιά προσήλωση στον ίδιο τον άνθρωπο και στην αξιοπρέπειά του.