Σε μια συγχρονική έρευνα της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ που εκπονήθηκε σε πέντε πανεπιστημιακά νοσοκομεία της Αθήνας από τον Μάιο ως τον Ιούλιο του 2021 (όταν δηλαδή είχε ολοκληρωθεί το πρόγραμμα εμβολιασμού αντι-SARS-CoV-2 για τους εργαζομένους στην Υγεία), 1.300 περίπου εργαζόμενοι απάντησαν σε ένα ειδικά σχεδιασμένο ερωτηματολόγιο που αφορούσε στον εμβολιασμό και στις πιθανές ανεπιθύμητες δράσεις που βίωσαν από τα εμβόλια για τον συγκεκριμένο ιό, όπως επίσης στη γενική συμπεριφορά τους σε σχέση με τις θεραπείες που υποβάλλονται για να αντιμετωπίσουν μια ενδεχόμενη αρρώστια, όχι απαραίτητα αυτή της COVID-19. Η μελέτη μόλις δημοσιεύθηκε στον διεθνή ιατρικό Τύπο με τη συμμετοχή μιας πλειάδας καθηγητών και ερευνητών του ΕΚΠΑ (https://www.mdpi.com/2076-393X/9/10/1179).
Τι βρήκαμε; Οκτώ περίπου στους δέκα υγειονομικούς είχαν πλήρως εμβολιασθεί εκείνο το χρονικό διάστημα και δύο στους τρεις είχαν εμφανίσει μία τουλάχιστον ανεπιθύμητη ενέργεια μετά τον εμβολιασμό, δερματικές αντιδράσεις και συμπτώματα ίωσης, κυρίως. Δύο στους έντεκα, όμως, δεν έκαναν το εμβόλιο… Προσπαθώντας να ανιχνεύσουμε τα χαρακτηριστικά αυτής της ομάδας που αρνήθηκαν να εμβολιασθούν, διαπιστώσαμε ότι ήταν κυρίως γυναίκες (δύο στις εννέα), κατηγορίες εργαζομένων που δεν ήταν ιατροί (νοσηλευτές οι περισσότεροι – ένας στους 4!) και εργαζόμενοι που είχαν ειδική προδιάθεση για nocebo συμπεριφορές. Τα ευρήματα αυτά επιβεβαιώθηκαν από άλλη έρευνα στην οποία συμμετείχε το ΕΚΠΑ μαζί με άλλα πανεπιστήμια από την Ιταλία και τις ΗΠΑ (https://doi.org/10.1016/j.lanepe.2021.100253), στην οποία παρατηρήθηκε ότι ένας στους τρεις εθελοντές που συμμετείχαν στις εγκριτικές μελέτες φάσης 3 για τα εμβόλια COVID-19 εμφάνισαν ανεπιθύμητες δράσεις παρότι έπαιρναν το εικονικό φάρμακο (placebo). Γεννιέται επομένως μια σειρά από ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν.
Ερώτημα πρώτο: Γιατί αυτές οι ομάδες εργαζομένων στη δημόσια υγεία διστάζουν να εμβολιασθούν; Στη μελέτη αυτή διαπιστώσαμε ότι οι περισσότεροι αρνητές είχαν nocebo προδιάθεση, δηλαδή είχαν τη φοβία ότι η προσφερόμενη θεραπεία (φαρμακευτική ή χειρουργική) για μια πάθηση, ίσως βλάψει περισσότερο, παρά ωφελήσει (ο αντίποδας του placebo). Πολλοί παράγοντες διαμορφώνουν τη placebo/nocebo συμπεριφορά, π.χ. πληροφορίες στο διαδίκτυο, προηγούμενες εμπειρίες μας με φάρμακα, κ.τ.λ. Η εκτεταμένη αρνητική παραπληροφόρηση έχει διαμορφώσει επομένως μια μαζική nocebo συμπεριφορά, που εξωθεί στην άρνηση εμβολιασμού.
Ερώτημα δεύτερο: Γιατί οι γυναίκες συχνότερα από τους άνδρες αρνούνται το εμβόλιο για τον ιό SARS-CoV-2; Ολες οι σχετικές μελέτες επαναλαμβάνουν διεθνώς το ίδιο εύρημα, ότι οι γυναίκες είναι περισσότερες στους αρνητές και περισσότερες έχουν nocebo συμπεριφορές. Δεν υπάρχει επιστημονικά τεκμηριωμένο εύρημα που να επεξηγεί αυτή τη διαφοροποίηση. Ισως η μητρότητα να ισχυροποιεί δισταγμούς, ώστε να εξασφαλίζεται μεγαλύτερη ασφάλεια στα παιδιά και αυτό αντικατοπτρίζεται και στους δισταγμούς-φοβία των γυναικών για τον εμβολιασμό. Επιπλέον, οι γυναίκες προσβάλλονται συχνότερα από συναισθηματικές διαταραχές που επιδεινώνουν τις nocebo συμπεριφορές, αυξάνοντας τις αναστολές.
Ερώτημα τρίτο: Γιατί τόσο πολλοί υγειονομικοί φοβούνται ειδικά αυτό το εμβόλιο; Πρόκειται δηλαδή για έλλειμμα παιδείας και αρετής, ή απλώς φοβίας; Οπωσδήποτε φοβίας. Κυρίως. Η μελέτη αυτή αυτό επιβεβαιώνει. Αλλά και παιδείας. Εξ ου οι μεγάλες διαφορές στα ποσοστά εμβολιασμένων μεταξύ των υγειονομικών επαγγελμάτων (ιατροί – νοσηλευτές). Γιατί ειδικά αυτά τα εμβόλια; Τα εμβόλια έναντι του ιού SARS-CoV-2 έχουν τις συνήθεις ανεπιθύμητες δράσεις που έχουν τα περισσότερα αντι-ιικά εμβόλια. Εχουν όμως και σοβαρές ανεπιθύμητες δράσεις, οι οποίες είναι πολύ σπάνιες. Λόγω του μαζικού εμβολιασμού, αυτές οι εξαιρετικά σπάνιες επιπλοκές αναδείχθηκαν άμεσα πολλαπλασιάζοντας τις nocebo αντιδράσεις. Νέες τεχνολογίες παρασκευής τους, επαύξησαν έτι περαιτέρω τους δισταγμούς και την καχυποψία.
Ερώτημα τέταρτο: Πώς τα ευρήματα αυτής της μελέτης μπορούν να χρησιμοποιηθούν; Εφόσον γνωρίζουμε τα αίτια της αντι-εμβολιαστικής νοοτροπίας, μπορούμε να βοηθήσουμε τους φοβισμένους συμπολίτες μας αποτελεσματικότερα, μιλώντας και αναλύοντας το nocebo φαινόμενο σε μια επίμονη σε επαναληψιμότητα και διάρκεια εκστρατεία ενημέρωσης. Οτι το nocebo δεν είναι ψεγάδι αλλά φοβία, ότι έχει λογική εξήγηση, ότι υπάρχουν συγκεκριμένοι νευρομεταβιβαστές που το δημιουργούν στον εγκέφαλό μας, ότι μπορούμε να το ελέγξουμε συνειδητά και να πάρουμε την απελευθερωτική απόφαση του εμβολιασμού, προστατεύοντας εαυτούς και αγαπημένους, δρώντας και ζώντας ομοιοστατικά στο κοινωνικό μας οικοσύστημα. Γιατί διαφορετικά, η πανδημία θα είναι εδώ εσαεί, και μια θα ξεθωριάζει, οπότε θα ξεχυνόμαστε με μανία στους δρόμους για να επιστρέφει μετά, δηλητηριάζοντας τη ζωή μας και σκοτώνοντας τους δικούς μας, σε έναν ατέλειωτο φαύλο κύκλο υφέσεων και υποτροπών.
*Ο κ. Δήμος-Δημήτριος Μητσικώστας είναι καθηγητής Νευρολογίας στο ΕΚΠΑ.
