Θα μπορούσε κανείς να παραφράσει τη ρήση του Σάμιουελ Τζόνσον. Ή, ακόμη καλύτερα, να την εμπλουτίσει: ο εθνικισμός δεν είναι το τελευταίο καταφύγιο μόνο των απατεώνων. Είναι και των άπληστων. Είναι, με άλλα λόγια, αυτό που ο επικεφαλής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας Τέντρος Αντανόμ Γκεμπρεγέσους περιέγραψε ως «καταστροφική ηθική αποτυχία»:

Μπορεί άραγε η πλούσια Δύση να έχει εξασφαλίσει την ανοσία της αγέλης έως το τέλος του 2021 απέναντι στον κορωνοϊό, αλλά ο αναπτυσσόμενος κόσμος να περιμένει έως το 2023 ή ακόμη και το 2024 για τη δική του επιστροφή στην κανονικότητα;

Κανένας ασφαλής αν δεν είναι όλοι

Αν το ερώτημα δεν αξίζει μια απάντηση δεν είναι επειδή αυτή μοιάζει να είναι προφανής. Δεν αξίζει επειδή το ίδιο το ερώτημα είναι παραπειστικό. Οι μεταλλάξεις του ιού, προειδοποιούν οι ειδικοί, θυμίζουν πως στο σύνθημα της Covax, της πρωτοβουλίας για τη δίκαιη διανομή των εμβολίων σε ολόκληρο τον πλανήτη, δεν αποτυπώνεται απλώς μια ευχή, αλλά μια πραγματικότητα: Πράγματι, «κανένας δεν θα είναι ασφαλής, εάν όλοι δεν είναι ασφαλείς».

Κανένας εμβολιασμένος Δυτικός δεν θα είναι προστατευμένος απέναντι στον ιό αν τα κρούσματα και τα θύματα πολλαπλασιάζονται στον υπόλοιπο πλανήτη από νέα στελέχη του κορωνοϊού που θα φροντίζουν για την επιβίωσή του. Και μπορεί να είναι κανείς όσο εθνικιστής, όσο απατεώνας ή όσο άπληστος θέλει. Αλλά έτσι δεν θα βρει αυτό που υποτίθεται πως του προσφέρει η απληστία του: ένα καταφύγιο.

Ανιση διανομή για τα εμβόλια

Είναι μια διαπίστωση που δεν αφορά το μέλλον, αλλά τον παρόντα χρόνο. Η μετάλλαξη της Νότιας Αφρικής ταξίδεψε γρήγορα στον ανεπτυγμένο κόσμο και δεν φαίνεται πώς τα ημίκλειστα σύνορα θα μπορούσαν να σταματήσουν την επόμενη, ενώ τίποτε δεν μαρτυρεί πως τα εμβόλια θα είναι εξίσου αποτελεσματικά σε όλες τις μεταλλάξεις.

Κι όμως, το 16% του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει το 60% των εμβολίων. Κι όμως, από τα 90 εκατομμύρια των ανθρώπων που έχουν εμβολιαστεί έως σήμερα σε ολόκληρο τον κόσμο, μόνο οι 25 ζουν στην υποσαχάρια Αφρική – «όχι 25 εκατομμύρια, όχι 25 χιλιάδες, σκέτο 25» είχε σπεύσει να διευκρινίσει ο αιθίοπας στην καταγωγή πρόεδρος του ΠΟΥ για να μην υπάρξει και η παραμικρή παρεξήγηση.

Προβάδισμα για τις πλούσιες οικονομίες

Οι αριθμοί λένε ακόμη πως 39 εκατομμύρια δόσεις διατέθηκαν στις 49 πιο πλούσιες οικονομίες. Λένε ακόμη πως ο Καναδάς, η χώρα που έχει εξασφαλίσει τα μεγαλύτερα αποθέματα εμβολίων στον κόσμο, θα μπορούσε να εμβολιάσει τον πενταπλάσιο πληθυσμό από τα 38 εκατομμύρια που ζουν στο έδαφός του.

Τι θα κάνει όλες αυτές τις δόσεις; Θα τις δωρίσει στις φτωχές χώρες, όπως είχε ανακοινώσει στα τέλη της περασμένης χρονιάς εκπρόσωπος της καναδικής κυβέρνησης σε συνέντευξη Τύπου. Οταν όμως ρωτήθηκε από τους δημοσιογράφους εάν η κυβέρνησή της σκόπευε να διαθέσει τις δόσεις στις πιο φτωχές χώρες άμεσα, η εκπρόσωπος πάγωσε. «Ο κόσμος», είπε, «πρέπει να καταλάβει πως οι καιροί είναι δύσκολοι».

Τεράστιο κόστος για τον πλανήτη

Θα ήταν άδικο να κατηγορήσει κανείς τον ανεπτυγμένο κόσμο για απληστία και μόνο. Να μην αναγνωρίσει τον φόβο. Δεν χρειάζεται όμως ο φόβος για να εμποδίσει κάποιον να δει καθαρά. Σε αυτή την περίπτωση, τυφλώνει και η απληστία. Οχι μόνο ο ανεπτυγμένος κόσμος δεν θα δημιουργήσει το υγειονομικό καταφύγιο που θα ήθελε για τον εαυτό του κρατώντας τη μερίδα του λέοντος των εμβολίων, αλλά επιπλέον θα κληθεί να καταβάλει και τεράστιο οικονομικό κόστος.

Η άνιση διανομή των εμβολίων, λέει μελέτη του Διεθνούς Εμπορικού Επιμελητηρίου, θα στοιχίσει από 1,5 έως 3,5 τρισεκατομμύρια ευρώ στην παγκόσμια οικονομία – κι αυτό υπό την προϋπόθεση πως θα εμβολιαστεί ο μισός πληθυσμός του αναπτυσσόμενου κόσμου έως το τέλος του χρόνου. Αν, πάλι, επαληθευτεί το χειρότερο σενάριο και αποκτήσουν πολύ αργότερα πρόσβαση οι φτωχότερες χώρες στα εμβόλια, το κόστος θα μπορούσε να φτάσει τα 7,5 τρισεκατομμύρια ευρώ.

Από την άλλη πλευρά, πόσο θα στοίχιζε στις πλούσιες οικονομίες εάν χρηματοδοτούσαν την αγορά των εμβολίων στις πιο αδύναμες; Οχι περισσότερα από 60 δισ. ευρώ. Είναι μια σύγκριση ανάμεσα σε δισ. και τρισ. που κάνει την απληστία να μοιάζει χειρότερη και από θανάσιμο αμάρτημα. Να μοιάζει, παραφράζοντας αυτή τη φορά τον Ταλλεϋράνδο, με λάθος.

Το εμβόλιο έφθασε στο… τέλος της πανδημίας

Δεν είναι η πρώτη φορά που ο αναπτυγμένος κόσμος διαχειρίζεται μια υγειονομική κρίση με όρους ανισότητας. Στις αρχές του νέου αιώνα, έχαναν τη ζωή τους από τον ιό HIV στην Αφρική περίπου 2 εκατομμύρια άνθρωποι τον χρόνο. Κι όμως, χρειάστηκαν χρόνια ακόμη για να φθάσουν τα φάρμακα στη μαύρη ήπειρο.

Ενας από τους λόγους, γράφει το περιοδικό «Spiegel», ήταν η κοστολόγηση των φαρμάκων από τις δυτικές φαρμακοβιομηχανίες που έφθανε τις 10.000 ευρώ ανά άτομο. Αργότερα, το 2009, η ανθρωπότητα δοκιμάστηκε από τον ιό Η1Ν1. Το εμβόλιο αναπτύχθηκε επτά μήνες από την εμφάνιση του ιού και αγοράστηκε σε ποσότητες από τις ισχυρές οικονομίες. Οταν οι πιο αδύναμες απέκτησαν πρόσβαση σε αυτό, η πανδημία είχε πλέον τελειώσει.