Πριν από καιρό, και όταν ο κυβερνητικός πλέον ΣΥΡΙΖΑ άρχισε να συνάπτει τις πρώτες δειλές σχέσεις του με την περιβάλλουσα πραγματικότητα, ένας παλαιός, γκαρδιακός σύντροφος του Αλέξη Τσίπρα (από εκείνους που έχουν περάσει τώρα στη δικαιοδοσία του Silver Alert) μίλησε για «αριστερή μελαγχολία». Συνέλαβα τον εαυτό μου να «ιντριγκάρεται» από τον χαρακτηρισμό, προφανώς επειδή πίστευα πάντα ότι η μελαγχολία ανήκει στα αρχέτυπα βάθη της υπαρξιακής ενδοχώρας και όχι στις κινούμενες πλάκες της κοινωνικής και πολιτικής τύρβης. Αλλωστε, δεν είχα ακούσει ποτέ για «δεξιά» μελαγχολία και, αναλογιζόμενος ότι τόσο οι ακραιφνείς δεξιοί όσο και οι αριστεροί διαθέτουν βαρύ απόθεμα βεβαιοτήτων για να ρέπουν στη μελαγχολία, οι μόνοι που εύλογα θα μπορούσα να τους θεωρήσω επιρρεπείς σ’ αυτήν την κατάσταση είναι οι πνευματιστές που εδώ και καιρό ματαίως επικαλούνται το πνεύμα της «Κεντροαριστεράς». Εξωθήθηκα ως εκ τούτου στο πρόχειρο συμπέρασμα ότι το «αριστερή» πλάι στη μελαγχολία είναι κάτι σαν το «gay» πλάι στη λογοτεχνία –κάτι που σημαίνει ότι συνεχίζω να «ιντριγκάρομαι» χωρίς ακριβώς να καταλαβαίνω.
Βέβαια γνωρίζω ότι ο προσδιορισμός «αριστερός» στη χώρα μου είναι τόσο ευέλικτος όσο ο Λιονέλ Μέσι με την μπάλα στην αντίπαλη περιοχή και τόσο ευπροσάρμοστος όσο η οινική ποικιλία Cabernet, και είμαι βέβαιος ότι οι συντάκτες του Χρηστικού Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών θα συμφωνήσουν μαζί μου ότι το ερμήνευμα του λήμματος «αριστερός» στο εξαίρετο αυτό έργο είναι πολύ ρευστό και προσωρινό για να είναι πράγματι ερμήνευμα. Ωστόσο, τίποτε από αυτά δεν με προφυλάσσει από το «ιντριγκάρισμα» που τις προάλλες εντάθηκε σχεδόν σε κλίμακα «σοκ» όταν σε κάποια από τις νεκρολογίες για τον Δ. Ν. Μαρωνίτη διάβασα ότι «σίγησε η αριστερή φωνή του Ομήρου».
Ασκώντας το έννομο ενδιαφέρον μου ως κλασικού φιλολόγου, αναρωτήθηκα προς στιγμήν αν ο αυτουργός αυτής της διατύπωσης είχε κατά νου τη διάζευξη: «διαβάζω Ομηρο ως αριστερός» ή «διαβάζω τον Ομηρο ως αριστερό», και δεν αρνούμαι ότι αμφότερα, και πολύ περισσότερο το δεύτερο, διαθέτουν σημαντική ψυχαγωγική αξία, κυρίως σήμερα που η ομηρική φιλολογία εμφανίζει σημάδια κορεσμού και κόπωσης. Από την άλλη μεριά, έχω την επίμονη υποψία ότι ο εν λόγω αυτουργός μπορεί να εννοούσε απλώς και εντελώς παρατακτικά: «είμαι αριστερός και διαβάζω Ομηρο» –κάτι που δεν μοιάζει να διεκδικεί εύσημα πρωτοτυπίας μια και, όσο ξέρω, ορισμένοι από τους καλύτερους φίλους μου και αρκετοί συνάδελφοι σε Δύση και Ανατολή διαβάζουν Ομηρο και συμβαίνει να είναι αριστεροί. Και στην περίπτωση αυτή το «αριστερή» λειτουργεί, ή δεν λειτουργεί, όπως και δίπλα στο μελαγχολία –οπότε συνεχίζω να «ιντριγκάρομαι» χωρίς ακριβώς να καταλαβαίνω.
Σε τέτοια απορητική περιδίνηση ευρισκόμενος, άκουσα, πάλι τις προάλλες, ότι στη χώρα μου σήμερα υπάρχουν αριστεροί αλλά δεν υπάρχει Αριστερά. Αν μου επιτραπεί μια «κουλτουριάρικη» παρένθεση, θα έλεγα ότι αυτό μού θυμίζει τη διάκριση, που πάσχισε να ακυρώσει με τις μαγικές του φόρμουλες ο Μάρτιν Χάιντεγκερ, ανάμεσα στο «είναι» και τα «όντα». Αλλά όπως και αν έχει το πράγμα, το πρόβλημα είναι οντολογικό και βαθύτατα φιλοσοφικό. Πώς γίνεται να εκλύονται τέτοιες ποσότητες αριστερής μελαγχολίας και να ακούγονται αριστερές ομηρικές φωνές χωρίς να «υποστασιοποιείται» κάποιο, οποιοδήποτε, είδος Αριστεράς; Πόσο απομακρυσμένα «από της αληθείας» (για να θυμηθώ τον δικό μας Πλάτωνα) μπορεί να είναι τα αριστερά όντα που λαχταρούν αλλά δεν βρίσκουν την Αριστερά τους; Οντας σχολαστικός κλασικός φιλόλογος και όχι μεστωμένος φιλόσοφος, συνεχίζω να «ιντριγκάρομαι» χωρίς ακριβώς να καταλαβαίνω.
Πιο ελεύθερα και ανεξιχνίαστα από το μαύρο χρήμα, στη χώρα μου κυκλοφορούσαν ανέκαθεν τα πρόσημα «αριστερός» και «προοδευτικός». Και ίσως να κυκλοφορούν ακόμη πιο ελεύθερα και ανεξιχνίαστα αυτά τα τρία από τον καιρό που του κύκλου τα γυρίσματα εσήμαναν «πρώτη φορά Αριστερά». Φαίνεται ότι για τα δικά μας δεδομένα το ζήτημα αυτό δεν είναι λιγότερο σημαντικό από το γεγονός ότι ο κόσμος γύρω μας μοιάζει να διχάζεται σε αλγερινούς τρομοκράτες και γαλλικά θύματα, σε λευκούς και μαύρους Αμερικανούς, σε ευρωπαίους και μη Βρετανούς, σε κεμαλικούς και ερντογανικούς Τούρκους. Και ίσως γι’ αυτόν τον λόγο ο έλληνας πρωθυπουργός με την πρόσφατη τηλεοπτική του συνέντευξη, και θέλοντας να τερματίσει αυτή την καταστροφική για τη χώρα αβεβαιότητα, είπε επί λέξει: «Σήμερα αριστερό και προοδευτικό είναι ό,τι μπορεί να δώσει προοπτική ανάκαμψης της οικονομίας και δημιουργίας θέσεων εργασίας».
Για την ώρα έχουμε κάθε λόγο να φοβόμαστε ότι στη σημερινή μετάλλαξή του, όπως τη λανσάρει ο Αλέξης Τσίπρας, αριστερό και προοδευτικό είναι ό,τι μπορεί να δώσει προοπτική διατήρησης της εξουσίας. Μπορούμε, όμως, ταυτόχρονα να ελπίσουμε ότι εδώ ακούμε «την αριστερή φωνή του ρεαλισμού». Σύμφωνα με το πνεύμα των γραμμών που προηγήθηκαν, διαγράψτε, αν προτιμάτε, το «αριστερή». Και ας πούμε ότι με τον νέο ορισμό του Πρωθυπουργού έχουμε λόγους λίγο να αναθαρρήσουμε –ακόμη και αν κάποιοι, αριστεροί ή της Αριστεράς, περιπέσουν σε βαθύτερη μελαγχολία.
O κ. Θόδωρος Δ. Παπαγγελής είναι ακαδημαϊκός, καθηγητής του Τμήματος Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
