Η σκοτεινή πλευρά των σύγχρονων επιχειρήσεων

Ηταν ένα υπέροχο αυγουστιάτικο πρωινό στην καρδιά της Αθήνας. Η ζέστη μόλις είχε αρχίσει να κάνει την εμφάνισή της. Πράγματι, το κοστούμι και η γραβάτα δεν σου επέτρεπαν να ξεχάσεις ότι είσαι στη δουλειά, και τα καφέ στην πλατεία Κολωνακίου δεν μοιάζουν με παραλίες κάποιου ελληνικού νησιού. Ωστόσο και πάλι ήταν όμορφα για όλους τους θαμώνες. Ή μήπως όχι για όλους;

Η εξαίρεση ήταν ο κ. Παπαδόπουλος, διευθύνων σύμβουλος μιας χρηματιστηριακής εταιρείας, ο οποίος είχε προγραμματισμένη συνάντηση με τους ιδιοκτήτες της.

«Επρεπε να το είχα καταλάβει!», διέκοψε τη συζήτηση, «αλλά πώς να υποψιαστώ έναν άνθρωπο που γνωρίζω πάνω από δέκα χρόνια, που ήταν το δεξί μου χέρι και στον οποίο έτρεφα απεριόριστη εκτίμηση;».

Η εταιρεία την οποία διοικούσε ο κ. Παπαδόπουλος μόλις είχε γνωστοποιήσει ότι ο οικονομικός διευθυντής της διέπραξε απάτες 1 εκατ. ευρώ τα τελευταία δύο χρόνια. Η τραγική ειρωνεία είναι ότι οι απάτες δεν είχαν διαπραχθεί από κάποιον άγνωστο αποδέκτη προμηθειών αλλά από κάποιον γνωστό, έμπιστο, γείτονα, φίλο και συνάδελφο από τη δουλειά.

Σύμφωνα με τη σύγχρονη βιβλιογραφία, με τον όρο «έγκλημα λευκού κολάρου» (white collar crime) αποκαλούμε τα εγκλήματα στον χώρο των επιχειρήσεων, κυρίως από υψηλόβαθμα στελέχη. Τα συγκεκριμένα έχουν ως αποτέλεσμα την απώλεια περιουσιακών στοιχείων των εταιρειών, την αναξιοπιστία των χρηματοοικονομικών πληροφοριών που δημοσιοποιούν, την απώλεια της εμπιστοσύνης μεταξύ των εταίρων τους και της εμπιστοσύνης των επενδυτών, ενώ σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσουν ακόμη και στην κατάρρευσή τους (περιπτώσεις όπως αυτές των Enron και WorldCom).

Πόσο εύκολο όμως είναι να αποκαλυφθεί μια απάτη; Υπολογίζεται ότι μόλις το 20% αποκαλύπτεται. To 40% των περιπτώσεων αφορούν απάτες οι οποίες ανιχνεύονται από τις εταιρείες, χωρίς ωστόσο να κοινοποιούνται σε τρίτους. Οι υπόλοιπες περιπτώσεις περιλαμβάνουν περιστατικά στα οποία οι δράστες δεν λογοδοτούν για τις πράξεις τους, διότι κανένας δεν είναι σε θέση να γνωρίζει τι πραγματικά έκαναν.

Είναι φυσικό επακόλουθο να αναρωτηθεί κάποιος για τους λόγους που συμβαίνει αυτό. Ερευνα που διενήργησε η ΕΥ αποκαλύπτει ότι σχεδόν το 90% του συνόλου των εταιρικών απατών διαπράττεται είτε αποκλειστικά από εργαζομένους στις εταιρείες αυτές είτε με τη συμμετοχή τους. Η ανίχνευση τέτοιων περιπτώσεων καθίσταται ιδιαίτερα δύσκολη, ιδιαίτερα όταν ο δράστης τεχνηέντως καλύπτει τα ίχνη του ή λειτουργεί ως μέλος μιας οργανωμένης ομάδας. Στις περιπτώσεις των ομάδων μάλιστα, η απάτη αποκαλύπτεται μόνο ύστερα από κάποιο ολίσθημα της ομάδας, όταν για παράδειγμα κάποιο μέλος κληθεί εκτάκτως να αντικαταστήσει κάποιο άλλο μέλος σε εργασίες που δεν γνωρίζει ή όταν εκδηλωθούν διαφωνίες ανάμεσα στα μέλη της ομάδας.

Αρα το μόνο που απομένει είναι να τηρούν οι εταιρείες στάση αναμονής και να περιμένουν παθητικά να αποκαλυφθούν οι απάτες οι οποίες διενεργούνται από έμπιστους υπαλλήλους ή συνεργάτες τους; Σίγουρα όχι.

Με δεδομένο ότι είναι επιθυμητό να επιτευχθεί μια ενεργητική προσέγγιση για την πρόληψη της απάτης, πρώτα απ’ όλα η κάθε εταιρεία οφείλει να διαγνώσει τις αδυναμίες της, δηλαδή πού και πώς μπορεί να προκύψει μια απάτη στο ευρύτερο πλαίσιο του οργανισμού και της λειτουργίας του. Επιπλέον, πρέπει να διαπιστώσει πόσο πιθανό είναι να πέσει θύμα απάτης κατά τη διάρκεια των συναλλαγών της με τρίτους, ή πώς θα μπορούσε κάποιος να υπεξαιρέσει ένα χρηματικό ποσό χωρίς να γίνει αντιληπτός. Στη συνέχεια, θεωρείται απαραίτητο να γνωρίζει τις περιπτώσεις που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ενδείξεις απάτης –όλα εκείνα τα «μικρά» σημάδια τα οποία περνούν απαρατήρητα ώσπου να διαπιστωθούν οι απώλειες για την επιχείρηση. Συχνά λάθη στις λογιστικές εγγραφές ή/και πολλές υπερωρίες θα μπορούσαν να αποτελούν ενδείξεις. Η κάθε εταιρεία οφείλει να λάβει τα κατάλληλα μέτρα για τη μείωση του κινδύνου απάτης. Πρέπει να αναλύσει το περιβάλλον στο οποίο δραστηριοποιείται, ελέγχοντας αν έχουν προκύψει νέα δεδομένα για την εμφάνιση απατών τις οποίες δεν έχει ακόμη εξετάσει. Ακόμη πιο απλές μορφές δραστηριοποίησης είναι η εκπαίδευση των υπαλλήλων στα σύγχρονα τεχνάσματα, καθώς και ο τόνος που δίνει η διοίκησή της σε τέτοιου είδους νοσηρά φαινόμενα.

Ο κ. Γιάννης Δρακούλης είναι επικεφαλής του Τμήματος Διερεύνησης Οικονομικής Απάτης και Εταιρικών Αντιδικιών ΕΥ Ελλάδας.