Η θεωρία των κορόιδων

Τόσο καιρό αναρωτιόμουν για ποιον λόγο δεν έχει κυκλοφορήσει μια σοβαρή μελέτη για το «φαινόμενο ΣΥΡΙΖΑ» όχι τόσο από πολιτική όσο από κοινωνική και ψυχολογική κυρίως άποψη.

Αναρωτιόμουν δηλαδή γιατί δεν έχει μελετηθεί το γενικότερο φαινόμενο μιας «ριζοσπαστικής Αριστεράς» που άλλα πιστεύει για την ίδια, άλλα νομίζει για την Ευρώπη, άλλα λέει πως θα γίνουν, άλλα τελικά κάνει και παρ’ όλα αυτά κάποιοι άνθρωποι την ακολουθούν και την εμπιστεύονται.

Πώς εξηγείται; Πώς λειτουργεί; Είναι μόνο απελπισία και ταραχή ή μήπως υπακούει σε κάποιους γενικότερους νοητικούς και ψυχολογικούς μηχανισμούς που αγνοούμε;

Αυτό που έψαχνα το βρήκα εκεί που δεν το περίμενα.

Εφτασε στα χέρια μου ένα βιβλίο του Robert Trivers, καθηγητή Ανθρωπολογίας και Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Rudgers, ενός από τους πιο εξέχοντες θεωρητικούς της εξελικτικής βιολογίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κάτοπτρο.

Ο τίτλος είναι χαρακτηριστικός. «Η μωρία των ανοήτων».

Και ο υπότιτλος απολύτως εύγλωττος. «Η λογική της εξαπάτησης και της αυτοεξαπάτησης στην ανθρώπινη ζωή».

Πρόκειται για τη διατύπωση μιας γενικής θεωρίας της εξαπάτησης που συνοδεύεται από τη μεθοδική αποτύπωση των μηχανισμών που επιτρέπουν την αυτοεξαπάτηση των ανθρώπων. Με άλλα λόγια, πώς κατασκευάζονται τα κορόιδα.

Προφανώς ο άνθρωπος δεν ασχολείται με τον ΣΥΡΙΖΑ, ούτε με τη ριζοσπαστική Αριστερά. Δεν τα αναφέρει καθόλου, ενδεχομένως ούτε καν ξέρει περί τίνος πρόκειται.

Ολα όμως τα στοιχεία του φαινομένου περιγράφονται με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες στο βιβλίο του: τα «αναληθή αφηγήματα» ως «μέσα ομαδικής αυτοεξαπάτησης», η κατασκευή «μεροληπτικών κοινωνικών θεωριών», η «ανοσοποιητική» επίκληση της «ηθικής υπεροχής» με δεδομένο ότι «η ηθική υποκρισία είναι εγγενές στοιχείο της φύσης μας».

Και δύο κορυφαία.

Πρώτον, η «εκλογίκευση της εξαπάτησης». Με άλλα λόγια «η γενική πεποίθηση ότι το να μετέρχεται κανείς απατηλά μέσα δεν είναι πάντοτε αξιόμεμπτο ή ότι γίνεται χωρίς πρόθεση ή ότι συμβαίνει σε έναν κόσμο χωρίς ελεύθερη βούληση».

Δεύτερον, «ένας πολιτικός τρόπος δικαιολόγησης της παρεκτροπής». Που είναι «η επίκληση του ντετερμινισμού: δεν έχω επιλογή!».

Μη μου πείτε ότι όλα αυτά δεν είναι φτυστός ΣΥΡΙΖΑ. Ενδεχομένως ο Trivers να μην τον είχε στο μυαλό του όταν επεξεργαζόταν τη θεωρία του αλλά φαίνεται σαν να τον ξέρει καλύτερα και από μέλος της Πολιτικής Γραμματείας.

Η πρώτη μου επισήμανση είναι συνεπώς ότι δεν έχουμε να κάνουμε με κάτι πρωτοφανές ή ανεξήγητο. Οι μηχανισμοί εξαπάτησης και αυτοεξαπάτησης υπάρχουν και λειτουργούν σε πολλά κοινωνικά επίπεδα, άσχετα αν η Ελλάδα μπήκε ή δεν μπήκε σε Μνημόνιο.

Η δεύτερη επισήμανση είναι ότι η ενεργοποίηση αυτών των μηχανισμών επωφελήθηκε ασφαλώς από τη γενική ταραχή και ψυχολογική αποσταθεροποίηση που έφερε η χρεοκοπία στην Ελλάδα.

Ενα παράδειγμα. Στην πρόσφατη έρευνα του Pew Research Center η Ελλάδα εμφανίζεται πρωταθλήτρια στον ευρωσκεπτικισμό –πάνω και από το Ηνωμένο Βασίλειο!..

Ως εδώ κατανοητό το παράπονο –παρ’ όλο που η Ευρώπη την οποία απορρίπτει το 77% των Ελλήνων μάς έχει δανείσει 260 δισ. από το 2010 επειδή κανείς άλλος στον πλανήτη δεν μας δίνει ούτε πενηνταράκι…

Λιγότερο κατανοητό είναι το 92% των Ελλήνων που δηλώνει ότι διαφωνεί με τη διαχείριση της οικονομίας από την Ευρωπαϊκή Ενωση. Με άλλα λόγια, οι χρεοκοπημένοι διαφωνούν ομόθυμα με την οικονομική πολιτική εκείνων που πάντως δεν χρεοκόπησαν.

Ευρηματικό. Μου θυμίζει μια άλλη έρευνα του Pew της άνοιξης 2012. Εκεί ρωτούσαν «ποιοι Ευρωπαίοι νομίζετε ότι είναι οι πιο σκληρά εργαζόμενοι και οι πιο αξιόπιστοι».

Οι Βρετανοί, οι Γάλλοι, οι Γερμανοί, οι Ιταλοί, οι Ισπανοί, οι Πολωνοί και οι Τσέχοι απάντησαν ότι «είναι οι Γερμανοί».

Και οι Ελληνες απάντησαν ότι «είναι οι Ελληνες»!..