Αργίλιο: η ευπρόσδεκτη ελαφρότητα

Μικρό βιογραφικό για το στοιχείο αργίλιο . Κάθε Κυριακή «Το Βήμα» μάς ταξιδεύει και σε μια άλλη γωνιά του περιοδικού πίνακα.

Βίος και πολιτεία

Ο «καλλιτέχνης» ήθελε να διαφημίσει τη δουλειά του και την εμφάνισε στο YouTube ενώ την πουλάει μέσα από το e-Bay. Κομψοτέχνημα δεν τη λες αλλά παράξενη είναι και σε πρώτη προσέγγιση εκπλήσσεσαι κάπως. Δυσάρεστα ή ευχάριστα; Εδώ είναι το ερώτημα, που έφθασε να γίνει ως και πρόβλημα μέσα στον Δεκέμβριο του 2013. Επτά εκατομμύρια λέγεται ότι έχουν δει έναν ή περισσότερους ανθρώπους να πηγαίνουν σε κάποιο δάσος, με πολλές σακούλες γεμάτες από τα άδεια αλουμινένια κουτάκια αναψυκτικών και μπίρας, να τα λιώνουν επί τόπου και το ρευστό ζεματιστό αλουμίνιο να το χύνουν μέσα σε μια μυρμηγκότρυπα! Είτε πρόκειται για τα εχθρικά προς τον άνθρωπο κόκκινα μυρμήγκια που μπορούν να σε στείλουν με ένα δάγκωμα στο νοσοκομείο είτε για τερμίτες, καταλαβαίνουμε ότι μετά την εισβολή του ρευστοποιημένου αλουμινίου δεν μένει τίποτε ζωντανό. Στη συνέχεια οι «καλλιτέχνες» ξεθάβουν το στερεοποιημένο σύμπλεγμα που έχει απλωθεί σε όλες τις υπόγειες στοές της φωλιάς, το ξεπλένουν από τα χώματα και το προσφέρουν ως καλλιτέχνημα προς πώληση. Αρκετές εκατοντάδες αγανακτισμένοι επισκέπτες του YouTube βομβαρδίζουν τους… δημιουργούς με το ερώτημα: «Θα ήθελες να ρίξω κι εγώ λιωμένο αλουμίνιο στο σπίτι σου;» (http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/art/news/artist-criticised-for-creating-sculpture-by-pouring-molten-aluminium-into-fire-ant-colony-mound-9003789.html).

Τα αλουμινένια κουτάκια αναψυκτικών και μπίρας είναι πλέον μια σταθερά της καθημερινότητας

Και όμως κάποτε το αλουμίνιο δεν θα το χρησιμοποιούσαν για κουτάκια φθηνών αναψυκτικών και μπίρας. Στην εποχή του Ναπολέοντα του 3ου το θεώρησαν πολυτιμότερο και από το ασήμι και από το χρυσάφι. Τόσο ώστε να τρώνε οι πιο επίσημοι προσκεκλημένοι με κουτάλια και μαχαιροπίρουνα από αλουμίνιο και οι πιο κάτω με χρυσά και ασημένια. Αλλά τότε για λίγο καθαρό αλουμίνιο έπρεπε να θυσιαστούν πολλά χρήματα στην παραγωγή του. Στη Γαλλία το έφτιαχναν παίρνοντας τον βωξίτη, το μετάλλευμα που περιέχει το αργίλιο και που πήρε το όνομά του από την περιοχή Les Baux στην Provence της Νότιας Γαλλίας, με θέα στη Μεσόγειο, και θερμαίνοντάς το μαζί με νάτριο, που όμως τότε στοίχιζε πολύ. Στην Παγκόσμια Εκθεση του Παρισιού το 1855 παρουσιάστηκε αποσπώντας τον θαυμασμό του αυτοκράτορα. Ετσι άρχισε να εμφανίζεται και στα τραπέζια των ανακτόρων αλλά και στα κράνη των στρατιωτών, για λίγο. Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού η υποδοχή ήταν ανάλογη. Δημιουργώντας τα κτίρια της πρωτεύουσας Ουάσιγκτον, που υπάρχουν ακόμη και σήμερα, το αλουμίνιο γνώρισε μεγάλες δόξες. Σε ένα από αυτά, τον Οβελίσκο, με ύψος 170 μέτρων, τον Δεκέμβριο του 1884 έγιναν τα εγκαίνια και στην κορυφή είχαν τοποθετήσει μια πυραμίδα από πανάκριβο τότε αλουμίνιο ύψους 20 εκατοστών. Πρώτα η πυραμίδα είχε εκτεθεί στα κοσμηματοπωλεία Tiffany’s.

Οταν βρέθηκε τρόπος για μια πιο φθηνή μέθοδο παρασκευής είχαμε την έκπτωση του λαμπερού πλην ελαφρού μετάλλου.

Γιατί το είπαν έτσι

Στην Ελλάδα το λέμε αργίλιο, στην υπόλοιπη Ευρώπη επέμεναν στο aluminium από το λατινικό alumen=πικρό άλας. Αφού ξεκινάει από το θειικό άλας αργιλίου καλίου που το αποκαλούσαν alum. Στην Αμερική από το 1925 είχαν καθιερώσει το aluminum και μόλις το 1990 κλήθηκαν όλοι να το λένε aluminium. Το ελληνικό αργίλιο βγαίνει από το αρχαίο «αργής» που σημαίνει λαμπερός.

Ατομικός αριθμός: 13

Ατομικό βάρος: 26.981

Σημείο τήξης: 661^oC

Σημείο ζέσης: 2.467^oC

Αριθμός ισοτόπων: 23

Είναι το πιο συχνά απαντώμενο μέταλλο στην επιφάνεια της Γης και το τρίτο σε διάδοση στοιχείο μετά το οξυγόνο και το πυρίτιο (8,3%).

Το 1970 παρατηρήθηκε ότι ασθενείς που υφίσταντο αιμοκάθαρση παρουσίαζαν εγκεφαλικές βλάβες και τελικά οδηγούνταν σε πρόωρο θάνατο. Αυτό αποδόθηκε σε ύπαρξη αλουμινίου που διέρρεε από τμήματα της συσκευής, γινόταν προσκόλληση σε ουσίες γνωστές με το όνομα τρανσφερίνες και με όχημα αυτές έφτανε ως τον εγκέφαλο. Θεωρήθηκε λοιπόν ότι αιτία ήταν το αλουμίνιο σε μεγάλη ποσότητα εκεί. Μετά έγιναν άλλες πιο προσεκτικές μετρήσεις και βρέθηκε ότι είχε γίνει λάθος ως προς την ποσότητα αλουμινίου. Εκτοτε παρακολουθούμε μια διελκυστίνδα ανάμεσα στους επιστήμονες που απαλλάσσουν το αλουμίνιο (http://www.fightdementia.org.au/common/files/NAT/20121211_NAT_UpdateSheet_DementiaQA19_AluminiumAndAD.pdf) και σε αυτούς που το ενοχοποιούν (http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23380995).

Προπέλα αλουμινίου της Bentley, ένα υψηλής αισθητικής γλυπτό…

Τα σπουδαιότερα ορυκτά του αργιλίου είναι ο βωξίτης (=μείγμα ενύδρων οξειδίων του αργιλίου) και ο κρυόλιθος (=φθοριούχο άλας αργιλίου νατρίου). Στην Ελλάδα παράγουμε αλουμίνιο στον Αγιο Νικόλαο Βοιωτίας από τους βωξίτες του Παρνασσού. Πρώτα πρέπει να βγάλουμε από τους βωξίτες την καθαρή αλουμίνα, που είναι τριοξείδιο του αργιλίου, και μετά να περάσει συνεχές ρεύμα μέσα από λιωμένο μείγμα αλουμίνας και κρυόλιθου.

Πέρα από τις γνωστές εδώ και χρόνια χρήσεις του αλουμινίου σε μαγειρικά σκεύη, αεροπλάνα, λεωφορεία και παράθυρα, έχει χρησιμοποιηθεί για τον καθαρισμό του νερού, όπου θειικό αλουμίνιο μαζί με ασβέστη (υδροξείδιο του ασβεστίου) δίνουν ένα ίζημα από δυσδιάλυτο υδροξείδιο του αλουμινίου που έχει παρασύρει μικροοργανισμούς και άλλα ανεπιθύμητα σωματίδια στον πάτο. Ενα άλλο προϊόν αλουμινίου είναι ο αφρός αλουμινίου. Σε λιωμένο πυκνό μεταλλικό τήγμα προστίθεται μια ουσία πλούσια σε υδρογόνο και προκύπτει ένας ανθεκτικός αφρός που έχει χρησιμοποιηθεί σε στοές δρόμων μεγάλης κυκλοφορίας ως ηχομονωτικό αλλά και σε διαστημικά λεωφορεία όπως το Space Shuttle.

Οταν προκύψει με διαδοχικές θερμάνσεις και εκπλύσεις (βωξίτες με περισσότερο από 8% οξείδιο του πυριτίου δεν θεωρούνται εκμεταλλεύσιμοι), καθαρό τριοξείδιο του αργιλίου, αυτό μαζί με κρυόλιθο και γραφίτη, μέσα σε χαλύβδινα δοχεία με πυρίμαχη επένδυση και γραφίτη δέχεται την επίδραση ηλεκτρικού ρεύματος που προξενεί μια ηλεκτρόλυση. Τότε στη μια πλευρά συσσωρεύονται φορτισμένα σωματίδια από το καθαρό αλουμίνιο και στην άλλη πλευρά, στην άνοδο, έχουμε διοξείδιο του άνθρακα. Χρειάζονται όμως για έναν τόνο αλουμινίου 13.300 κιλοβατώρες ηλεκτρικής ενέργειας. Το 4% της ηλεκτρικής ενέργειας στις Ηνωμένες Πολιτείες καταναλώνεται για το αλουμίνιο.

Διότι κάποτε ήταν πραγματικά… πολύ κρύος. Τον έφερναν από τη Γροιλανδία και ήταν απαραίτητος για να ανακατεύεται με την αλουμίνα και να κατεβάζει το σημείο τήξης. Επειτα από κάποια στιγμή άρχισε η παρασκευή του στο εργοστάσιο αλλά έμεινε στο όνομα.

Είναι κράμα του αλουμινίου με 4% χαλκό και μικρότερες ποσότητες μαγνησίου, μαγγανίου, σιδήρου και πυριτίου. Δημιουργούνται στο εσωτερικό δομές που του δίνουν πολύ μεγαλύτερη αντοχή. Γίνεται ακόμη ισχυρότερο αν θερμανθεί στους 600 βαθμούς και βουτηχτεί σε νερό, οπότε επιτυγχάνεται κάποιο «βάψιμο», δηλαδή μια ακόμη αλλαγή στη δομή του που το ισχυροποιεί μέσα σε μια εβδομάδα ακόμη περισσότερο.